Xương bánh chè

Xương bánh chè là gì?

Xương bánh chè, còn gọi là xương над gối, là một xương nhỏ hình tam giác nằm ở phía trước khớp gối. Đây là xương lớn nhất trong nhóm xương vừng của cơ thể, đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ khớp gối và tăng cường hiệu quả hoạt động của cơ tứ đầu đùi. Xương bánh chè giúp tăng lực đòn bẩy cho cơ tứ đầu đùi khi duỗi gối, cho phép chúng ta thực hiện các hoạt động như đi lại, chạy nhảy và leo cầu thang một cách hiệu quả.

Tổng quan về xương bánh chè

Cấu trúc

Xương bánh chè là một xương dẹt, hình tam giác lộn ngược với đỉnh hướng xuống dưới. Mặt trước của xương bánh chè lồi lõm và có nhiều lỗ nhỏ để mạch máu và dây thần kinh đi qua. Mặt sau khớp với lồi cầu xương đùi, được chia thành hai diện khớp: diện khớp ngoài lớn hơn và diện khớp trong nhỏ hơn, ngăn cách bởi một gờ dọc. Xương bánh chè được bao bọc bởi sụn khớp ở mặt sau, giúp giảm ma sát khi cử động khớp gối. Xương bánh chè được giữ cố định bởi gân cơ tứ đầu đùi ở phía trên và dây chằng bánh chè ở phía dưới, cùng với các dây chằng bên trong và bên ngoài giữ ổn định hai bên.

Cơ chế

Cơ chế hoạt động chính của xương bánh chè liên quan mật thiết đến cơ chế duỗi gối. Khi cơ tứ đầu đùi co lại, nó kéo xương bánh chè lên trên và ra trước. Xương bánh chè trượt trong rãnh giữa hai lồi cầu xương đùi, hoạt động như một ròng rọc, làm tăng góc độ tác động của gân cơ tứ đầu đùi lên xương chày. Nhờ cơ chế này, xương bánh chè giúp tăng lực duỗi gối, cho phép chân duỗi thẳng mạnh mẽ và hiệu quả hơn. Đồng thời, xương bánh chè cũng bảo vệ gân cơ tứ đầu đùi khỏi bị ma sát và tổn thương khi di chuyển qua lồi cầu xương đùi.

Chức năng của xương bánh chè

Bảo vệ khớp gối

Xương bánh chè đóng vai trò như một tấm khiên bảo vệ phía trước khớp gối, che chắn cho sụn khớp và các cấu trúc bên trong khớp khỏi các tác động trực tiếp từ bên ngoài, đặc biệt là khi khớp gối ở tư thế gập. Điều này giúp giảm nguy cơ chấn thương cho khớp gối trong các hoạt động hàng ngày và vận động mạnh.

Tăng cường lực duỗi gối

Chức năng quan trọng nhất của xương bánh chè là tăng cường hiệu quả hoạt động của cơ tứ đầu đùi. Bằng cách hoạt động như một ròng rọc, xương bánh chè làm tăng khoảng cách từ gân cơ tứ đầu đùi đến trục xoay của khớp gối. Điều này làm tăng cánh tay đòn của lực cơ, dẫn đến tăng mô men lực duỗi gối. Nhờ đó, cơ tứ đầu đùi có thể tạo ra lực duỗi mạnh mẽ hơn, giúp thực hiện các động tác như đứng lên, đi lại, chạy nhảy và bật cao một cách dễ dàng và hiệu quả.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Xương bánh chè khỏe mạnh đóng vai trò thiết yếu trong chức năng vận động của chi dưới. Khi xương bánh chè hoạt động bình thường, khớp gối vận động linh hoạt, không đau và giúp chúng ta di chuyển dễ dàng. Ngược lại, các vấn đề liên quan đến xương bánh chè có thể gây đau, hạn chế vận động và ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống. Duy trì sức khỏe xương bánh chè là rất quan trọng để đảm bảo chức năng vận động và phòng ngừa các bệnh lý liên quan đến khớp gối.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Trật khớp bánh chè: Đây là tình trạng xương bánh chè bị lệch hoàn toàn ra khỏi vị trí bình thường trong rãnh ròng rọc xương đùi. Nguyên nhân thường do chấn thương, cấu trúc giải phẫu bất thường hoặc yếu cơ. Trật khớp bánh chè gây đau dữ dội, biến dạng khớp gối và mất khả năng vận động. Hậu quả nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến tổn thương sụn khớp và dây chằng, tăng nguy cơ tái trật khớp.
• Viêm gân bánh chè (Đầu gối vận động viên nhảy): Tình trạng viêm gân bánh chè, thường gặp ở những người chơi các môn thể thao đòi hỏi bật nhảy nhiều như bóng chuyền, bóng rổ. Nguyên nhân do gân bánh chè bị căng giãn và chịu tải quá mức lặp đi lặp lại, dẫn đến các vi chấn thương và viêm. Viêm gân bánh chè gây đau mặt trước gối, tăng lên khi vận động, ảnh hưởng đến khả năng vận động và hiệu suất thể thao.
• Thoái hóa khớp bánh chè đùi: Đây là tình trạng sụn khớp giữa xương bánh chè và xương đùi bị thoái hóa, bào mòn theo thời gian. Nguyên nhân chủ yếu do tuổi tác, lão hóa sụn khớp, chấn thương hoặc thừa cân. Thoái hóa khớp bánh chè đùi gây đau, cứng khớp, lục cục khớp gối, và hạn chế vận động, đặc biệt là khi lên xuống cầu thang hoặc ngồi xổm.
• Hội chứng đau bánh chè đùi: Đây là một thuật ngữ chung để chỉ tình trạng đau ở mặt trước gối, xung quanh hoặc dưới xương bánh chè. Nguyên nhân có thể do nhiều yếu tố như lệch trục xương bánh chè, yếu cơ, mất cân bằng cơ, hoặc hoạt động quá mức. Hội chứng đau bánh chè đùi gây đau âm ỉ hoặc nhói, tăng lên khi vận động, ngồi lâu hoặc leo cầu thang.
• Viêm bao hoạt dịch trước xương bánh chè (Viêm bao hoạt dịch đầu gối người giúp việc): Viêm bao hoạt dịch là tình trạng viêm của bao hoạt dịch, một túi chứa dịch giúp giảm ma sát giữa xương và các mô mềm. Viêm bao hoạt dịch trước xương bánh chè thường do tỳ đè hoặc chấn thương lặp đi lặp lại vào mặt trước gối, ví dụ như quỳ gối nhiều. Gây sưng, nóng, đỏ, đau ở mặt trước gối.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, triệu chứng, và thực hiện khám trực tiếp khớp gối. Bác sĩ sẽ quan sát dáng đi, tư thế, sờ nắn xương bánh chè và các cấu trúc xung quanh, kiểm tra tầm vận động khớp gối, và thực hiện các nghiệm pháp đặc biệt để đánh giá tình trạng xương bánh chè và các cấu trúc liên quan.
• Chụp X-quang: Phương pháp chẩn đoán hình ảnh cơ bản, giúp phát hiện các bất thường về xương như gãy xương bánh chè, thoái hóa khớp bánh chè đùi, hoặc lệch vị trí xương bánh chè. Chụp X-quang thường được chỉ định đầu tiên để loại trừ các tổn thương xương.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): Phương pháp chẩn đoán hình ảnh tiên tiến, cung cấp hình ảnh chi tiết về các mô mềm xung quanh xương bánh chè như sụn khớp, dây chằng, gân, cơ và bao hoạt dịch. Chụp MRI giúp đánh giá chính xác tình trạng tổn thương sụn khớp, dây chằng, gân bánh chè, và phát hiện các bệnh lý như viêm gân bánh chè, thoái hóa khớp bánh chè đùi ở giai đoạn sớm, và các tổn thương bao hoạt dịch.
• Siêu âm khớp gối: Phương pháp chẩn đoán hình ảnh không xâm lấn, sử dụng sóng siêu âm để tạo ra hình ảnh của các cấu trúc bên trong khớp gối. Siêu âm có thể giúp đánh giá tình trạng gân bánh chè, bao hoạt dịch, và phát hiện các tràn dịch khớp gối.

Các phương pháp điều trị

• Điều trị bảo tồn: Áp dụng cho các trường hợp nhẹ và trung bình, bao gồm nghỉ ngơi, chườm đá, băng ép, nâng cao chân, sử dụng thuốc giảm đau và kháng viêm không steroid (NSAIDs), vật lý trị liệu và phục hồi chức năng. Điều trị bảo tồn nhằm giảm đau, giảm viêm, phục hồi chức năng vận động khớp gối và tăng cường sức mạnh cơ xung quanh khớp gối.
• Tiêm corticosteroid: Tiêm corticosteroid vào khớp gối hoặc bao hoạt dịch có thể giúp giảm đau và viêm nhanh chóng. Tuy nhiên, tiêm corticosteroid chỉ nên được sử dụng hạn chế vì có thể có tác dụng phụ và không giải quyết được nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.
• Phẫu thuật nội soi khớp gối: Phương pháp phẫu thuật xâm lấn tối thiểu, sử dụng một ống nội soi nhỏ có gắn camera để quan sát và can thiệp bên trong khớp gối. Phẫu thuật nội soi khớp gối có thể được sử dụng để điều trị các tổn thương sụn khớp, dây chằng, gân bánh chè, hoặc chỉnh sửa lệch vị trí xương bánh chè.
• Phẫu thuật mở: Trong một số trường hợp phức tạp hoặc tổn thương nặng, có thể cần phẫu thuật mở để điều trị. Phẫu thuật mở có thể được sử dụng để tái tạo dây chằng, gân, hoặc thay thế khớp gối trong trường hợp thoái hóa khớp nặng.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Cơ tứ đầu đùi

Xương bánh chè có mối liên hệ mật thiết với cơ tứ đầu đùi. Gân cơ tứ đầu đùi bám vào cực trên của xương bánh chè, và xương bánh chè lại liên kết với xương chày thông qua dây chằng bánh chè. Cơ tứ đầu đùi là cơ duỗi chính của khớp gối, và xương bánh chè đóng vai trò như một điểm tựa và ròng rọc cho cơ này, giúp tăng hiệu quả lực duỗi gối. Sự phối hợp nhịp nhàng giữa cơ tứ đầu đùi và xương bánh chè là yếu tố then chốt để thực hiện các động tác duỗi gối một cách mạnh mẽ và linh hoạt.

Khớp gối

Xương bánh chè là một thành phần quan trọng của khớp gối. Nó nằm ở phía trước khớp gối, khớp với xương đùi và tham gia vào quá trình vận động của khớp gối. Xương bánh chè không chỉ bảo vệ khớp gối mà còn đóng vai trò trung tâm trong cơ chế duỗi gối, giúp khớp gối hoạt động trơn tru và hiệu quả. Các vấn đề liên quan đến xương bánh chè thường ảnh hưởng trực tiếp đến chức năng của khớp gối.

Mọi người cũng hỏi

Xương bánh chè có tác dụng gì?

Xương bánh chè có hai tác dụng chính. Thứ nhất, nó bảo vệ khớp gối khỏi các chấn thương trực tiếp. Thứ hai, và quan trọng hơn, nó hoạt động như một ròng rọc cho gân cơ tứ đầu đùi, làm tăng lực duỗi gối. Điều này giúp cơ tứ đầu đùi hoạt động hiệu quả hơn, cho phép chúng ta thực hiện các hoạt động như đi bộ, chạy, nhảy và leo cầu thang dễ dàng hơn. Nếu không có xương bánh chè, lực duỗi gối sẽ giảm đáng kể, gây khó khăn trong vận động.

Đau xương bánh chè là bệnh gì?

Đau xương bánh chè không phải là tên một bệnh cụ thể, mà là một triệu chứng có thể do nhiều bệnh lý khác nhau gây ra. Các bệnh lý phổ biến gây đau xương bánh chè bao gồm viêm gân bánh chè, thoái hóa khớp bánh chè đùi, hội chứng đau bánh chè đùi, trật khớp bánh chè, và viêm bao hoạt dịch trước xương bánh chè. Để xác định chính xác nguyên nhân gây đau và có phương pháp điều trị phù hợp, cần phải đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và tư vấn.

Trật khớp xương bánh chè có nguy hiểm không?

Trật khớp xương bánh chè có thể gây ra nhiều nguy hiểm nếu không được điều trị kịp thời và đúng cách. Ngay lập tức, nó gây đau dữ dội và mất khả năng vận động khớp gối. Về lâu dài, trật khớp bánh chè có thể dẫn đến tổn thương sụn khớp, dây chằng, và tăng nguy cơ tái trật khớp. Trật khớp tái diễn có thể gây ra thoái hóa khớp bánh chè đùi sớm và các vấn đề mãn tính khác ở khớp gối. Do đó, khi bị trật khớp bánh chè, cần phải đến cơ sở y tế để được nắn chỉnh khớp và điều trị phục hồi chức năng.

Viêm xương bánh chè bao lâu thì khỏi?

Thời gian điều trị viêm xương bánh chè (viêm gân bánh chè) có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và phương pháp điều trị. Với các trường hợp nhẹ, điều trị bảo tồn như nghỉ ngơi, chườm đá, vật lý trị liệu có thể giúp cải thiện triệu chứng trong vòng vài tuần đến vài tháng. Tuy nhiên, với các trường hợp nặng hoặc mạn tính, thời gian điều trị có thể kéo dài hơn, thậm chí cần đến phẫu thuật. Quan trọng là phải tuân thủ theo hướng dẫn của bác sĩ và kiên trì thực hiện các bài tập phục hồi chức năng để đạt được hiệu quả điều trị tốt nhất và ngăn ngừa tái phát.

Làm sao để xương bánh chè khỏe mạnh?

Để giữ cho xương bánh chè khỏe mạnh, cần thực hiện một số biện pháp phòng ngừa và chăm sóc. Duy trì cân nặng hợp lý để giảm áp lực lên khớp gối. Khởi động kỹ trước khi vận động và tập thể dục thường xuyên để tăng cường sức mạnh cơ xung quanh khớp gối, đặc biệt là cơ tứ đầu đùi và cơ gân khoeo. Tránh các hoạt động quá sức hoặc lặp đi lặp lại gây căng thẳng lên khớp gối. Sử dụng giày dép phù hợp và bảo vệ khớp gối khi chơi thể thao hoặc làm việc nặng. Khi có bất kỳ dấu hiệu đau hoặc khó chịu ở khớp gối, cần đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời.

Đau xương bánh chè uống thuốc gì?

Khi bị đau xương bánh chè, việc sử dụng thuốc cần phải tuân theo chỉ định của bác sĩ. Các loại thuốc thường được sử dụng để giảm đau xương bánh chè bao gồm thuốc giảm đau không kê đơn như paracetamol, ibuprofen, naproxen, và thuốc giảm đau kê đơn mạnh hơn trong trường hợp đau nặng. Thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs) cũng có thể được sử dụng để giảm viêm và đau. Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định tiêm corticosteroid tại chỗ để giảm đau nhanh chóng. Tuy nhiên, việc tự ý sử dụng thuốc có thể gây ra tác dụng phụ và che lấp triệu chứng bệnh, làm chậm trễ quá trình điều trị. Do đó, tốt nhất là nên đi khám bác sĩ để được tư vấn và kê đơn thuốc phù hợp.

Tài liệu tham khảo về xương bánh chè

• Sách Giải Phẫu Người – Nhà xuất bản Y học.
• Bài giảng Giải phẫu học – Trường Đại học Y Hà Nội.
• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).
• Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC).
• National Institutes of Health (NIH).