Xương chậu

Xương chậu là gì?

Xương chậu là một cấu trúc xương phức tạp nằm ở đáy cột sống, đóng vai trò nền tảng cho phần trên cơ thể và kết nối thân mình với chi dưới. Đây là một bộ phận quan trọng của hệ xương khớp, bảo vệ các cơ quan nội tạng trong ổ bụng dưới và tham gia vào nhiều chức năng vận động, sinh sản và nâng đỡ. Về mặt giải phẫu, xương chậu được tạo thành từ nhiều xương hợp nhất lại, tạo thành một vòng xương vững chắc. Chấn thương xương chậu, dù không phổ biến bằng các loại gãy xương khác, có thể gây ra những biến chứng nghiêm trọng do vị trí và chức năng quan trọng của nó.

Tổng quan về xương chậu

Cấu trúc

Xương chậu là một cấu trúc hình vòng được tạo thành từ ba xương chính hợp nhất với nhau ở người trưởng thành:

• Xương cánh chậu (Ilium): Đây là xương lớn nhất và tạo thành phần trên của xương chậu. Nó có hình dạng cánh quạt và tạo nên phần hông.
• Xương ngồi (Ischium): Nằm ở phía dưới và phía sau của xương chậu, xương ngồi tạo thành phần dưới của ổ cối và mấu ngồi, là điểm tựa khi ngồi.
• Xương mu (Pubis): Nằm ở phía trước và phía dưới, xương mu tạo thành phần trước của xương chậu và khớp mu ở đường giữa.

Ba xương này hợp nhất lại tại ổ cối (acetabulum), một hốc hình chén sâu, đóng vai trò là ổ khớp để chỏm xương đùi khớp vào, tạo thành khớp háng. Xương chậu cũng bao gồm các cấu trúc quan trọng khác:

• Khớp mu (Pubic symphysis): Khớp sụn sợi nằm ở phía trước, nơi hai xương mu gặp nhau.
• Khớp cùng chậu (Sacroiliac joints): Hai khớp nối xương chậu với xương cùng của cột sống.
• Lỗ bịt (Obturator foramen): Hai lỗ lớn nằm ở phần trước dưới của mỗi xương chậu, được che phủ bởi màng bịt và cho phép các dây thần kinh và mạch máu đi qua.
• Mào chậu (Iliac crest): Bờ trên cong của xương cánh chậu, có thể sờ thấy được ở hai bên hông.
• Gai chậu trước trên (Anterior superior iliac spine – ASIS): Điểm nhô ra phía trước của mào chậu, là mốc giải phẫu quan trọng.
• Gai ngồi (Ischial spine): Gai xương nhô ra từ xương ngồi vào khoang chậu, là mốc quan trọng trong sản khoa.

Nguồn gốc

Xương chậu có nguồn gốc từ quá trình cốt hóa nội màng (endochondral ossification), một quá trình hình thành xương bắt đầu từ giai đoạn phôi thai. Ban đầu, mô hình xương chậu được hình thành từ sụn. Trong quá trình phát triển, các trung tâm cốt hóa xuất hiện trong mô hình sụn này và dần dần thay thế sụn bằng xương. Quá trình cốt hóa của xương chậu bắt đầu từ trước khi sinh và tiếp tục đến tuổi trưởng thành, với sự hợp nhất hoàn toàn của ba xương cánh chậu, xương ngồi và xương mu xảy ra vào khoảng tuổi dậy thì.

Chức năng của xương chậu

Xương chậu đóng nhiều vai trò quan trọng trong cơ thể, bao gồm:

Nâng đỡ và bảo vệ

Xương chậu chịu trọng lượng của phần thân trên cơ thể khi đứng và ngồi, truyền trọng lượng này xuống hai chân. Nó cũng tạo thành một khung xương vững chắc bảo vệ các cơ quan nội tạng quan trọng trong ổ bụng dưới như bàng quang, ruột già, và các cơ quan sinh sản.

Vận động

Xương chậu là nơi bám của nhiều cơ quan trọng liên quan đến vận động của chi dưới, thân mình và duy trì tư thế. Khớp háng, được tạo bởi xương chậu và xương đùi, là một khớp quan trọng cho phép thực hiện các động tác như đi, chạy, và xoay chân.

Sinh sản

Ở phụ nữ, xương chậu có vai trò quan trọng trong sinh sản. Khung chậu nữ giới có hình dạng và kích thước đặc biệt để chứa thai nhi đang phát triển và cho phép sinh nở qua đường âm đạo. Kích thước và hình dạng của khung chậu là yếu tố quan trọng trong quá trình chuyển dạ.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Sức khỏe của xương chậu rất quan trọng đối với chức năng vận động, bảo vệ nội tạng và sức khỏe tổng thể. Xương chậu khỏe mạnh có cấu trúc xương vững chắc, mật độ xương bình thường và không có các dấu hiệu bất thường về hình dạng hoặc cấu trúc. Mật độ xương chậu bình thường thay đổi theo độ tuổi và giới tính, thường đạt đỉnh ở độ tuổi 20-30 và sau đó giảm dần theo tuổi tác, đặc biệt ở phụ nữ sau mãn kinh do sự suy giảm estrogen.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Gãy xương chậu: Thường xảy ra do chấn thương mạnh như tai nạn giao thông, ngã cao. Gãy xương chậu có thể rất nghiêm trọng, gây đau đớn, mất máu, tổn thương các cơ quan nội tạng và dây thần kinh.
• Viêm khớp cùng chậu: Tình trạng viêm tại khớp cùng chậu, gây đau vùng lưng dưới và hông, có thể lan xuống đùi. Nguyên nhân có thể do viêm khớp dạng thấp, viêm cột sống dính khớp, hoặc chấn thương.
• Thoái hóa khớp háng: Sự phá hủy sụn khớp háng, dẫn đến đau, cứng khớp và hạn chế vận động. Thoái hóa khớp háng có thể là nguyên phát (do tuổi tác) hoặc thứ phát (sau chấn thương, viêm khớp).
• Loãng xương: Tình trạng mật độ xương giảm, làm xương trở nên yếu và dễ gãy, bao gồm cả xương chậu. Loãng xương thường gặp ở người lớn tuổi, đặc biệt là phụ nữ sau mãn kinh.
• Viêm xương khớp mu: Viêm khớp tại khớp mu, gây đau vùng háng trước, thường gặp ở vận động viên hoặc phụ nữ mang thai và sau sinh.
• Ung thư xương chậu: Ung thư có thể nguyên phát từ xương chậu hoặc di căn từ các vị trí khác đến xương chậu. Ung thư xương chậu có thể gây đau, gãy xương bệnh lý và các triệu chứng toàn thân.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Chụp X-quang: Phương pháp chẩn đoán hình ảnh cơ bản và phổ biến nhất để phát hiện gãy xương chậu, thoái hóa khớp và các bất thường về cấu trúc xương.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT Scan): Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về xương chậu so với X-quang, giúp đánh giá phức tạp của gãy xương, các tổn thương xương và mô mềm xung quanh.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Rất hữu ích để đánh giá các tổn thương mô mềm như dây chằng, sụn khớp, tủy xương và phát hiện các khối u xương chậu, viêm khớp cùng chậu.
• Đo mật độ xương (DEXA Scan): Phương pháp tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán loãng xương, đo mật độ khoáng xương tại xương chậu và cột sống.
• Siêu âm khớp háng: Có thể được sử dụng để đánh giá tràn dịch khớp háng, viêm gân cơ quanh khớp háng và một số bất thường khác.
• Xét nghiệm máu: Có thể được chỉ định để tìm các dấu hiệu viêm nhiễm, bệnh lý ác tính hoặc các bệnh lý chuyển hóa ảnh hưởng đến xương.

Các phương pháp điều trị

• Thuốc giảm đau và kháng viêm: Sử dụng để giảm đau và viêm trong các bệnh lý xương khớp như viêm khớp cùng chậu, thoái hóa khớp háng. Các thuốc có thể bao gồm paracetamol, NSAIDs, corticosteroid.
• Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng: Đóng vai trò quan trọng trong phục hồi chức năng sau gãy xương chậu, phẫu thuật khớp háng, hoặc điều trị các bệnh lý xương khớp mạn tính. Các bài tập giúp tăng cường sức mạnh cơ, cải thiện tầm vận động và giảm đau.
• Phẫu thuật: Có thể cần thiết trong các trường hợp gãy xương chậu phức tạp, thoái hóa khớp háng nặng (thay khớp háng), hoặc điều trị ung thư xương chậu.
• Tiêm corticosteroid hoặc acid hyaluronic vào khớp: Có thể được sử dụng để giảm đau và cải thiện chức năng khớp trong thoái hóa khớp háng hoặc viêm khớp cùng chậu.
• Bổ sung canxi và vitamin D: Quan trọng trong điều trị và phòng ngừa loãng xương, giúp tăng cường mật độ xương.
• Thuốc điều trị loãng xương: Bisphosphonates, denosumab, teriparatide và các thuốc khác được sử dụng để làm chậm quá trình mất xương và giảm nguy cơ gãy xương ở bệnh nhân loãng xương.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Cột sống

Xương chậu kết nối trực tiếp với cột sống thông qua khớp cùng chậu. Khớp này truyền trọng lượng từ cột sống xuống xương chậu và hai chân, đồng thời cho phép một số chuyển động hạn chế giữa cột sống và xương chậu để hấp thụ lực và duy trì sự cân bằng.

Chi dưới

Xương chậu tạo thành ổ cối, nơi khớp với chỏm xương đùi, tạo thành khớp háng. Khớp háng là khớp quan trọng bậc nhất của chi dưới, cho phép thực hiện hầu hết các động tác của chân như đi, chạy, nhảy, và xoay.

Cơ bụng và cơ lưng

Nhiều cơ bụng và cơ lưng bám vào xương chậu, đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì tư thế, vận động thân mình và bảo vệ cột sống. Các cơ này bao gồm cơ bụng thẳng, cơ xiên bụng, cơ vuông thắt lưng, cơ dựng sống và cơ mông.

Các cơ quan nội tạng vùng chậu

Xương chậu tạo thành một khung bảo vệ cho các cơ quan nội tạng vùng chậu như bàng quang, ruột già đoạn cuối (trực tràng và đại tràng sigma), và các cơ quan sinh sản (tử cung, buồng trứng ở nữ; tuyến tiền liệt, túi tinh ở nam). Xương chậu bảo vệ các cơ quan này khỏi tổn thương từ bên ngoài.

Mọi người cũng hỏi

Tại sao xương chậu lại quan trọng?

Xương chậu quan trọng vì nó đóng vai trò trụ cột của cơ thể, nâng đỡ phần thân trên, kết nối thân mình với chân, bảo vệ các cơ quan nội tạng vùng bụng dưới và tham gia vào vận động, sinh sản. Các vấn đề về xương chậu có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến khả năng vận động và sức khỏe tổng thể.

Xương chậu nằm ở đâu trên cơ thể?

Xương chậu nằm ở vùng hông, giữa bụng và hai chân, tạo thành phần dưới cùng của thân mình. Bạn có thể cảm nhận được mào chậu ở hai bên hông.

Đau xương chậu là do đâu?

Đau xương chậu có thể do nhiều nguyên nhân, bao gồm chấn thương (gãy xương, bong gân), viêm khớp (viêm khớp cùng chậu, thoái hóa khớp háng), căng cơ, các vấn đề về dây thần kinh, hoặc các bệnh lý khác như loãng xương, ung thư xương. Cần đi khám bác sĩ để xác định nguyên nhân và điều trị phù hợp.

Làm thế nào để giữ cho xương chậu khỏe mạnh?

Để giữ cho xương chậu khỏe mạnh, cần duy trì chế độ ăn uống cân bằng giàu canxi và vitamin D, tập thể dục thường xuyên (đặc biệt là các bài tập chịu trọng lượng), tránh hút thuốc và uống rượu quá mức, duy trì cân nặng hợp lý và thực hiện các biện pháp phòng ngừa té ngã, đặc biệt là khi lớn tuổi. Khám sức khỏe định kỳ cũng quan trọng để phát hiện sớm các vấn đề về xương khớp.

Xương chậu có ảnh hưởng đến sinh sản không?

Có, xương chậu đóng vai trò quan trọng trong sinh sản, đặc biệt là ở phụ nữ. Khung chậu nữ giới có hình dạng đặc biệt để phù hợp với việc mang thai và sinh nở. Kích thước và hình dạng khung chậu ảnh hưởng đến quá trình chuyển dạ và sinh con. Các vấn đề về xương chậu có thể gây khó khăn trong quá trình mang thai và sinh nở.

Các bài tập nào tốt cho xương chậu?

Các bài tập tốt cho xương chậu bao gồm các bài tập tăng cường sức mạnh cơ vùng chậu và cơ core (như plank, squat, bridge), các bài tập kéo giãn (như yoga, pilates), và các bài tập aerobic nhẹ nhàng (như đi bộ, bơi lội). Các bài tập này giúp cải thiện sự ổn định, linh hoạt và sức mạnh của xương chậu và các cơ xung quanh.

Tài liệu tham khảo về xương chậu

• Sách Giải phẫu người – Nhà xuất bản Y học
• Atlas Giải phẫu người Frank H. Netter
• Hiệp hội Thấp khớp học Hoa Kỳ (American College of Rheumatology)
• Tổ chức Loãng xương Quốc gia (National Osteoporosis Foundation)
• Mayo Clinic – Trang web về sức khỏe
• MedlinePlus – Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ