Khi đối mặt với các vấn đề sức khỏe, việc thực hiện xét nghiệm y tế là một phần không thể thiếu để chẩn đoán và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp. Tuy nhiên, nhiều người vẫn còn bối rối trước những thuật ngữ quen thuộc như “dương tính” và “âm tính”. Hiểu rõ ý nghĩa của hai khái niệm này không chỉ giúp bạn nắm bắt thông tin sức khỏe của bản thân một cách chính xác mà còn loại bỏ những lo lắng không cần thiết. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích xét nghiệm dương tính và âm tính là gì, cùng với những trường hợp kết quả có thể không hoàn toàn phản ánh thực tế, giúp bạn có cái nhìn toàn diện và đúng đắn nhất.
Xét nghiệm dương tính và xét nghiệm âm tính là sao? Hiểu đúng về kết quả y tế
Xét nghiệm dương tính (Positive Result) là gì?
Xét nghiệm dương tính là kết quả cho thấy mẫu bệnh phẩm được kiểm tra có sự hiện diện của một chất, kháng nguyên, kháng thể, hoặc dấu hiệu sinh học mà xét nghiệm đang tìm kiếm. Nói cách khác, kết quả dương tính thường chỉ ra rằng người được xét nghiệm có thể đang mắc bệnh, đã tiếp xúc với tác nhân gây bệnh, hoặc có một tình trạng sinh lý cụ thể.
- Ý nghĩa: Một kết quả dương tính thường gợi ý rằng tình trạng sức khỏe hoặc bệnh lý được kiểm tra đang tồn tại. Ví dụ, xét nghiệm dương tính với virus cúm nghĩa là virus cúm được tìm thấy trong cơ thể bạn; xét nghiệm dương tính với que thử thai nghĩa là hormone thai kỳ (hCG) được phát hiện.
- Ví dụ:
- Xét nghiệm PCR dương tính với virus SARS-CoV-2: Phát hiện vật chất di truyền của virus, cho thấy bạn đang mắc COVID-19.
- Xét nghiệm kháng thể HIV dương tính: Phát hiện kháng thể chống lại virus HIV, gợi ý bạn đã nhiễm HIV.
- Xét nghiệm đường huyết dương tính (chỉ số cao): Có thể là dấu hiệu của bệnh tiểu đường.
Xét nghiệm âm tính (Negative Result) là gì?
Xét nghiệm âm tính là kết quả cho thấy mẫu bệnh phẩm được kiểm tra không có sự hiện diện của chất, kháng nguyên, kháng thể, hoặc dấu hiệu sinh học mà xét nghiệm đang tìm kiếm. Thông thường, kết quả âm tính có nghĩa là người được xét nghiệm không mắc bệnh, chưa tiếp xúc với tác nhân gây bệnh, hoặc không có tình trạng sinh lý cụ thể mà xét nghiệm đang tìm kiếm.
- Ý nghĩa: Một kết quả âm tính thường mang lại sự yên tâm, cho thấy không có dấu hiệu của vấn đề sức khỏe được kiểm tra. Tuy nhiên, nó không phải lúc nào cũng loại trừ hoàn toàn khả năng mắc bệnh, đặc biệt trong những trường hợp nhất định.
- Ví dụ:
- Xét nghiệm PCR âm tính với virus SARS-CoV-2: Không phát hiện vật chất di truyền của virus, cho thấy bạn không mắc COVID-19 tại thời điểm xét nghiệm.
- Xét nghiệm kháng thể viêm gan B âm tính: Không phát hiện kháng thể chống lại virus viêm gan B, có thể bạn chưa từng nhiễm hoặc chưa có miễn dịch.
- Que thử thai âm tính: Không phát hiện hormone thai kỳ (hCG), gợi ý bạn không mang thai.
Khi nào kết quả xét nghiệm có thể không chính xác? (Dương tính giả và Âm tính giả)
Mặc dù các xét nghiệm y tế ngày càng tiên tiến, không có xét nghiệm nào đạt độ chính xác tuyệt đối 100%. Đôi khi, kết quả xét nghiệm có thể không phản ánh đúng tình trạng thực tế, dẫn đến các trường hợp dương tính giả hoặc âm tính giả.
Dương tính giả (False Positive)
- Định nghĩa: Là kết quả xét nghiệm dương tính, nhưng thực tế người được xét nghiệm không mắc bệnh hoặc không có tình trạng mà xét nghiệm đang tìm kiếm.
- Nguyên nhân phổ biến:
- Phản ứng chéo: Xét nghiệm phản ứng với một chất tương tự nhưng không phải là mục tiêu chính. Ví dụ, một số xét nghiệm có thể phản ứng với các kháng thể từ một bệnh khác.
- Ô nhiễm mẫu: Mẫu bệnh phẩm bị nhiễm bẩn từ môi trường hoặc vật liệu lấy mẫu.
- Lỗi kỹ thuật: Sai sót trong quá trình lấy mẫu, bảo quản, hoặc thực hiện xét nghiệm.
- Độ nhạy của xét nghiệm: Các xét nghiệm có độ nhạy cao (thường được dùng để sàng lọc) dễ cho ra dương tính giả hơn.
- Hậu quả: Gây lo lắng không cần thiết, dẫn đến các xét nghiệm hoặc điều trị không cần thiết, tốn kém chi phí và thời gian.
Âm tính giả (False Negative)
- Định nghĩa: Là kết quả xét nghiệm âm tính, nhưng thực tế người được xét nghiệm lại đang mắc bệnh hoặc có tình trạng mà xét nghiệm đang tìm kiếm.
- Nguyên nhân phổ biến:
- Giai đoạn “cửa sổ”: Bệnh nhân mắc bệnh nhưng chưa có đủ lượng tác nhân gây bệnh hoặc kháng thể để xét nghiệm phát hiện (ví dụ, giai đoạn đầu của nhiễm HIV hoặc COVID-19).
- Thời điểm lấy mẫu không phù hợp: Mẫu được lấy khi nồng độ tác nhân gây bệnh thấp.
- Chất lượng mẫu không đạt: Mẫu không đủ, bị pha loãng hoặc bảo quản không đúng cách.
- Lỗi kỹ thuật: Sai sót trong quy trình xét nghiệm.
- Độ đặc hiệu của xét nghiệm: Các xét nghiệm có độ đặc hiệu cao (ít âm tính giả) thường ít phổ biến hơn hoặc đắt hơn.
- Hậu quả: Gây chủ quan, trì hoãn chẩn đoán và điều trị, có thể làm bệnh trở nặng, hoặc lây nhiễm cho người khác (trong trường hợp bệnh truyền nhiễm).
Các yếu tố ảnh hưởng đến độ chính xác của xét nghiệm
Độ chính xác của một xét nghiệm không chỉ phụ thuộc vào bản thân phương pháp mà còn bởi nhiều yếu tố khác trong quá trình thực hiện:
- Phương pháp xét nghiệm: Mỗi loại xét nghiệm (ví dụ: xét nghiệm nhanh kháng nguyên, PCR, xét nghiệm máu, xét nghiệm nước tiểu) có độ nhạy và độ đặc hiệu khác nhau.
- Thời điểm lấy mẫu: Đối với nhiều bệnh, có một “thời điểm vàng” để lấy mẫu giúp đạt kết quả chính xác nhất. Lấy mẫu quá sớm hoặc quá muộn có thể dẫn đến âm tính giả hoặc dương tính giả.
- Chất lượng mẫu bệnh phẩm: Mẫu không được lấy đủ, bị ô nhiễm, hoặc bảo quản không đúng cách có thể làm sai lệch kết quả.
- Trình độ nhân viên y tế và thiết bị: Việc lấy mẫu, thực hiện xét nghiệm và phân tích kết quả đòi hỏi kỹ năng và thiết bị đạt chuẩn.
- Giai đoạn bệnh: Ở giai đoạn rất sớm hoặc rất muộn của bệnh, nồng độ các chất cần tìm có thể không đủ để xét nghiệm phát hiện.
Nên làm gì khi có kết quả xét nghiệm dương tính hoặc âm tính?
Khi có kết quả dương tính:
- Không hoảng sợ: Bình tĩnh và nhớ rằng kết quả dương tính cần được đánh giá kỹ lưỡng bởi bác sĩ, đặc biệt nếu có khả năng dương tính giả.
- Tham khảo ý kiến bác sĩ: Ngay lập tức liên hệ với bác sĩ của bạn để được tư vấn, giải thích cụ thể về ý nghĩa của kết quả trong trường hợp của bạn.
- Thực hiện các xét nghiệm khẳng định: Bác sĩ có thể yêu cầu thêm các xét nghiệm chuyên sâu hoặc lặp lại xét nghiệm để xác nhận chẩn đoán.
- Tuân thủ phác đồ điều trị: Nếu được xác định mắc bệnh, hãy tuân thủ nghiêm ngặt hướng dẫn điều trị của bác sĩ.
Khi có kết quả âm tính:
- Không chủ quan: Mặc dù kết quả âm tính thường đáng mừng, đừng quá chủ quan, đặc biệt nếu bạn vẫn có triệu chứng hoặc có yếu tố nguy cơ tiếp xúc với bệnh.
- Duy trì các biện pháp phòng ngừa: Tiếp tục thực hiện các biện pháp phòng ngừa cần thiết để bảo vệ sức khỏe của bản thân và cộng đồng.
- Làm lại xét nghiệm: Nếu bạn vẫn nghi ngờ về tình trạng sức khỏe của mình, hoặc đã tiếp xúc với nguồn lây bệnh trong thời gian gần đây, bác sĩ có thể khuyên bạn làm lại xét nghiệm sau một thời gian nhất định (đặc biệt trong giai đoạn “cửa sổ”).
- Trao đổi với bác sĩ nếu triệu chứng vẫn còn: Nếu các triệu chứng bệnh vẫn tiếp diễn dù kết quả âm tính, hãy thông báo cho bác sĩ để được kiểm tra và đánh giá thêm. Có thể bạn đang mắc một bệnh khác hoặc xét nghiệm chưa phát hiện được.
Việc hiểu rõ xét nghiệm dương tính và âm tính là sao là bước đầu tiên để bạn có thể chủ động trong hành trình chăm sóc sức khỏe của mình. Tuy nhiên, điều quan trọng nhất là không tự ý diễn giải kết quả xét nghiệm. Mọi kết quả đều cần được phân tích trong bối cảnh lâm sàng cụ thể và dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia y tế. Hãy luôn tham khảo ý kiến bác sĩ để nhận được lời khuyên chính xác, kịp thời, đảm bảo bạn có những quyết định đúng đắn nhất cho sức khỏe của mình.
Nội dung này có hữu ích với bạn không?
