Vì sao bị bệnh tic?

Rối loạn tic là một tình trạng thần kinh thường gặp, đặc biệt ở trẻ em, biểu hiện qua các cử động hoặc âm thanh không chủ ý, lặp đi lặp lại. Khi đối mặt với những biểu hiện này, một trong những câu hỏi đầu tiên mà nhiều người đặt ra là: “Vì sao bị bệnh tic?” Việc hiểu rõ nguyên nhân gốc rễ không chỉ giúp chúng ta có cái nhìn đúng đắn hơn về tình trạng này mà còn là bước đầu quan trọng để tìm kiếm sự hỗ trợ và quản lý hiệu quả. Bài viết này sẽ đi sâu vào những yếu tố khoa học và y tế đằng sau sự phát triển của rối loạn tic, từ cơ chế sinh học phức tạp đến các yếu tố di truyền và môi trường.

Vì sao bị bệnh tic? Hiểu rõ các nguyên nhân gây rối loạn tic

Rối loạn tic được cho là xuất phát từ sự kết hợp của nhiều yếu tố, chủ yếu liên quan đến hoạt động của não bộ. Mặc dù nguyên nhân chính xác vẫn chưa được xác định hoàn toàn, các nghiên cứu đã chỉ ra một số yếu tố đóng vai trò quan trọng.

Cơ chế thần kinh và sinh học: Nền tảng của tic

Các nhà khoa học tin rằng rối loạn tic có liên quan đến sự bất thường trong một số vùng não và mạng lưới thần kinh điều khiển cử động và hành vi. Đặc biệt, khu vực hạch nền (basal ganglia), chịu trách nhiệm về kiểm soát vận động tự động và hình thành thói quen, được cho là có vai trò then chốt.

• Mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh: Sự mất cân bằng của các chất dẫn truyền thần kinh như dopamine, serotonin và GABA được xem là một nguyên nhân chính. Dopamine, đặc biệt, là một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong hệ thống phần thưởng và kiểm soát vận động. Sự nhạy cảm quá mức của các thụ thể dopamine hoặc nồng độ dopamine không ổn định có thể góp phần vào việc xuất hiện các tic.
• Sự liên kết bất thường trong mạch não: Các nghiên cứu hình ảnh não bộ đã cho thấy sự khác biệt trong cấu trúc và chức năng của các mạch thần kinh liên quan đến vỏ não, hạch nền và đồi thị ở những người mắc rối loạn tic. Những bất thường này có thể ảnh hưởng đến khả năng ức chế các cử động hoặc âm thanh không mong muốn.

Yếu tố di truyền: Bệnh tic có tính gia đình

Yếu tố di truyền đóng một vai trò rất mạnh mẽ trong sự phát triển của rối loạn tic, bao gồm cả hội chứng Tourette. Nếu một người trong gia đình mắc rối loạn tic, nguy cơ mắc bệnh ở các thành viên khác sẽ cao hơn.

• Tính di truyền: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng rối loạn tic thường có xu hướng di truyền trong gia đình. Mặc dù chưa có một gen cụ thể nào được xác định là nguyên nhân duy nhất, người ta tin rằng có sự liên quan của nhiều gen, tạo ra một khuynh hướng di truyền.
• Tỷ lệ thừa hưởng: Khoảng 10-20% trẻ em có cha hoặc mẹ mắc hội chứng Tourette sẽ phát triển một dạng rối loạn tic. Tuy nhiên, mức độ nghiêm trọng và loại tic có thể khác nhau giữa các thành viên trong gia đình.

Các yếu tố nguy cơ khác: Môi trường và tâm lý

Bên cạnh yếu tố sinh học và di truyền, một số yếu tố môi trường và tâm lý cũng có thể góp phần làm khởi phát hoặc làm trầm trọng thêm các tic.

• Căng thẳng và lo âu: Căng thẳng, lo âu, mệt mỏi và thiếu ngủ là những yếu tố phổ biến có thể làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của các tic. Mặc dù căng thẳng không phải là nguyên nhân trực tiếp gây ra tic, nó có thể là yếu tố kích hoạt mạnh mẽ.
• Sự phát triển não bộ: Rối loạn tic thường khởi phát ở trẻ em, cho thấy rằng các quá trình phát triển và trưởng thành của não bộ có thể đóng vai trò nhất định.
• Các bệnh lý đi kèm: Rối loạn tic thường đi kèm với các tình trạng khác như rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD), rối loạn lo âu và trầm cảm. Sự tương tác giữa các tình trạng này có thể ảnh hưởng đến biểu hiện và mức độ nghiêm trọng của tic.
• Biến chứng khi sinh và thai kỳ: Một số nghiên cứu cho rằng các yếu tố như sinh non, cân nặng khi sinh thấp hoặc các biến chứng trong thai kỳ và quá trình sinh nở có thể làm tăng nguy cơ phát triển rối loạn tic, mặc dù mối liên hệ này cần được nghiên cứu thêm.
• Nhiễm trùng liên cầu khuẩn (PANDAS/PANS): Trong một số ít trường hợp, rối loạn tic có thể liên quan đến hội chứng rối loạn thần kinh tự miễn ở trẻ em liên quan đến nhiễm liên cầu khuẩn (PANDAS) hoặc hội chứng rối loạn thần kinh tự miễn liên quan đến nhiều tác nhân gây bệnh (PANS).

Phân loại rối loạn tic: Tic tạm thời và mãn tính

Để hiểu rõ hơn về rối loạn tic, việc phân loại là rất quan trọng. Các rối loạn tic được phân thành nhiều loại dựa trên thời gian kéo dài và loại tic biểu hiện.

Tic vận động và tic âm thanh

• Tic vận động: Là các cử động cơ thể đột ngột, nhanh chóng, lặp đi lặp lại không chủ ý, ví dụ như nháy mắt, nhún vai, lắc đầu, co giật cơ mặt.
• Tic âm thanh: Là các âm thanh hoặc từ ngữ không chủ ý, ví dụ như hắng giọng, khịt mũi, ho, la hét, lặp lại từ hoặc cụm từ.

Rối loạn tic tạm thời (Provisional Tic Disorder)

Đây là loại rối loạn tic phổ biến nhất, với các tic vận động hoặc âm thanh (hoặc cả hai) kéo dài chưa đến một năm. Các tic thường thay đổi về loại và cường độ và có thể biến mất hoàn toàn.

Rối loạn tic vận động hoặc âm thanh mãn tính (Persistent (Chronic) Motor or Vocal Tic Disorder)

Trong trường hợp này, các tic vận động hoặc tic âm thanh (nhưng không phải cả hai loại cùng lúc) đã tồn tại trong ít nhất một năm, với các giai đoạn không có tic kéo dài không quá ba tháng. Các triệu chứng thường khởi phát trước 18 tuổi.

Hội chứng Tourette (Tourette’s Disorder)

Đây là dạng rối loạn tic nghiêm trọng nhất, được chẩn đoán khi một người có cả nhiều tic vận động và ít nhất một tic âm thanh kéo dài trong ít nhất một năm, và các tic khởi phát trước 18 tuổi. Các triệu chứng có thể gây ảnh hưởng đáng kể đến chất lượng cuộc sống.

Khi nào cần đi khám bác sĩ về bệnh tic?

Mặc dù nhiều trường hợp tic nhẹ có thể tự biến mất mà không cần điều trị, nhưng có những tình huống cần thiết phải thăm khám bác sĩ để được đánh giá và tư vấn chuyên sâu.

• Tic kéo dài và gây khó chịu: Nếu các tic kéo dài hơn vài tuần, gây đau đớn, khó chịu thể chất hoặc ảnh hưởng đến hoạt động hàng ngày, học tập, công việc hoặc các mối quan hệ xã hội.
• Tic mới khởi phát ở người lớn: Nếu tic xuất hiện lần đầu tiên ở tuổi trưởng thành, cần thăm khám để loại trừ các nguyên nhân thần kinh khác.
• Có các triệu chứng đi kèm: Khi tic đi kèm với các dấu hiệu khác như rối loạn hành vi, lo âu, trầm cảm, ADHD hoặc OCD.
• Ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống: Bất kể mức độ nghiêm trọng của tic, nếu chúng gây ra sự mặc cảm, cô lập xã hội hoặc cản trở khả năng hoạt động bình thường, việc tìm kiếm sự hỗ trợ y tế là cần thiết.

Hiểu rõ “vì sao bị bệnh tic” là bước đầu tiên để chấp nhận và quản lý tình trạng này một cách hiệu quả. Dù nguyên nhân chính xác vẫn còn đang được nghiên cứu, sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, cơ chế thần kinh và các tác động từ môi trường đóng vai trò quan trọng. Nếu bạn hoặc người thân đang phải đối mặt với rối loạn tic, điều quan trọng là không nên tự chẩn đoán mà hãy tìm đến các chuyên gia y tế. Với sự hiểu biết đúng đắn và sự hỗ trợ kịp thời, những người mắc rối loạn tic hoàn toàn có thể có một cuộc sống chất lượng và hòa nhập.