Ung thư máu có bao nhiêu giai đoạn?

Ung thư máu, hay còn gọi là bệnh bạch cầu, là một loại ung thư ảnh hưởng đến các tế bào máu và tủy xương. Khi tìm hiểu về căn bệnh này, một trong những câu hỏi thường gặp là ung thư máu có bao nhiêu giai đoạn và ý nghĩa của việc phân loại này là gì. Tuy nhiên, câu trả lời không đơn giản như đối với nhiều loại ung thư khối u đặc khác. Hệ thống phân loại giai đoạn ung thư máu phụ thuộc vào loại bệnh cụ thể (cấp tính hay mãn tính) và thường tập trung vào các yếu tố khác thay vì chỉ số giai đoạn từ 1 đến 4.

Ung thư máu có bao nhiêu giai đoạn?

Việc phân loại giai đoạn ung thư máu phức tạp hơn so với các loại ung thư khối u đặc (như ung thư vú, ung thư phổi). Thay vì một hệ thống đánh số giai đoạn chung từ I đến IV, hệ thống phân loại ung thư máu thường dựa vào loại ung thư máu cụ thể là cấp tính hay mãn tính.

• Ung thư máu cấp tính (Acute Leukemia): Các loại ung thư máu cấp tính (như ung thư bạch cầu cấp dòng tủy – AML, ung thư bạch cầu cấp dòng lympho – ALL) thường phát triển rất nhanh. Thay vì phân chia theo giai đoạn số, bệnh thường được mô tả dựa trên các yếu tố như tỷ lệ tế bào blast trong tủy xương và máu, loại tế bào bị ảnh hưởng, các bất thường di truyền (nhiễm sắc thể/gen), và sự lan rộng đến các cơ quan khác (ví dụ: hệ thần kinh trung ương). Mục tiêu chẩn đoán nhanh chóng để bắt đầu điều trị tích cực ngay lập tức.
• Ung thư máu mãn tính (Chronic Leukemia): Các loại ung thư máu mãn tính (như ung thư bạch cầu mãn tính dòng lympho – CLL, ung thư bạch cầu mãn tính dòng tủy – CML) thường phát triển chậm hơn. Đối với một số loại ung thư máu mãn tính, đặc biệt là CLL, có các hệ thống phân loại giai đoạn cụ thể được sử dụng để đánh giá mức độ tiến triển của bệnh và giúp định hướng điều trị cũng như tiên lượng.

Do đó, không có một câu trả lời chung về “ung thư máu có bao nhiêu giai đoạn” áp dụng cho tất cả các loại. Việc phân giai đoạn chủ yếu liên quan đến các loại ung thư máu mãn tính, đặc biệt là CLL.

Hệ thống phân loại giai đoạn ung thư bạch cầu mãn tính dòng lympho (CLL)

Ung thư bạch cầu mãn tính dòng lympho (CLL) là loại ung thư máu mãn tính phổ biến nhất ở người lớn và có các hệ thống phân loại giai đoạn được công nhận rộng rãi. Hai hệ thống chính là Hệ thống Rai và Hệ thống Binet.

Hệ thống Rai

Hệ thống Rai (phân loại từ 0 đến IV) dựa trên số lượng tế bào lympho và sự hiện diện của lá lách, gan, hạch bạch huyết mở rộng, thiếu máu hoặc giảm tiểu cầu:

• Giai đoạn 0 (Nguy cơ thấp): Chỉ tăng số lượng tế bào lympho trong máu và tủy xương (trên 10.000/microL). Không có hạch, lách hoặc gan to, không thiếu máu hoặc giảm tiểu cầu.
• Giai đoạn I (Nguy cơ trung bình): Tăng số lượng tế bào lympho, kèm theo có hạch bạch huyết to. Không có lách, gan to, thiếu máu hoặc giảm tiểu cầu.
• Giai đoạn II (Nguy cơ trung bình): Tăng số lượng tế bào lympho, kèm theo có lách to (có hoặc không có hạch to). Không có thiếu máu hoặc giảm tiểu cầu.
• Giai đoạn III (Nguy cơ cao): Tăng số lượng tế bào lympho, kèm theo thiếu máu (hemoglobin dưới 11g/dL) (có hoặc không có hạch, lách, gan to). Không có giảm tiểu cầu.
• Giai đoạn IV (Nguy cơ cao): Tăng số lượng tế bào lympho, kèm theo giảm tiểu cầu (dưới 100.000/microL) (có hoặc không có hạch, lách, gan to, thiếu máu).

Hệ thống Binet

Hệ thống Binet (phân loại từ A đến C) dựa trên số lượng vùng hạch bạch huyết bị ảnh hưởng, có hoặc không có thiếu máu, giảm tiểu cầu:

• Giai đoạn A: Ít hơn 3 vùng hạch bạch huyết bị ảnh hưởng (vùng được tính là cổ, nách một bên, bẹn một bên, lách, gan). Không có thiếu máu (hemoglobin trên 10g/dL) hoặc giảm tiểu cầu (tiểu cầu trên 100.000/microL).
• Giai đoạn B: 3 vùng hạch bạch huyết trở lên bị ảnh hưởng. Không có thiếu máu (hemoglobin trên 10g/dL) hoặc giảm tiểu cầu (tiểu cầu trên 100.000/microL).
• Giai đoạn C: Có thiếu máu (hemoglobin dưới 10g/dL) hoặc giảm tiểu cầu (tiểu cầu dưới 100.000/microL), bất kể số lượng vùng hạch bị ảnh hưởng.

Làm thế nào để xác định giai đoạn ung thư máu?

Việc xác định “giai đoạn” (đối với các loại có phân giai đoạn như CLL) hoặc đánh giá mức độ bệnh (đối với ung thư máu cấp tính và các loại mãn tính khác) đòi hỏi một loạt các xét nghiệm và đánh giá:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ kiểm tra các dấu hiệu như sưng hạch, lách hoặc gan to.
• Xét nghiệm máu: Tổng phân tích tế bào máu (CBC) đếm số lượng các loại tế bào máu. Xét nghiệm chuyên sâu hơn như phết máu ngoại vi và Flow Cytometry giúp xác định loại tế bào bạch cầu bất thường và các dấu ấn trên bề mặt chúng.
• Chọc hút và sinh thiết tủy xương: Đây là xét nghiệm quan trọng để đánh giá số lượng và loại tế bào trong tủy xương, nơi sản xuất tế bào máu.
• Xét nghiệm di truyền (Cytogenetic và Molecular): Phân tích nhiễm sắc thể và gen trong tế bào ung thư giúp xác định các bất thường cụ thể, rất quan trọng cho việc phân loại và tiên lượng, đặc biệt trong ung thư máu cấp tính và một số loại mãn tính.
• Chọc dò tủy sống (Lumbar Puncture): Nếu có nghi ngờ tế bào ung thư lan đến hệ thần kinh trung ương, đặc biệt trong ALL và một số trường hợp AML.
• Xét nghiệm hình ảnh: CT scan, PET scan hoặc siêu âm có thể được sử dụng để đánh giá kích thước của lách, gan hoặc hạch bạch huyết.

Giai đoạn ung thư máu ảnh hưởng đến điều trị và tiên lượng như thế nào?

Mặc dù hệ thống phân giai đoạn không áp dụng cho tất cả các loại ung thư máu, nhưng việc đánh giá mức độ bệnh là cực kỳ quan trọng trong việc xác định chiến lược điều trị và tiên lượng:

• Đối với ung thư máu cấp tính: Mức độ xâm lấn của tế bào blast, các bất thường di truyền, và sự lan rộng đến các cơ quan khác là yếu tố quyết định mức độ điều trị tích cực cần thiết và tiên lượng. Bệnh cần được điều trị khẩn cấp.
• Đối với ung thư máu mãn tính (đặc biệt là CLL):
  • Các giai đoạn đầu (Rai 0, I, II hoặc Binet A, B) thường được coi là “nguy cơ thấp” hoặc “nguy cơ trung bình”. Bệnh nhân ở các giai đoạn này có thể chỉ cần theo dõi chặt chẽ (“watchful waiting”) và chỉ bắt đầu điều trị khi bệnh tiến triển hoặc xuất hiện triệu chứng.
  • Các giai đoạn muộn hơn (Rai III, IV hoặc Binet C) cho thấy bệnh đã ảnh hưởng đến chức năng tủy xương (gây thiếu máu, giảm tiểu cầu) và thường cần được điều trị ngay lập tức và tích cực hơn.

Nhìn chung, giai đoạn bệnh (hoặc mức độ bệnh) cung cấp thông tin quan trọng về mức độ tiến triển và nguy cơ của bệnh, từ đó giúp bác sĩ đưa ra kế hoạch điều trị phù hợp nhất và cung cấp thông tin về tiên lượng cho bệnh nhân.

Tóm lại, câu hỏi ung thư máu có bao nhiêu giai đoạn không có một câu trả lời duy nhất áp dụng cho tất cả các trường hợp. Việc phân giai đoạn theo hệ thống số (như Rai, Binet với 3-5 giai đoạn) chủ yếu được áp dụng cho ung thư bạch cầu mãn tính dòng lympho (CLL). Đối với ung thư máu cấp tính và các loại mãn tính khác, việc đánh giá mức độ bệnh dựa trên nhiều yếu tố khác nhau quan trọng hơn là việc xếp vào một “giai đoạn” cụ thể. Điều quan trọng nhất là chẩn đoán chính xác loại ung thư máu và mức độ bệnh dựa trên các xét nghiệm chuyên sâu để có được kế hoạch điều trị và theo dõi hiệu quả nhất. Bệnh nhân và gia đình nên thảo luận kỹ lưỡng với bác sĩ chuyên khoa huyết học – ung bướu để hiểu rõ tình trạng bệnh của mình.