Xương mác

Xương mác là gì?

Xương mác là một trong hai xương dài ở cẳng chân, nằm song song và phía ngoài xương chày. Mặc dù nhỏ hơn xương chày, xương mác đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì sự ổn định của khớp cổ chân và là nơi bám của nhiều cơ cẳng chân. Thực tế, xương mác chịu khoảng 17% trọng lượng cơ thể dồn xuống cẳng chân, góp phần vào khả năng vận động linh hoạt và sức mạnh của chi dưới.

Tổng quan về Xương mác

Cấu trúc

Xương mác là một xương dài mảnh, nằm ở phía ngoài cẳng chân, song song với xương chày. Nó được chia thành ba phần chính:

• Đầu trên (chỏm mác): Đây là phần trên của xương mác, nhỏ và có hình dạng hơi tròn. Chỏm mác khớp với lồi cầu ngoài của xương chày và tạo thành một phần của khớp chày mác trên.
• Thân xương mác: Đây là phần dài nhất của xương, hình trụ và hơi cong. Thân xương mác có ba bờ (bờ trước, bờ gian cốt và bờ sau) và ba mặt (mặt ngoài, mặt trong và mặt sau). Bờ gian cốt của thân xương mác nối với bờ gian cốt của xương chày bằng màng gian cốt cẳng chân.
• Đầu dưới (mắt cá ngoài): Đây là phần dưới của xương mác, tạo thành mắt cá ngoài của cổ chân. Mắt cá ngoài rộng và dẹt, khớp với xương sên để tạo thành một phần của khớp cổ chân. Mặt trong của mắt cá ngoài có diện khớp để khớp với xương sên.

Nguồn gốc

Xương mác có nguồn gốc từ trung mô cận trục trong quá trình phát triển phôi thai. Quá trình cốt hóa xương mác bắt đầu từ khoảng tuần thứ 8 của thai kỳ tại thân xương (diaphysis) và tiếp tục đến đầu trên và đầu dưới (epiphysis) sau khi sinh. Các trung tâm cốt hóa thứ phát xuất hiện ở đầu trên vào khoảng 3-4 tuổi và ở đầu dưới vào khoảng 1-2 tuổi. Sụn tăng trưởng ở các đầu xương cho phép xương dài ra cho đến khi trưởng thành, thường là vào khoảng 18-20 tuổi, khi các sụn này cốt hóa hoàn toàn.

Cơ chế

Xương mác hoạt động chủ yếu như một điểm tựa cho các cơ và dây chằng ở cẳng chân và cổ chân, đồng thời góp phần vào sự ổn định của khớp cổ chân. Mặc dù không phải là xương chịu trọng lượng chính của cẳng chân (vai trò này thuộc về xương chày), xương mác vẫn tham gia vào việc truyền tải lực và phân phối trọng lượng, đặc biệt là ở mắt cá ngoài. Cơ chế hoạt động của xương mác liên quan mật thiết đến sự phối hợp với xương chày, các cơ, dây chằng và khớp, cho phép thực hiện các cử động phức tạp của cổ chân và bàn chân như đi lại, chạy nhảy và giữ thăng bằng.

Chức năng của Xương mác

Chức năng cơ học và nâng đỡ

Xương mác đóng vai trò quan trọng trong hệ thống cơ xương khớp, thực hiện nhiều chức năng thiết yếu cho sự vận động và ổn định của chi dưới. Chức năng chính của xương mác bao gồm cung cấp điểm bám cho các cơ cẳng chân, góp phần vào sự ổn định của khớp cổ chân và hỗ trợ một phần trọng lượng cơ thể. Xương mác là nơi bám của nhiều cơ quan trọng như cơ mác dài, cơ mác ngắn, cơ mác ba, cơ chày sau, cơ gấp dài các ngón chân và cơ gấp dài ngón cái. Các cơ này chịu trách nhiệm cho các cử động của cổ chân và bàn chân như gấp, duỗi, xoay trong và xoay ngoài. Ngoài ra, mắt cá ngoài của xương mác tạo thành bờ ngoài của khớp cổ chân, giúp ngăn ngừa lật ngoài cổ chân và duy trì sự ổn định khi di chuyển trên các bề mặt không bằng phẳng. Mặc dù xương chày là xương chịu trọng lượng chính ở cẳng chân, xương mác vẫn chịu một phần lực tải và tham gia vào việc phân phối lực khắp cẳng chân và cổ chân.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Xương mác, dù không phải là xương chịu trọng lượng chính, vẫn đóng vai trò quan trọng đối với sức khỏe và chức năng vận động của con người. Sự toàn vẹn và khỏe mạnh của xương mác là cần thiết để đảm bảo sự ổn định của cổ chân, chức năng của các cơ cẳng chân và khả năng vận động linh hoạt. Các vấn đề liên quan đến xương mác có thể gây ra đau đớn, hạn chế vận động và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Bình thường với bất thường

Bảng so sánh trạng thái bình thường và bất thường của xương mác:

Các bệnh lý liên quan

Các bệnh lý liên quan đến xương mác có thể gây đau đớn, hạn chế vận động và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Dưới đây là một số bệnh lý phổ biến liên quan đến xương mác:

• Gãy xương mác: Đây là bệnh lý phổ biến nhất liên quan đến xương mác. Gãy xương mác có thể xảy ra ở nhiều vị trí khác nhau trên xương, từ đầu trên, thân xương đến mắt cá ngoài. Nguyên nhân thường gặp là do chấn thương thể thao, tai nạn giao thông hoặc ngã. Gãy xương mác có thể đơn thuần hoặc đi kèm với gãy xương chày hoặc tổn thương dây chằng cổ chân.
• Viêm xương tủy xương mác: Viêm xương tủy xương mác là tình trạng nhiễm trùng xương mác, thường do vi khuẩn xâm nhập vào xương qua vết thương hở, phẫu thuật hoặc đường máu. Bệnh gây đau nhức, sưng tấy, sốt và có thể dẫn đến phá hủy xương nếu không được điều trị kịp thời.
• Hội chứng khoang cẳng chân: Mặc dù không trực tiếp ảnh hưởng đến xương mác, hội chứng khoang cẳng chân có thể gây ra áp lực gia tăng trong khoang cơ cẳng chân, chèn ép các mạch máu và thần kinh, và trong trường hợp nghiêm trọng, có thể ảnh hưởng đến sự nuôi dưỡng của xương mác và gây đau nhức xương.
• U xương mác: U xương mác là bệnh lý hiếm gặp, có thể là u lành tính hoặc ác tính. U xương có thể gây đau, sưng và yếu xương, và trong trường hợp u ác tính, có thể đe dọa tính mạng.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

Để chẩn đoán các vấn đề liên quan đến xương mác, bác sĩ có thể sử dụng một số phương pháp sau:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ kiểm tra vùng cẳng chân và cổ chân để đánh giá các dấu hiệu như sưng, đau, biến dạng và hạn chế vận động.
• Chụp X-quang: Chụp X-quang là phương pháp chẩn đoán hình ảnh cơ bản và phổ biến nhất để xác định gãy xương mác và các bất thường về cấu trúc xương.
• Chụp CT (cắt lớp vi tính): Chụp CT cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về xương mác so với X-quang, giúp đánh giá các trường hợp gãy xương phức tạp, u xương hoặc viêm xương tủy xương.
• Chụp MRI (cộng hưởng từ): Chụp MRI cho phép đánh giá mô mềm xung quanh xương mác, bao gồm cơ, dây chằng, mạch máu và thần kinh, giúp chẩn đoán các tổn thương mô mềm và viêm xương tủy xương ở giai đoạn sớm.
• Xạ hình xương: Xạ hình xương có thể được sử dụng để phát hiện các bệnh lý xương như viêm xương tủy xương, u xương hoặc gãy xương do stress mà X-quang có thể không phát hiện được.

Các phương pháp điều trị

Phương pháp điều trị các bệnh lý liên quan đến xương mác phụ thuộc vào loại bệnh và mức độ nghiêm trọng. Các phương pháp điều trị phổ biến bao gồm:

• Bó bột hoặc nẹp: Đối với gãy xương mác không di lệch hoặc di lệch ít, bó bột hoặc nẹp có thể được sử dụng để cố định xương và tạo điều kiện cho xương lành lại.
• Phẫu thuật: Phẫu thuật có thể cần thiết cho các trường hợp gãy xương mác di lệch nhiều, gãy hở, gãy xương phức tạp hoặc khi bó bột không hiệu quả. Phẫu thuật có thể bao gồm cố định xương bằng nẹp vít, đinh hoặc tấm kim loại.
• Kháng sinh: Kháng sinh là phương pháp điều trị chính cho viêm xương tủy xương mác do vi khuẩn. Thời gian điều trị kháng sinh thường kéo dài và có thể cần phải dùng kháng sinh đường tĩnh mạch.
• Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng: Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng trong việc phục hồi chức năng vận động sau gãy xương mác, phẫu thuật hoặc viêm xương tủy xương. Các bài tập vật lý trị liệu giúp tăng cường sức mạnh cơ, cải thiện tầm vận động khớp và giảm đau.
• Hóa trị hoặc xạ trị: Hóa trị hoặc xạ trị có thể được sử dụng để điều trị u xương ác tính của xương mác.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Khớp cổ chân

Xương mác liên kết chặt chẽ với khớp cổ chân. Mắt cá ngoài của xương mác tạo thành một phần quan trọng của khớp cổ chân, khớp với xương sên (talus) để tạo nên sự ổn định và linh hoạt cho cổ chân. Các dây chằng bên ngoài cổ chân bám vào mắt cá ngoài của xương mác, giúp ngăn ngừa lật ngoài cổ chân. Bất kỳ tổn thương nào ở xương mác, đặc biệt là gãy mắt cá ngoài, đều có thể ảnh hưởng đến chức năng và sự ổn định của khớp cổ chân.

Khớp gối

Mặc dù không phải là một phần trực tiếp của khớp gối chính, đầu trên của xương mác tham gia vào khớp chày mác trên, một khớp hoạt dịch nhỏ nằm gần khớp gối. Khớp chày mác trên giúp ổn định cẳng chân và có thể ảnh hưởng gián tiếp đến chức năng của khớp gối. Một số cơ bắp hoạt động ở khớp gối cũng có điểm bám ở xương mác, cho thấy mối liên hệ chức năng giữa hai vùng này.

Hệ thống cơ và dây chằng cẳng chân

Xương mác là nơi bám của nhiều cơ và dây chằng cẳng chân. Các cơ mác (mác dài, mác ngắn, mác ba) bám vào xương mác và chịu trách nhiệm cho các cử động xoay ngoài và duỗi cổ chân. Cơ chày sau, cơ gấp dài các ngón chân và cơ gấp dài ngón cái cũng có điểm bám ở xương mác và tham gia vào các cử động gấp cổ chân và các ngón chân. Màng gian cốt cẳng chân, một cấu trúc sợi dày đặc kết nối xương chày và xương mác, cũng bám vào xương mác và đóng vai trò quan trọng trong việc ổn định cẳng chân và truyền lực giữa hai xương.

Mọi người cũng hỏi

Gãy xương mác bao lâu thì lành?

Thời gian lành gãy xương mác phụ thuộc vào nhiều yếu tố như vị trí và mức độ gãy, phương pháp điều trị và sức khỏe tổng thể của người bệnh. Thông thường, gãy xương mác đơn giản có thể lành trong khoảng 6-8 tuần nếu được điều trị bảo tồn bằng bó bột hoặc nẹp. Các trường hợp gãy xương phức tạp hơn hoặc cần phẫu thuật có thể mất nhiều thời gian hơn, từ 3 đến 6 tháng hoặc thậm chí lâu hơn để hồi phục hoàn toàn. Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng trong việc đẩy nhanh quá trình lành xương và phục hồi chức năng vận động sau gãy xương mác.

Gãy xương mác có nguy hiểm không?

Mức độ nguy hiểm của gãy xương mác phụ thuộc vào loại gãy và các tổn thương đi kèm. Gãy xương mác đơn thuần thường không quá nguy hiểm và có thể điều trị thành công bằng bó bột hoặc phẫu thuật. Tuy nhiên, gãy xương mác phức tạp, đặc biệt là gãy hở hoặc gãy kèm theo tổn thương mạch máu, thần kinh hoặc các xương khác ở cẳng chân và cổ chân có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như nhiễm trùng, chậm lành xương, khớp giả, tàn tật và ảnh hưởng đến khả năng vận động sau này. Do đó, việc chẩn đoán và điều trị kịp thời, đúng cách gãy xương mác là rất quan trọng để giảm thiểu nguy cơ biến chứng và đảm bảo phục hồi tốt.

Xương mác có quan trọng không?

Mặc dù xương mác không phải là xương chịu trọng lượng chính của cẳng chân như xương chày, nó vẫn đóng vai trò quan trọng trong hệ thống cơ xương khớp. Xương mác cung cấp điểm bám cho nhiều cơ cẳng chân quan trọng, tham gia vào sự ổn định của khớp cổ chân, và góp phần vào khả năng vận động linh hoạt của bàn chân và cổ chân. Nếu không có xương mác, hoặc khi xương mác bị tổn thương, chức năng vận động của cẳng chân và cổ chân có thể bị suy giảm đáng kể. Do đó, xương mác là một bộ phận không thể thiếu và có vai trò quan trọng trong việc duy trì chức năng vận động bình thường của chi dưới.

Đau xương mác là bệnh gì?

Đau xương mác có thể là triệu chứng của nhiều bệnh lý khác nhau liên quan đến xương mác hoặc các cấu trúc xung quanh. Các nguyên nhân phổ biến gây đau xương mác bao gồm gãy xương mác do chấn thương, viêm xương tủy xương mác do nhiễm trùng, hội chứng khoang cẳng chân, viêm gân cơ mác, hoặc các vấn đề về khớp cổ chân. Đau xương mác cũng có thể là do căng cơ, bong gân hoặc các chấn thương mô mềm xung quanh xương mác. Để xác định chính xác nguyên nhân gây đau xương mác, cần phải thăm khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị phù hợp.

Cách chăm sóc khi bị gãy xương mác?

Chăm sóc khi bị gãy xương mác bao gồm tuân thủ theo hướng dẫn điều trị của bác sĩ, thường là bó bột hoặc phẫu thuật. Trong giai đoạn đầu sau chấn thương hoặc phẫu thuật, cần nghỉ ngơi, kê cao chân để giảm sưng, chườm đá để giảm đau và viêm. Khi bó bột hoặc nẹp, cần giữ bột hoặc nẹp khô ráo và sạch sẽ, tránh tì đè hoặc va chạm mạnh vào vùng gãy xương. Sau khi xương bắt đầu lành, vật lý trị liệu và phục hồi chức năng đóng vai trò quan trọng để phục hồi sức mạnh cơ, tầm vận động khớp và chức năng vận động. Chế độ dinh dưỡng đầy đủ, giàu canxi và vitamin D cũng hỗ trợ quá trình lành xương. Tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ để theo dõi quá trình hồi phục và điều chỉnh kế hoạch điều trị khi cần thiết.

Tài liệu tham khảo về Xương mác

• Sách Giải Phẫu Người – GS.TS. Trịnh Văn Minh
• Giải phẫu học Gray
• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
• Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC)
• National Institutes of Health (NIH)