Khi xuất hiện những triệu chứng ho kéo dài, sốt nhẹ về chiều, sụt cân không rõ nguyên nhân, nhiều người thường lo lắng về khả năng mắc bệnh lao phổi và đặt ra câu hỏi: “Xét nghiệm máu có biết lao phổi không?”. Đây là một thắc mắc phổ biến, cho thấy nhu cầu tìm hiểu về các phương pháp chẩn đoán căn bệnh nguy hiểm này. Mặc dù xét nghiệm máu đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ sàng lọc và đánh giá tình trạng sức khỏe tổng thể, nhưng khả năng phát hiện trực tiếp vi khuẩn lao phổi hoạt động còn cần được làm rõ. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về vai trò của các xét nghiệm máu trong chẩn đoán lao phổi và giới thiệu quy trình chẩn đoán toàn diện để bạn đọc có cái nhìn đầy đủ và chính xác nhất.
Xét nghiệm máu có biết lao phổi không? Giải đáp chi tiết về vai trò của xét nghiệm máu trong chẩn đoán lao phổi
Để trả lời trực tiếp câu hỏi “xét nghiệm máu có biết lao phổi không?”, câu trả lời là không hoàn toàn trực tiếp và độc lập. Xét nghiệm máu không thể xác định trực tiếp sự hiện diện của vi khuẩn lao đang hoạt động trong phổi như xét nghiệm đờm hay sinh thiết. Tuy nhiên, các xét nghiệm máu đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ chẩn đoán, đánh giá mức độ phản ứng viêm của cơ thể và phát hiện nhiễm lao tiềm ẩn.
Vai trò của xét nghiệm máu trong chẩn đoán lao phổi: Các loại xét nghiệm liên quan
Có nhiều loại xét nghiệm máu có thể được sử dụng trong quá trình chẩn đoán lao phổi, mỗi loại mang lại thông tin khác nhau:
Xét nghiệm công thức máu (CBC) và tốc độ lắng máu (ESR, CRP)
- Công thức máu toàn phần (CBC): Mặc dù không đặc hiệu cho bệnh lao, xét nghiệm này có thể cho thấy những thay đổi như thiếu máu (thường gặp ở bệnh nhân lao mạn tính), tăng số lượng bạch cầu (đặc biệt là bạch cầu lympho, monocyte) hoặc giảm số lượng bạch cầu trong một số trường hợp nặng.
- Tốc độ lắng máu (ESR) và Protein phản ứng C (CRP): Đây là các chỉ số viêm không đặc hiệu. Khi cơ thể bị nhiễm trùng hoặc viêm, ESR và CRP thường tăng cao. Trong bệnh lao phổi, chỉ số này thường tăng đáng kể. Tuy nhiên, sự tăng cao của ESR/CRP có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau chứ không chỉ riêng bệnh lao. Do đó, chúng chỉ mang tính chất gợi ý và cần kết hợp với các xét nghiệm khác.
Xét nghiệm IGRA (Interferon-Gamma Release Assays): QuantiFERON-TB Gold Plus và T-SPOT.TB
- IGRA là một loại xét nghiệm máu quan trọng giúp phát hiện tình trạng nhiễm vi khuẩn lao (Mycobacterium tuberculosis) trong cơ thể. Các xét nghiệm này đo phản ứng miễn dịch của tế bào lympho T với các kháng nguyên đặc hiệu của vi khuẩn lao.
- Điểm mạnh:
- Có độ nhạy và độ đặc hiệu cao hơn xét nghiệm Mantoux (xét nghiệm da) trong việc phát hiện lao tiềm ẩn (latent TB infection – LTBI).
- Ít bị ảnh hưởng bởi vắc-xin BCG (lao) trước đó.
- Hạn chế:
- IGRA chỉ xác định rằng người đó đã nhiễm vi khuẩn lao, chứ không thể phân biệt được giữa lao tiềm ẩn và lao hoạt động. Một người có kết quả IGRA dương tính có thể chưa hề có triệu chứng bệnh và vi khuẩn đang ở trạng thái ngủ yên trong cơ thể.
- Không đủ để chẩn đoán xác định lao phổi hoạt động.
Xét nghiệm tìm kháng thể kháng lao (ELISA)
- Đây là xét nghiệm tìm kháng thể mà cơ thể tạo ra để chống lại vi khuẩn lao.
- Hạn chế: Các xét nghiệm tìm kháng thể kháng lao có độ nhạy và độ đặc hiệu không cao, thường cho kết quả âm tính giả hoặc dương tính giả. Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã không khuyến khích sử dụng rộng rãi các xét nghiệm này để chẩn đoán lao do độ tin cậy thấp.
Các xét nghiệm máu khác
- Một số phương pháp xét nghiệm PCR máu để tìm DNA của vi khuẩn lao cũng đang được nghiên cứu hoặc ứng dụng trong một số trường hợp, nhưng độ nhạy và độ đặc hiệu của chúng trong máu toàn phần để chẩn đoán lao phổi hoạt động còn hạn chế so với xét nghiệm trên mẫu đờm hoặc mô.
Giới hạn của xét nghiệm máu trong chẩn đoán xác định lao phổi
Không thể xác định trực tiếp vi khuẩn lao đang hoạt động trong phổi
Như đã đề cập, không có xét nghiệm máu nào có thể trực tiếp quan sát hoặc nuôi cấy được vi khuẩn lao từ mẫu máu để khẳng định chẩn đoán lao phổi đang hoạt động. Vi khuẩn lao chủ yếu cư trú và gây bệnh tại mô phổi, do đó các mẫu bệnh phẩm từ đường hô hấp mới là nguồn vật liệu chính xác nhất để tìm vi khuẩn.
Phân biệt lao phổi tiềm ẩn và lao phổi hoạt động
Đây là giới hạn quan trọng nhất của xét nghiệm máu. Các xét nghiệm như IGRA có thể cho biết một người đã nhiễm vi khuẩn lao (tức là có lao tiềm ẩn), nhưng không thể khẳng định họ đang mắc bệnh lao hoạt động và có khả năng lây nhiễm cho người khác. Để chẩn đoán lao hoạt động, cần phải có bằng chứng về sự nhân lên của vi khuẩn và các tổn thương bệnh lý.
Quy trình chẩn đoán lao phổi đầy đủ và chính xác nhất
Để chẩn đoán lao phổi một cách chính xác, các bác sĩ thường phải kết hợp nhiều phương pháp khác nhau, bắt đầu từ thăm khám lâm sàng cho đến các xét nghiệm cận lâm sàng chuyên sâu. Dưới đây là quy trình chẩn đoán tiêu chuẩn:
Khám lâm sàng và khai thác tiền sử bệnh
- Triệu chứng: Bác sĩ sẽ hỏi về các triệu chứng như ho kéo dài (trên 2 tuần, có thể kèm đờm, máu), sốt nhẹ về chiều, ra mồ hôi trộm ban đêm, sụt cân không rõ nguyên nhân, mệt mỏi, chán ăn, đau tức ngực.
- Tiền sử: Khai thác tiền sử tiếp xúc với người bệnh lao, tiền sử mắc các bệnh làm suy giảm miễn dịch (HIV/AIDS, tiểu đường), sử dụng thuốc ức chế miễn dịch, hoặc đã từng điều trị lao trước đó.
- Thăm khám thực thể: Nghe phổi để phát hiện ran nổ, ran ẩm, hoặc các dấu hiệu khác.
Chụp X-quang phổi hoặc CT scan phổi
- X-quang phổi: Là một phương pháp sàng lọc và chẩn đoán hình ảnh rất quan trọng. Hình ảnh X-quang có thể cho thấy các tổn thương nghi ngờ lao phổi như thâm nhiễm, hang lao, nốt mờ, xơ sẹo, tràn dịch màng phổi.
- CT scan phổi (chụp cắt lớp vi tính): Cung cấp hình ảnh chi tiết và rõ nét hơn X-quang, giúp phát hiện các tổn thương nhỏ, hang lao khó thấy trên X-quang, hoặc đánh giá mức độ lan rộng của bệnh.
Xét nghiệm đờm (phết trực tiếp, nuôi cấy, GeneXpert MTB/RIF) – Phương pháp vàng
Đây là phương pháp chẩn đoán xác định lao phổi hoạt động quan trọng nhất. Mục tiêu là tìm kiếm trực tiếp vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis:
- Soi đờm trực tiếp tìm AFB (Acid-Fast Bacilli): Là xét nghiệm nhanh, chi phí thấp, giúp phát hiện vi khuẩn lao dưới kính hiển vi. Kết quả dương tính khẳng định có vi khuẩn lao đang hoạt động và bệnh nhân có khả năng lây nhiễm.
- Nuôi cấy vi khuẩn lao: Mặc dù mất nhiều thời gian hơn (thường từ 2-8 tuần), nuôi cấy là tiêu chuẩn vàng để xác định sự hiện diện của vi khuẩn lao, đồng thời cho phép làm kháng sinh đồ để lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp nhất.
- Xét nghiệm GeneXpert MTB/RIF: Đây là một xét nghiệm sinh học phân tử hiện đại, cho kết quả nhanh (trong vòng vài giờ). GeneXpert không chỉ phát hiện DNA của vi khuẩn lao mà còn có thể phát hiện đột biến gen kháng Rifampicin (một trong những thuốc điều trị lao quan trọng nhất), giúp chẩn đoán lao kháng thuốc sớm.
Các xét nghiệm bổ sung khác
- Sinh thiết màng phổi, hạch: Trong trường hợp nghi ngờ lao màng phổi, lao hạch, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết để lấy mẫu mô kiểm tra dưới kính hiển vi hoặc nuôi cấy.
- Nội soi phế quản và rửa phế quản phế nang (BAL): Khi không lấy được đờm hoặc các xét nghiệm khác không rõ ràng, nội soi phế quản có thể được thực hiện để lấy dịch rửa phế quản phế nang, sinh thiết niêm mạc phế quản hoặc chải phế quản để tìm vi khuẩn lao.
- Xét nghiệm dịch cơ thể khác: Tùy thuộc vào vị trí nghi ngờ nhiễm lao ngoài phổi (ví dụ: dịch não tủy trong lao màng não, dịch khớp trong lao khớp), các xét nghiệm tương tự sẽ được thực hiện trên mẫu bệnh phẩm tương ứng.
Khi nào cần thực hiện xét nghiệm lao phổi và lời khuyên từ chuyên gia
Việc chủ động thăm khám và thực hiện xét nghiệm sớm là chìa khóa để chẩn đoán và điều trị lao phổi hiệu quả, ngăn ngừa biến chứng và lây lan.
Đối tượng nguy cơ cao
Bạn nên xem xét việc sàng lọc lao phổi nếu thuộc một trong các nhóm đối tượng sau:
- Người tiếp xúc gần gũi với bệnh nhân lao phổi hoạt động (người thân, bạn bè, đồng nghiệp).
- Người có hệ miễn dịch suy yếu: Bệnh nhân HIV/AIDS, tiểu đường, suy thận mạn, người dùng thuốc ức chế miễn dịch (corticoid kéo dài, thuốc sinh học), người sau ghép tạng.
- Người có tiền sử mắc các bệnh về phổi mạn tính (COPD, giãn phế quản).
- Người làm việc trong môi trường có nguy cơ lây nhiễm cao (nhân viên y tế, công nhân mỏ).
- Người đến từ hoặc sống trong khu vực có tỷ lệ mắc lao cao.
Khi có triệu chứng nghi ngờ
Nếu bạn hoặc người thân có bất kỳ triệu chứng nào dưới đây kéo dài hơn 2 tuần, đặc biệt là khi không đáp ứng với điều trị thông thường, hãy đến ngay cơ sở y tế để được thăm khám và tư vấn:
- Ho dai dẳng, có thể ho ra đờm hoặc máu.
- Sốt nhẹ về chiều, kéo dài.
- Ra mồ hôi trộm vào ban đêm.
- Sụt cân không rõ nguyên nhân.
- Mệt mỏi, chán ăn, suy nhược cơ thể.
- Đau tức ngực, khó thở.
Tầm quan trọng của việc thăm khám bác sĩ sớm
Việc tự ý chẩn đoán hoặc trì hoãn thăm khám có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng. Lao phổi nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây tổn thương phổi vĩnh viễn, lây lan sang các bộ phận khác của cơ thể (lao ngoài phổi), thậm chí đe dọa tính mạng. Hơn nữa, bệnh lao hoạt động còn là nguồn lây nhiễm cho cộng đồng. Do đó, khi có bất kỳ nghi ngờ nào, hãy tìm đến bác sĩ chuyên khoa hô hấp hoặc các bệnh viện có chuyên khoa lao để được tư vấn, khám và làm các xét nghiệm cần thiết.
Tóm lại, xét nghiệm máu không thể trực tiếp xác định lao phổi hoạt động. Mặc dù các xét nghiệm máu như IGRA giúp phát hiện nhiễm lao tiềm ẩn và các chỉ số viêm không đặc hiệu như ESR, CRP có thể gợi ý tình trạng viêm nhiễm, nhưng chúng không đủ để đưa ra chẩn đoán xác định. Để chẩn đoán chính xác lao phổi, cần kết hợp chặt chẽ giữa khám lâm sàng, chụp X-quang hoặc CT scan phổi, và đặc biệt là các xét nghiệm tìm vi khuẩn lao trực tiếp từ đờm hoặc các mẫu bệnh phẩm khác. Nếu bạn có bất kỳ lo lắng hay triệu chứng nghi ngờ nào về bệnh lao phổi, đừng ngần ngại tìm kiếm sự tư vấn và thăm khám của bác sĩ chuyên khoa để được chẩn đoán sớm và có phác đồ điều trị hiệu quả nhất.
Nội dung này có hữu ích với bạn không?
