Xét nghiệm máu có biết bệnh dại không?

Bệnh dại là một căn bệnh truyền nhiễm nguy hiểm và gần như luôn gây tử vong khi các triệu chứng lâm sàng đã xuất hiện. Chính vì mức độ nghiêm trọng của nó, nhiều người dân thường quan tâm đến các phương pháp chẩn đoán, đặc biệt là liệu một xét nghiệm máu thông thường có thể phát hiện ra bệnh dại hay không. Việc hiểu rõ về cách thức chẩn đoán bệnh dại là vô cùng quan trọng để có thể đưa ra các biện pháp xử lý kịp thời và phòng ngừa hiệu quả.

Xét Nghiệm Máu Có Biết Bệnh Dại Không?

Câu trả lời trực tiếp là không, một xét nghiệm máu thông thường (như xét nghiệm công thức máu toàn phần hay xét nghiệm sinh hóa máu) không thể phát hiện bệnh dại. Lý do là virus dại chủ yếu tấn công hệ thần kinh trung ương và thường không lưu hành trong máu với nồng độ đủ để phát hiện bằng các xét nghiệm máu định kỳ thông thường.

Mặc dù vậy, có một số xét nghiệm huyết thanh học (xét nghiệm máu chuyên biệt) có thể được thực hiện để tìm kháng thể kháng virus dại trong máu. Tuy nhiên, những xét nghiệm này thường không được sử dụng để chẩn đoán cấp tính sau phơi nhiễm mà thường dùng để:

• Đánh giá đáp ứng miễn dịch sau tiêm vắc xin dại.
• Hỗ trợ chẩn đoán khi bệnh nhân đã có triệu chứng lâm sàng, lúc này cơ thể đã tạo kháng thể. Tuy nhiên, khi kháng thể xuất hiện, bệnh thường đã ở giai đoạn nặng và tiên lượng rất xấu.

Do đó, việc dựa vào xét nghiệm máu để biết có mắc bệnh dại hay không là không chính xác và có thể gây chậm trễ nguy hiểm trong việc điều trị dự phòng.

Vậy Chẩn Đoán Bệnh Dại Bằng Phương Pháp Nào?

Chẩn đoán bệnh dại là một quá trình phức tạp và cần được thực hiện bởi các chuyên gia y tế. Có hai hình thức chẩn đoán chính:

Chẩn đoán trên người sống (Ante-mortem)

Việc chẩn đoán bệnh dại trên người sống là một thách thức lớn vì không có phương pháp xét nghiệm đơn giản, nhanh chóng và chính xác 100% trước khi bệnh phát triệu chứng. Các phương pháp thường được sử dụng bao gồm:

• Xét nghiệm tìm virus hoặc kháng nguyên virus:
  • Xét nghiệm nước bọt: Phát hiện ARN của virus dại bằng kỹ thuật RT-PCR.
  • Sinh thiết da gáy: Lấy mẫu mô da ở vùng gáy (chứa dây thần kinh) để tìm kháng nguyên virus bằng phương pháp miễn dịch huỳnh quang trực tiếp (DFA) hoặc phát hiện ARN của virus bằng RT-PCR.
  • Phết giác mạc: Tìm kháng nguyên virus dại.
• Xét nghiệm tìm kháng thể:
  • Tìm kháng thể kháng virus dại trong huyết thanh hoặc dịch não tủy. Sự hiện diện của kháng thể ở người chưa từng tiêm phòng dại có thể gợi ý nhiễm virus dại. Tuy nhiên, kháng thể thường chỉ xuất hiện sau khi các triệu chứng lâm sàng đã rõ ràng.
• Theo dõi lâm sàng: Bác sĩ sẽ đánh giá các triệu chứng thần kinh đặc trưng của bệnh dại, tiền sử phơi nhiễm (bị chó, mèo cắn hoặc cào), và tiến trình phát triển của bệnh.

Điều quan trọng cần nhấn mạnh là các xét nghiệm này thường cần thời gian và không được sử dụng để quyết định việc tiêm phòng dại khẩn cấp sau phơi nhiễm.

Chẩn đoán sau khi tử vong (Post-mortem)

Đây là phương pháp chẩn đoán xác định bệnh dại chính xác nhất và được coi là tiêu chuẩn vàng:

• Xét nghiệm kháng thể huỳnh quang trực tiếp (DFA) trên mô não: Là phương pháp nhanh chóng và chính xác nhất để phát hiện kháng nguyên virus dại trong mô não (thường là từ cuống não, tiểu não và vùng hippocampus).
• Phân lập virus: Nuôi cấy virus dại từ mô não trong phòng thí nghiệm.
• Mô bệnh học: Tìm thể Negri (các cấu trúc đặc trưng chứa virus) trong tế bào thần kinh dưới kính hiển vi.

Khi Nào Cần Chẩn Đoán và Điều Trị Dự Phòng Bệnh Dại?

Quyết định điều trị dự phòng sau phơi nhiễm (PEP) phải được đưa ra ngay lập tức sau khi có vết cắn hoặc tiếp xúc với động vật nghi dại, dựa trên đánh giá nguy cơ, chứ không phải đợi kết quả chẩn đoán xác định bệnh dại ở người hoặc động vật.

Bạn cần tìm đến cơ sở y tế ngay lập tức nếu:

• Bị động vật (đặc biệt là chó, mèo, động vật hoang dã) cắn, cào, hoặc liếm vào vết thương hở, niêm mạc.
• Động vật cắn không rõ nguồn gốc, hoặc nghi ngờ mắc bệnh dại (ví dụ, có hành vi bất thường, chết sau khi cắn).
• Có tiếp xúc trực tiếp với nước bọt hoặc mô thần kinh của động vật nghi dại.

Dựa trên mức độ phơi nhiễm và tình trạng của động vật, bác sĩ sẽ quyết định phác đồ điều trị dự phòng, bao gồm tiêm vắc xin dại và có thể cả huyết thanh kháng dại.

Tại Sao Việc Chẩn Đoán Sớm Bệnh Dại Lại Quan Trọng Đến Vậy?

Việc chẩn đoán sớm bệnh dại (hoặc đúng hơn là đánh giá nguy cơ phơi nhiễm và bắt đầu điều trị dự phòng sớm) là cực kỳ quan trọng vì những lý do sau:

• Bệnh dại gần như luôn gây tử vong: Một khi các triệu chứng lâm sàng của bệnh dại đã xuất hiện, tỷ lệ tử vong là gần 100%. Không có phương pháp điều trị đặc hiệu nào có thể chữa khỏi bệnh dại ở giai đoạn này.
• Hiệu quả của điều trị dự phòng: Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm (PEP), bao gồm việc rửa vết thương đúng cách, tiêm vắc xin dại và huyết thanh kháng dại (nếu cần), có hiệu quả gần như 100% trong việc ngăn chặn virus xâm nhập hệ thần kinh trung ương và phát triển thành bệnh nếu được thực hiện kịp thời và đúng phác đồ.
• Thời gian ủ bệnh đa dạng: Thời gian ủ bệnh dại có thể từ vài ngày đến vài năm, nhưng thường là 1-3 tháng. Điều này có nghĩa là người bệnh có thể không biết mình đã nhiễm virus trong một thời gian dài, và nếu chờ đợi các triệu chứng xuất hiện để chẩn đoán thì đã quá muộn.

Do đó, ưu tiên hàng đầu sau khi phơi nhiễm là hành động nhanh chóng và chính xác để ngăn chặn bệnh, chứ không phải chờ đợi chẩn đoán.

Phòng Ngừa Bệnh Dại: Các Biện Pháp Hiệu Quả

Phòng ngừa là biện pháp hiệu quả nhất để đối phó với bệnh dại:

• Tiêm vắc xin cho vật nuôi: Đảm bảo chó, mèo và các vật nuôi khác được tiêm phòng dại đầy đủ và đúng lịch.
• Tránh tiếp xúc với động vật hoang dã: Không chạm, cho ăn hoặc chơi đùa với động vật hoang dã hoặc động vật lạ.
• Giáo dục cộng đồng: Nâng cao nhận thức về nguy cơ bệnh dại và cách phòng tránh.
• Tiêm vắc xin dự phòng trước phơi nhiễm (Pre-Exposure Prophylaxis – PrEP): Đối với những người có nguy cơ cao (nhân viên thú y, kiểm lâm, người làm việc trong phòng thí nghiệm virus dại, du khách đến vùng có dịch tễ dại cao), tiêm vắc xin dại trước là một biện pháp bảo vệ quan trọng.
• Xử lý vết thương ngay lập tức: Khi bị động vật cắn hoặc cào, cần rửa sạch vết thương dưới vòi nước chảy với xà phòng trong ít nhất 15 phút, sau đó sát trùng bằng cồn hoặc iodine.
• Tìm kiếm sự trợ giúp y tế khẩn cấp: Ngay sau khi xử lý vết thương, cần đến ngay cơ sở y tế gần nhất để được bác sĩ đánh giá nguy cơ và chỉ định điều trị dự phòng sau phơi nhiễm kịp thời.

Tóm lại, xét nghiệm máu thông thường không phải là phương pháp để chẩn đoán bệnh dại. Mặc dù có các xét nghiệm chuyên biệt có thể phát hiện kháng thể dại trong máu, nhưng chúng không được dùng để đưa ra quyết định cấp cứu sau khi phơi nhiễm. Điều quan trọng nhất là phải hành động nhanh chóng, tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức sau khi bị động vật nghi dại cắn hoặc cào, để được tiêm vắc xin và huyết thanh kháng dại kịp thời. Đây là biện pháp duy nhất và hiệu quả nhất để ngăn chặn bệnh dại phát triển, cứu sống người bệnh khi đã phơi nhiễm.