Mũi

Mũi là gì?

Mũi là một cơ quan обоняния và là phần đầu của hệ hô hấp, nằm ở trung tâm khuôn mặt. Mũi đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với sức khỏe con người, không chỉ giúp chúng ta ngửi và cảm nhận mùi hương của thế giới xung quanh mà còn thực hiện các chức năng thiết yếu như làm ấm, lọc và làm ẩm không khí trước khi đưa vào phổi. Trung bình, một người trưởng thành hít thở khoảng 17.000 đến 20.000 lít không khí mỗi ngày, và mũi là cửa ngõ đầu tiên đón nhận lượng không khí khổng lồ này.

Tổng quan về Mũi

Cấu trúc

Cấu trúc của mũi được chia thành hai phần chính: bên ngoài và bên trong.

• Bên ngoài (Mũi ngoài): Phần mũi ngoài là phần nhô ra khỏi khuôn mặt, có hình dạng пирамида với đỉnh hướng lên trên và gốc hướng xuống dưới. Cấu trúc mũi ngoài bao gồm:
  • Gốc mũi (Radix nasi): Nằm ở điểm cao nhất của sống mũi, giữa hai mắt.
  • Sống mũi (Dorsum nasi): Chạy dài từ gốc mũi xuống đến đỉnh mũi.
  • Cánh mũi (Ala nasi): Hai bên mũi tạo thành hình vòng cung, bao quanh lỗ mũi trước.
  • Đỉnh mũi (Apex nasi): Phần nhô ra nhất ở đầu mũi.
  • Lỗ mũi trước (Nares): Hai lỗ thông bên ngoài của mũi, dẫn vào khoang mũi.

  Phần khung của mũi ngoài được tạo thành từ xương và sụn. Phần trên của sống mũi được cấu tạo bởi xương mũi, trong khi phần dưới và cánh mũi được tạo thành từ các sụn mũi (sụn cánh mũi lớn và sụn cánh mũi nhỏ). Bên ngoài, da mũi bao phủ toàn bộ cấu trúc này, chứa nhiều tuyến bã nhờn.

• Bên trong (Khoang mũi): Khoang mũi là một hốc rỗng nằm bên trong đầu, kéo dài từ lỗ mũi trước đến lỗ mũi sau (thông với vòm họng). Khoang mũi được chia thành hai nửa phải và trái bởi vách ngăn mũi. Mỗi nửa khoang mũi có:
  • Vách ngăn mũi (Septum nasi): Vách ngăn dọc chia đôi khoang mũi, được cấu tạo bởi phần xương (mảnh thẳng đứng của xương sàng và xương lá mía) và phần sụn (sụn vách mũi).
  • Thành ngoài khoang mũi: Phức tạp với các xương xoăn mũi (trên, giữa và dưới) nhô vào lòng khoang mũi, tạo thành các ngách mũi (ngách mũi trên, giữa và dưới). Các xương xoăn mũi có vai trò làm tăng diện tích bề mặt niêm mạc mũi, giúp làm ấm và ẩm không khí hiệu quả hơn.
  • Sàn mũi: Đáy của khoang mũi, ngăn cách với khoang miệng bởi xương khẩu cái cứng và khẩu cái mềm.
  • Trần mũi: Nóc của khoang mũi, hẹp và lõm, liên quan đến sàn sọ trước và các dây thần kinh khứu giác.

  Niêm mạc mũi lót toàn bộ khoang mũi, là một lớp màng слизистая giàu mạch máu và tuyến tiết chất nhầy. Niêm mạc mũi có vai trò quan trọng trong việc làm ẩm, làm ấm và lọc sạch không khí, cũng như cảm nhận mùi.

Nguồn gốc

Mũi bắt đầu hình thành từ rất sớm trong quá trình phát triển phôi thai, vào khoảng tuần thứ 4 của thai kỳ. Nguồn gốc phôi thai của mũi rất phức tạp, liên quan đến sự di chuyển và hợp nhất của nhiều mầm mô khác nhau. Các cấu trúc chính của mũi có nguồn gốc từ:

• Mầm trán mũi (Frontonasal prominence): Phát triển thành gốc mũi, sống mũi, vách ngăn mũi và phần lớn mũi ngoài.
• Mầm hàm trên (Maxillary prominences): Góp phần hình thành cánh mũi và thành bên của khoang mũi.
• Mầm hàm dưới (Mandibular prominences): Không trực tiếp tham gia vào hình thành mũi, nhưng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của khuôn mặt nói chung.

Sự phát triển của mũi tiếp tục trong suốt thai kỳ và sau sinh. Hình dạng và kích thước mũi có thể thay đổi theo tuổi tác và chủng tộc.

Cơ chế

Mũi hoạt động thông qua một cơ chế phức tạp, phối hợp nhiều chức năng để thực hiện các vai trò quan trọng:

• Cơ chế hô hấp: Khi hít vào, không khí đi qua lỗ mũi trước, vào khoang mũi. Tại đây, không khí được làm ấm và ẩm bởi hệ thống mạch máu phong phú và lớp слизь trên niêm mạc mũi. Các lông mũi và слизь bắt giữ các hạt bụi và vi khuẩn lớn, lọc sạch không khí trước khi đưa xuống đường hô hấp dưới. Khi thở ra, không khí ấm và ẩm từ phổi đi ngược lên qua mũi, giúp giữ ẩm cho niêm mạc mũi và giảm mất nhiệt cơ thể.
• Cơ chế khứu giác: Các tế bào thần kinh khứu giác nằm ở vùng niêm mạc khứu giác ở trần khoang mũi. Khi các phân tử mùi trong không khí hòa tan vào lớp слизь và tiếp xúc với các thụ thể khứu giác, tín hiệu thần kinh được truyền đến não bộ, cho phép chúng ta nhận biết và phân biệt các mùi khác nhau.
• Cơ chế bảo vệ: Mũi đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây hại từ môi trường bên ngoài. Lớp слизь và lông mũi hoạt động như một hàng rào vật lý, ngăn chặn bụi bẩn, phấn hoa, vi khuẩn và virus xâm nhập vào đường hô hấp. Phản xạ hắt hơi giúp đẩy các chất kích thích ra khỏi mũi một cách nhanh chóng và mạnh mẽ.

Chức năng của Mũi

Mũi đảm nhiệm nhiều chức năng quan trọng, thiết yếu cho sự sống và sức khỏe con người:

Hô hấp

Chức năng chính của mũi là đường dẫn khí cho hệ hô hấp. Không khí được hít vào và thở ra qua mũi. Khoang mũi có cấu trúc đặc biệt để làm ấm, làm ẩm và lọc sạch không khí trước khi vào phổi, đảm bảo không khí đến phổi đạt chất lượng tốt nhất.

Khứu giác

Mũi là cơ quan обоняния, cho phép chúng ta cảm nhận và phân biệt các mùi hương khác nhau. Khả năng khứu giác đóng vai trò quan trọng trong việc thưởng thức hương vị thức ăn, nhận biết môi trường xung quanh và cảnh báo nguy hiểm (ví dụ: mùi khói, mùi thức ăn hỏng).

Làm ấm và làm ẩm không khí

Niêm mạc mũi và các xương xoăn mũi có hệ thống mạch máu phong phú giúp làm ấm không khí lạnh khi hít vào. Đồng thời, các tuyến слизистая tiết ra chất nhầy giúp làm ẩm không khí khô, ngăn ngừa tình trạng khô và kích ứng đường hô hấp.

Lọc sạch không khí

Lông mũi ở tiền đình mũi và lớp слизь trên niêm mạc mũi hoạt động như bộ lọc, giữ lại bụi bẩn, phấn hoa, vi khuẩn và các hạt vật chất khác trong không khí, ngăn chúng xâm nhập sâu vào đường hô hấp.

Cộng hưởng âm thanh

Khoang mũi và các xoang cạnh mũi đóng vai trò như hộp cộng hưởng âm thanh, góp phần tạo nên âm sắc giọng nói đặc trưng của mỗi người.

Dẫn lưu dịch tiết

Mũi và các xoang cạnh mũi sản xuất слизь để giữ ẩm và làm sạch đường thở. Chất nhầy này được dẫn lưu xuống họng và sau đó được nuốt hoặc khạc ra ngoài.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Mũi khỏe mạnh đóng vai trò then chốt trong việc duy trì sức khỏe tổng thể. Mũi hoạt động bình thường đảm bảo hệ hô hấp được cung cấp không khí sạch, ấm và ẩm, hỗ trợ chức năng khứu giác, và góp phần vào sự thoải mái và chất lượng cuộc sống. Một người có mũi khỏe mạnh thường không gặp các triệu chứng khó chịu như nghẹt mũi, chảy nước mũi, hắt hơi thường xuyên, hoặc suy giảm khứu giác.

Bình thường với bất thường

Trạng thái	Mô tả
Bình thường	Thở bằng mũi dễ dàng, không khó khăn. Không có hoặc ít слизь mũi, слизь trong, không màu. Khứu giác bình thường, nhận biết được mùi hương. Niêm mạc mũi hồng hào, ẩm ướt.
Bất thường	Nghẹt mũi: Khó thở bằng mũi do tắc nghẽn đường thở. Chảy nước mũi: Tiết nhiều слизь mũi, có thể trong, trắng đục, vàng hoặc xanh. Hắt hơi: Phản xạ tự nhiên để đẩy các chất kích thích ra khỏi mũi, nhưng hắt hơi quá nhiều có thể là bất thường. Ngứa mũi: Cảm giác khó chịu, muốn gãi hoặc dụi mũi. Đau mũi: Đau nhức hoặc khó chịu ở mũi. Mất khứu giác (anosmia) hoặc giảm khứu giác (hyposmia): Không hoặc giảm khả năng ngửi mùi. Khô mũi: Niêm mạc mũi khô, gây khó chịu. Chảy máu cam (epistaxis): Chảy máu từ mũi.

Các bệnh lý liên quan

Các trạng thái bất thường của mũi có thể là dấu hiệu của nhiều bệnh lý khác nhau. Dưới đây là một số bệnh lý liên quan đến mũi:

1. Viêm mũi dị ứng: Phản ứng dị ứng của niêm mạc mũi với các chất gây dị ứng như phấn hoa, bụi nhà, lông động vật. Gây ra các triệu chứng như hắt hơi, chảy nước mũi trong, ngứa mũi, nghẹt mũi.
2. Viêm xoang: Viêm niêm mạc các xoang cạnh mũi. Có thể do nhiễm trùng (vi khuẩn, virus, nấm) hoặc dị ứng. Gây ra đau nhức mặt, nghẹt mũi, chảy nước mũi đặc, giảm khứu giác.
3. Cảm lạnh thông thường (viêm mũi病毒 cấp tính): Nhiễm trùng đường hô hấp trên do virus gây ra. Triệu chứng bao gồm nghẹt mũi, chảy nước mũi, hắt hơi, đau họng, ho.
4. Cúm (Influenza): Bệnh nhiễm trùng đường hô hấp do virus cúm gây ra. Triệu chứng tương tự cảm lạnh nhưng thường nặng hơn, kèm theo sốt cao, đau nhức cơ thể, mệt mỏi.
5. Polyp mũi: Các khối u lành tính phát triển từ niêm mạc mũi hoặc xoang. Có thể gây nghẹt mũi, giảm khứu giác, chảy nước mũi.
6. Vẹo vách ngăn mũi: Vách ngăn mũi bị lệch sang một bên, gây hẹp đường thở, nghẹt mũi, khó thở.
7. Ung thư mũi xoang: Bệnh ác tính hiếm gặp, phát triển từ các tế bào niêm mạc mũi hoặc xoang. Triệu chứng có thể bao gồm nghẹt mũi kéo dài, chảy máu cam, đau mặt, giảm khứu giác.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

Để chẩn đoán các bệnh lý về mũi, bác sĩ có thể sử dụng các phương pháp sau:

1. Nội soi mũi trước: Sử dụng đèn và mỏ vịt mũi để quan sát trực tiếp tiền đình mũi và phần trước khoang mũi.
2. Nội soi mũi sau: Sử dụng ống nội soi mềm hoặc cứng có gắn camera để quan sát toàn bộ khoang mũi, vòm họng và các cấu trúc liên quan.
3. Chụp X-quang xoang: Giúp phát hiện tình trạng viêm xoang hoặc các bất thường khác trong xoang.
4. Chụp CT scan xoang: Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về xoang so với X-quang, giúp chẩn đoán viêm xoang, polyp mũi, u xoang và các bệnh lý khác.
5. Xét nghiệm dị ứng: Xác định các chất gây dị ứng nếu nghi ngờ viêm mũi dị ứng. Có thể thực hiện xét nghiệm lẩy da hoặc xét nghiệm máu.
6. Xét nghiệm tế bào học hoặc sinh thiết: Lấy mẫu tế bào hoặc mô từ mũi để kiểm tra dưới kính hiển vi, giúp chẩn đoán nhiễm trùng, polyp mũi, ung thư mũi xoang.
7. Đo chức năng hô hấp mũi: Đánh giá lưu lượng khí qua mũi, giúp xác định mức độ nghẹt mũi.
8. Kiểm tra khứu giác: Đánh giá khả năng nhận biết mùi, giúp xác định tình trạng suy giảm khứu giác.

Các phương pháp điều trị

Phương pháp điều trị các bệnh lý về mũi phụ thuộc vào nguyên nhân và tình trạng bệnh. Một số phương pháp điều trị phổ biến bao gồm:

1. Thuốc xịt mũi:
   • Thuốc xịt mũi co mạch: Giúp giảm nghẹt mũi nhanh chóng, nhưng không nên sử dụng quá 7 ngày liên tục vì có thể gây nghiện thuốc và làm nặng thêm tình trạng nghẹt mũi.
   • Thuốc xịt mũi steroid: Giúp giảm viêm niêm mạc mũi, thường được sử dụng trong điều trị viêm mũi dị ứng, viêm xoang, polyp mũi.
   • Thuốc xịt mũi nước muối sinh lý: Giúp làm sạch mũi, làm ẩm niêm mạc mũi, giảm nghẹt mũi nhẹ.
2. Thuốc uống:
   • Thuốc kháng histamine: Giảm triệu chứng dị ứng như hắt hơi, chảy nước mũi, ngứa mũi trong viêm mũi dị ứng.
   • Thuốc giảm đau, hạ sốt: Giảm các triệu chứng đau đầu, sốt trong cảm lạnh, cúm, viêm xoang.
   • Thuốc kháng sinh: Điều trị viêm xoang do vi khuẩn.
   • Thuốc kháng virus: Điều trị cúm.
   • Thuốc kháng nấm: Điều trị viêm xoang do nấm.
   • Corticosteroid đường uống: Giảm viêm mạnh, thường được sử dụng trong các trường hợp viêm mũi xoang nặng hoặc polyp mũi lớn.
3. Rửa mũi: Sử dụng nước muối sinh lý hoặc các dung dịch rửa mũi chuyên dụng để làm sạch khoang mũi, loại bỏ chất nhầy, bụi bẩn, và các chất kích thích.
4. Phẫu thuật: Có thể được chỉ định trong một số trường hợp như:
   • Phẫu thuật nội soi xoang: Điều trị viêm xoang mạn tính, polyp mũi, u xoang.
   • Phẫu thuật chỉnh hình vách ngăn mũi: Điều trị vẹo vách ngăn mũi gây nghẹt mũi.
   • Phẫu thuật cắt polyp mũi: Loại bỏ polyp mũi lớn gây tắc nghẽn đường thở.
5. Liệu pháp miễn dịch dị ứng (giải mẫn cảm): Dành cho viêm mũi dị ứng, giúp cơ thể giảm phản ứng quá mức với các chất gây dị ứng theo thời gian.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Mũi có mối liên hệ mật thiết với nhiều bộ phận khác trong cơ thể, đặc biệt là:

Hệ hô hấp

Mũi là cửa ngõ đầu tiên của hệ hô hấp, không khí sau khi đi qua mũi sẽ tiếp tục vào họng, thanh quản, khí quản, phế quản và cuối cùng là phổi. Mũi đảm bảo không khí đưa vào phổi được làm sạch, ấm và ẩm, bảo vệ phổi khỏi các tác nhân gây hại.

Hệ thần kinh khứu giác

Các dây thần kinh khứu giác bắt nguồn từ niêm mạc khứu giác ở mũi và dẫn truyền tín hiệu mùi về não bộ. Mũi là cơ quan cảm nhận mùi, kết nối trực tiếp với hệ thần kinh trung ương thông qua dây thần kinh khứu giác.

Hệ thống xoang cạnh mũi

Các xoang cạnh mũi (xoang trán, xoang sàng, xoang bướm, xoang hàm) là các hốc xương rỗng nằm xung quanh mũi và thông với khoang mũi qua các lỗ nhỏ. Các xoang cạnh mũi có vai trò cộng hưởng âm thanh, làm nhẹ hộp sọ, và sản xuất слизь đổ vào mũi. Viêm nhiễm ở mũi thường dễ lan sang các xoang và ngược lại.

Mắt và ống lệ mũi

Ống lệ mũi dẫn nước mắt từ mắt xuống khoang mũi. Do đó, khi bị các bệnh về mũi như viêm mũi, viêm xoang, có thể gây chảy nước mắt hoặc ảnh hưởng đến mắt. Ngược lại, các bệnh về mắt cũng có thể ảnh hưởng đến mũi thông qua hệ thống ống lệ mũi.

Vòm họng và tai giữa

Mũi thông với vòm họng qua lỗ mũi sau. Vòm họng lại thông với tai giữa qua vòi nhĩ (vòi Eustache). Do đó, các bệnh lý ở mũi họng có thể lan lên tai giữa và gây viêm tai giữa. Ngược lại, viêm nhiễm ở tai giữa cũng có thể ảnh hưởng đến mũi họng.

Mọi người cũng hỏi

Mũi có chức năng gì?

Mũi có nhiều chức năng quan trọng bao gồm hô hấp (dẫn khí, làm ấm, làm ẩm, lọc không khí), khứu giác (cảm nhận mùi), cộng hưởng âm thanh và dẫn lưu dịch tiết. Chức năng hô hấp đảm bảo không khí sạch và đủ ẩm cho phổi, chức năng khứu giác giúp nhận biết mùi hương và cảnh báo nguy hiểm, chức năng cộng hưởng âm thanh góp phần tạo nên giọng nói, và chức năng dẫn lưu giúp loại bỏ chất thải và duy trì sự sạch sẽ của đường hô hấp trên.

Tại sao tôi bị nghẹt mũi khi bị cảm lạnh?

Nghẹt mũi khi cảm lạnh là do virus cảm lạnh gây viêm niêm mạc mũi. Viêm nhiễm làm các mạch máu trong niêm mạc mũi giãn nở và tăng tiết chất nhầy, dẫn đến tắc nghẽn đường thở và gây nghẹt mũi. Phản ứng viêm này là cơ chế bảo vệ của cơ thể để chống lại virus, nhưng đồng thời gây ra các triệu chứng khó chịu như nghẹt mũi.

Làm thế nào để giảm nghẹt mũi nhanh chóng?

Có nhiều cách để giảm nghẹt mũi nhanh chóng như sử dụng thuốc xịt mũi co mạch (chỉ dùng ngắn ngày), rửa mũi bằng nước muối sinh lý, xông hơi, uống đủ nước, kê cao đầu khi ngủ, và sử dụng máy tạo độ ẩm không khí. Thuốc xịt mũi co mạch giúp giảm nghẹt mũi nhanh nhưng không nên lạm dụng. Rửa mũi giúp loại bỏ chất nhầy và làm thông thoáng đường thở. Xông hơi giúp làm loãng dịch nhầy. Uống đủ nước giúp слизь loãng hơn. Kê cao đầu giúp giảm áp lực lên xoang mũi. Máy tạo độ ẩm giúp không khí ẩm hơn, giảm khô mũi.

Viêm xoang có nguy hiểm không?

Viêm xoang có thể gây khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống, nhưng thường không nguy hiểm nếu được điều trị đúng cách. Tuy nhiên, viêm xoang mạn tính hoặc viêm xoang nặng có thể dẫn đến các biến chứng như viêm mô tế bào ổ mắt, viêm màng não, áp xe não (rất hiếm gặp), và ảnh hưởng đến khứu giác lâu dài. Điều trị viêm xoang kịp thời và đúng phác đồ giúp ngăn ngừa các biến chứng này.

Khi nào cần đi khám bác sĩ khi bị các vấn đề về mũi?

Bạn nên đi khám bác sĩ khi gặp các vấn đề về mũi như nghẹt mũi kéo dài hơn 1 tuần không khỏi, chảy nước mũi đặc màu vàng hoặc xanh, đau nhức mặt, sốt cao, chảy máu cam thường xuyên, mất khứu giác, hoặc nghi ngờ có polyp mũi. Các triệu chứng này có thể là dấu hiệu của các bệnh lý nghiêm trọng hơn cần được chẩn đoán và điều trị chuyên khoa.

Polyp mũi là gì và có nguy hiểm không?

Polyp mũi là các khối u mềm, lành tính phát triển từ niêm mạc mũi hoặc xoang. Polyp mũi không phải là ung thư và thường không nguy hiểm trực tiếp đến tính mạng, nhưng có thể gây nghẹt mũi, giảm khứu giác, viêm xoang tái phát, và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Polyp mũi lớn có thể gây tắc nghẽn đường thở và cần được điều trị bằng thuốc hoặc phẫu thuật.

Vẹo vách ngăn mũi có cần phẫu thuật không?

Vẹo vách ngăn mũi không phải lúc nào cũng cần phẫu thuật. Phẫu thuật chỉnh hình vách ngăn mũi chỉ được chỉ định khi vẹo vách ngăn gây ra các triệu chứng khó chịu như nghẹt mũi kéo dài, khó thở, viêm xoang tái phát, và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Nếu vẹo vách ngăn không gây ra các triệu chứng đáng kể, có thể không cần can thiệp phẫu thuật.

Chảy máu cam (epistaxis) là gì và phải làm sao?

Chảy máu cam (epistaxis) là tình trạng chảy máu từ mũi, thường do vỡ các mạch máu nhỏ ở niêm mạc mũi. Khi bị chảy máu cam, bạn nên ngồi thẳng người, hơi cúi đầu về phía trước, dùng ngón tay bịt chặt cánh mũi bên chảy máu trong khoảng 10-15 phút. Chườm lạnh lên sống mũi cũng có thể giúp cầm máu. Nếu chảy máu cam không cầm được sau 20 phút hoặc chảy máu cam thường xuyên, bạn nên đi khám bác sĩ để tìm nguyên nhân và điều trị.

Làm thế nào để phòng ngừa các bệnh về mũi?

Để phòng ngừa các bệnh về mũi, bạn nên giữ vệ sinh mũi họng hàng ngày bằng cách rửa mũi bằng nước muối sinh lý, tránh tiếp xúc với các tác nhân gây dị ứng và khói thuốc lá, giữ ấm cơ thể khi thời tiết lạnh, tăng cường sức đề kháng bằng chế độ ăn uống lành mạnh và tập thể dục thường xuyên, và tiêm phòng cúm hàng năm. Vệ sinh mũi giúp loại bỏ bụi bẩn và vi khuẩn. Tránh dị ứng nguyên giúp ngăn ngừa viêm mũi dị ứng. Giữ ấm cơ thể và tăng sức đề kháng giúp phòng ngừa cảm lạnh và cúm.

Mối liên hệ giữa mũi và khứu giác là gì?

Mũi là cơ quan chính của khứu giác. Bên trong khoang mũi, ở vùng niêm mạc khứu giác, có hàng triệu tế bào thần kinh khứu giác. Các tế bào này có các thụ thể đặc biệt, có khả năng nhận diện các phân tử mùi trong không khí. Khi các phân tử mùi tiếp xúc với thụ thể, tín hiệu thần kinh được truyền đến não bộ, cho phép chúng ta nhận biết và phân biệt các mùi khác nhau. Mũi không chỉ đơn thuần là đường dẫn khí mà còn là cơ quan cảm giác quan trọng, kết nối thế giới mùi hương với hệ thần kinh của chúng ta.

Tài liệu tham khảo về Mũi

• Sách Giải Phẫu Người – Nhà xuất bản Y học
• Atlas Giải Phẫu Người – Frank H. Netter, MD
• Sinh lý học Y khoa – Guyton & Hall
• MedlinePlus – National Library of Medicine
• Mayo Clinic
• VNVC – Trung tâm Tiêm chủng VNVC