Tinh hoàn

Giới thiệu về Tinh hoàn

Tinh hoàn (hay còn gọi là dịch hoàn) là một phần quan trọng của hệ sinh dục nam giới, đóng vai trò kép không thể thay thế. Đây là cơ quan sản xuất ra tinh trùng, yếu tố cần thiết cho quá trình sinh sản, đồng thời cũng là nơi sản xuất chính hormone sinh dục nam testosterone, quyết định các đặc điểm giới tính thứ cấp và duy trì ham muốn tình dục ở nam giới. Mỗi nam giới thường có hai tinh hoàn nằm trong bìu, một túi da nằm bên dưới dương vật. Vị trí này giúp duy trì nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ cơ thể khoảng 1-2°C, điều kiện tối ưu cho việc sản xuất tinh trùng khỏe mạnh.

Cấu trúc của Tinh hoàn

Tinh hoàn có hình bầu dục, kích thước trung bình khoảng 4-5 cm chiều dài và 2-3 cm chiều rộng ở người trưởng thành, tuy nhiên kích thước này có thể thay đổi tùy thuộc vào cơ địa và độ tuổi. Bề mặt tinh hoàn trơn láng, được bao bọc bởi một lớp vỏ sợi dày gọi là lớp áo trắng (tunica albuginea).

Bên trong, tinh hoàn được chia thành nhiều tiểu thùy nhỏ bởi các vách ngăn xuất phát từ lớp áo trắng. Mỗi tiểu thùy chứa các ống sinh tinh xoắn (seminiferous tubules), là nơi diễn ra quá trình sản xuất tinh trùng (spermatogenesis). Xen kẽ giữa các ống sinh tinh là các tế bào Leydig, chịu trách nhiệm sản xuất testosterone. Các ống sinh tinh sau đó hợp lại thành các ống sinh tinh thẳng, đổ vào mạng lưới tinh hoàn (rete testis) rồi đến các ống xuất và cuối cùng là mào tinh hoàn (epididymis) nằm phía sau trên của tinh hoàn, nơi tinh trùng trưởng thành và được lưu trữ.

Về nguồn gốc, trong quá trình phát triển phôi thai, tinh hoàn hình thành trong ổ bụng và di chuyển dần xuống bìu vào những tháng cuối thai kỳ hoặc ngay sau khi sinh.

Chức năng của Tinh hoàn

Tinh hoàn đảm nhiệm hai chức năng sinh lý cốt lõi:

• Chức năng ngoại tiết (Sản xuất tinh trùng): Quá trình sinh tinh diễn ra liên tục trong các ống sinh tinh từ tuổi dậy thì cho đến hết đời. Các tế bào mầm nguyên thủy (tinh nguyên bào) qua nhiều giai đoạn phân chia và biệt hóa phức tạp để tạo thành tinh trùng trưởng thành. Tinh trùng sau đó di chuyển đến mào tinh hoàn để hoàn thiện và dự trữ trước khi được phóng ra ngoài khi xuất tinh.
• Chức năng nội tiết (Sản xuất Testosterone): Các tế bào Leydig trong mô kẽ giữa các ống sinh tinh sản xuất ra testosterone dưới sự điều hòa của hormone LH từ tuyến yên. Testosterone không chỉ cần thiết cho quá trình sinh tinh mà còn đóng vai trò quan trọng trong việc phát triển các đặc điểm sinh dục nam thứ cấp (giọng nói trầm, phát triển cơ bắp, mọc râu, lông…), duy trì ham muốn tình dục, mật độ xương và sức khỏe tổng thể của nam giới.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Tình trạng của tinh hoàn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe sinh sản và nội tiết của nam giới.

Bình thường và Bất thường:

Các bệnh lý liên quan

Một số bệnh lý thường gặp liên quan đến tinh hoàn bao gồm:

• Xoắn tinh hoàn: Tình trạng cấp cứu y tế do tinh hoàn tự xoay quanh trục, gây tắc nghẽn mạch máu nuôi dưỡng. Cần phẫu thuật khẩn cấp để tránh hoại tử.
• Viêm tinh hoàn (Orchitis): Tình trạng viêm nhiễm ở một hoặc cả hai tinh hoàn, thường do virus (như quai bị) hoặc vi khuẩn.
• Viêm mào tinh hoàn (Epididymitis): Viêm nhiễm tại mào tinh hoàn, thường do nhiễm khuẩn lây qua đường tình dục hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Tràn dịch màng tinh hoàn (Hydrocele): Sự tích tụ dịch bất thường trong lớp màng bao quanh tinh hoàn, gây sưng bìu.
• Giãn tĩnh mạch thừng tinh (Varicocele): Tình trạng các tĩnh mạch trong thừng tinh (dẫn máu từ tinh hoàn) bị giãn nở, thường gặp ở bên trái. Có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
• Ung thư tinh hoàn: Sự phát triển ác tính của các tế bào trong tinh hoàn, thường biểu hiện dưới dạng khối u không đau. Đây là loại ung thư có khả năng chữa khỏi cao nếu được phát hiện sớm.
• Tinh hoàn ẩn (Cryptorchidism): Tình trạng một hoặc cả hai tinh hoàn không di chuyển xuống bìu trong quá trình phát triển.
• Chấn thương tinh hoàn: Tổn thương do tác động lực mạnh vào vùng bìu.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

Để xác định các vấn đề liên quan đến tinh hoàn, bác sĩ có thể sử dụng các phương pháp sau:

• Thăm khám lâm sàng: Bác sĩ hỏi bệnh sử và khám trực tiếp vùng bìu, sờ nắn tinh hoàn, mào tinh hoàn để đánh giá kích thước, mật độ, sự hiện diện của khối u, dấu hiệu viêm hoặc đau.
• Tự kiểm tra tinh hoàn (TSE): Nam giới nên được hướng dẫn tự kiểm tra tinh hoàn hàng tháng để phát hiện sớm các thay đổi bất thường như khối u cục.
• Siêu âm bìu: Phương pháp hình ảnh học quan trọng nhất, giúp phân biệt các tổn thương dạng nang (chứa dịch) hay dạng đặc (khối u), đánh giá tình trạng viêm, xoắn tinh hoàn, tràn dịch, giãn tĩnh mạch thừng tinh. Siêu âm Doppler màu có thể đánh giá lưu lượng máu đến tinh hoàn.
• Xét nghiệm máu: Kiểm tra nồng độ hormone (testosterone, LH, FSH) để đánh giá chức năng nội tiết, hoặc các chất chỉ điểm khối u (alpha-fetoprotein – AFP, beta-human chorionic gonadotropin – β-hCG, lactate dehydrogenase – LDH) nếu nghi ngờ ung thư tinh hoàn.
• Xét nghiệm nước tiểu hoặc dịch niệu đạo: Tìm kiếm dấu hiệu nhiễm trùng nếu nghi ngờ viêm tinh hoàn hoặc viêm mào tinh hoàn do vi khuẩn.

Các phương pháp điều trị

Phương pháp điều trị phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra bất thường ở tinh hoàn:

• Thuốc: Kháng sinh được sử dụng để điều trị viêm tinh hoàn, viêm mào tinh hoàn do vi khuẩn. Thuốc giảm đau, chống viêm giúp kiểm soát triệu chứng.
• Phẫu thuật:
  • Phẫu thuật cấp cứu đối với xoắn tinh hoàn để tháo xoắn và cố định lại tinh hoàn.
  • Phẫu thuật cắt bỏ tinh hoàn (Orchiectomy) trong trường hợp ung thư tinh hoàn, hoặc tinh hoàn bị hoại tử do xoắn hoặc chấn thương nặng.
  • Phẫu thuật điều trị tràn dịch màng tinh hoàn hoặc giãn tĩnh mạch thừng tinh nếu gây triệu chứng khó chịu hoặc ảnh hưởng đến khả năng sinh sản.
  • Phẫu thuật hạ tinh hoàn đối với trường hợp tinh hoàn ẩn.
• Hóa trị, xạ trị: Áp dụng trong điều trị ung thư tinh hoàn, tùy thuộc vào giai đoạn và loại mô bệnh học.
• Liệu pháp hormone thay thế: Bổ sung testosterone nếu tinh hoàn bị suy giảm chức năng nội tiết hoặc sau khi cắt bỏ cả hai tinh hoàn.
• Theo dõi: Một số tình trạng như tràn dịch màng tinh hoàn nhỏ, không triệu chứng hoặc giãn tĩnh mạch thừng tinh nhẹ có thể chỉ cần theo dõi định kỳ.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Tinh hoàn có mối liên hệ chặt chẽ với các hệ cơ quan khác:

• Hệ nội tiết: Hoạt động của tinh hoàn được điều hòa bởi trục hạ đồi – tuyến yên – tinh hoàn (HPG axis). Vùng dưới đồi tiết ra GnRH, kích thích tuyến yên tiết LH và FSH. LH kích thích tế bào Leydig sản xuất testosterone, còn FSH kích thích tế bào Sertoli hỗ trợ quá trình sinh tinh. Testosterone lại có cơ chế phản hồi ngược lên vùng dưới đồi và tuyến yên để điều chỉnh sự tiết GnRH, LH, FSH.
• Hệ sinh dục: Tinh trùng sản xuất tại tinh hoàn sẽ đi qua mào tinh, ống dẫn tinh, túi tinh, ống phóng tinh, tuyến tiền liệt và niệu đạo để ra ngoài cơ thể. Testosterone do tinh hoàn tiết ra cũng tác động lên các cơ quan sinh dục phụ khác như dương vật, tuyến tiền liệt, túi tinh để duy trì cấu trúc và chức năng.
• Hệ thần kinh: Hệ thần kinh tự chủ chi phối các mạch máu và cơ trơn trong tinh hoàn và bìu, ảnh hưởng đến lưu lượng máu và vị trí của tinh hoàn (phản xạ cơ bìu). Cảm giác đau từ tinh hoàn được dẫn truyền theo các sợi thần kinh cảm giác.

Mọi người cũng hỏi

Tinh hoàn dùng để làm gì?

Tinh hoàn có hai chức năng chính vô cùng quan trọng đối với nam giới. Thứ nhất là chức năng ngoại tiết, tức là sản xuất ra tinh trùng. Tinh trùng là tế bào sinh sản nam, mang một nửa bộ nhiễm sắc thể di truyền, cần thiết để thụ tinh với trứng của nữ giới và tạo thành hợp tử, khởi đầu cho một sự sống mới. Quá trình này diễn ra liên tục tại các ống sinh tinh bên trong tinh hoàn từ tuổi dậy thì. Chức năng thứ hai là chức năng nội tiết, tức là sản xuất hormone sinh dục nam chủ yếu là testosterone. Testosterone được sản xuất bởi các tế bào Leydig nằm giữa các ống sinh tinh. Hormone này không chỉ cần thiết cho việc sản xuất tinh trùng mà còn quyết định sự phát triển và duy trì các đặc điểm giới tính nam thứ cấp như giọng nói trầm, mọc râu và lông, phát triển cơ bắp, cũng như duy trì ham muốn tình dục, sức khỏe xương và tâm trạng.

Tại sao tinh hoàn lại nằm bên ngoài cơ thể?

Việc tinh hoàn nằm trong bìu, bên ngoài khoang bụng, là một sự thích nghi quan trọng để đảm bảo chức năng sản xuất tinh trùng diễn ra tối ưu. Quá trình sinh tinh (spermatogenesis) rất nhạy cảm với nhiệt độ. Nó đòi hỏi một môi trường có nhiệt độ thấp hơn nhiệt độ trung tâm của cơ thể (khoảng 37°C) từ 1 đến 2°C, tức là khoảng 34-35°C. Bìu, với cấu trúc da mỏng, nhiều mạch máu và cơ chế co giãn (do cơ bìu – Dartos và cơ nâng bìu – Cremaster), hoạt động như một hệ thống điều hòa nhiệt độ tự nhiên. Khi môi trường lạnh, bìu co lại, kéo tinh hoàn sát vào cơ thể để giữ ấm. Khi môi trường nóng, bìu giãn ra, đưa tinh hoàn ra xa cơ thể để tản nhiệt. Nếu tinh hoàn nằm trong ổ bụng, nhiệt độ cao sẽ cản trở hoặc ngừng hoàn toàn quá trình sản xuất tinh trùng khỏe mạnh, dẫn đến vô sinh.

Tinh hoàn bên to bên nhỏ có bình thường không?

Việc hai tinh hoàn có kích thước không hoàn toàn bằng nhau là khá phổ biến và thường được coi là bình thường ở hầu hết nam giới. Thông thường, tinh hoàn bên trái có xu hướng nằm thấp hơn và có thể hơi nhỏ hơn hoặc lớn hơn một chút so với bên phải. Sự chênh lệch nhỏ về kích thước này thường không đáng lo ngại nếu không đi kèm với các triệu chứng khác như đau, sưng tấy đột ngột, xuất hiện khối u cứng, hoặc cảm giác nặng tức khó chịu. Tuy nhiên, nếu sự chênh lệch kích thước là rõ rệt, xuất hiện đột ngột, hoặc có kèm theo bất kỳ triệu chứng bất thường nào khác, nam giới nên đi khám bác sĩ để được kiểm tra. Các nguyên nhân bệnh lý có thể gây ra sự thay đổi kích thước tinh hoàn bao gồm viêm tinh hoàn/mào tinh hoàn, tràn dịch màng tinh hoàn, giãn tĩnh mạch thừng tinh, hoặc thậm chí là ung thư tinh hoàn.

Đau tinh hoàn là dấu hiệu của bệnh gì?

Đau tinh hoàn có thể là dấu hiệu của nhiều tình trạng khác nhau, từ nhẹ đến nghiêm trọng cần cấp cứu. Một số nguyên nhân phổ biến bao gồm:

• Viêm tinh hoàn (Orchitis) hoặc Viêm mào tinh hoàn (Epididymitis): Thường do nhiễm trùng vi khuẩn hoặc virus, gây đau, sưng, đỏ và nóng vùng bìu.
• Xoắn tinh hoàn: Đây là tình trạng cấp cứu y tế, xảy ra khi tinh hoàn tự xoay quanh trục làm tắc nghẽn mạch máu nuôi dưỡng. Gây đau dữ dội, đột ngột, kèm sưng và có thể buồn nôn. Cần can thiệp phẫu thuật ngay lập tức.
• Chấn thương: Va đập trực tiếp vào vùng bìu có thể gây đau, bầm tím và sưng.
• Giãn tĩnh mạch thừng tinh (Varicocele): Có thể gây cảm giác đau tức, nặng nề ở bìu, đặc biệt sau khi đứng lâu hoặc vận động mạnh.
• Tràn dịch màng tinh hoàn (Hydrocele) hoặc Nang mào tinh (Spermatocele): Thường không đau, nhưng nếu kích thước lớn có thể gây cảm giác nặng tức hoặc khó chịu.
• Ung thư tinh hoàn: Thường biểu hiện là khối u không đau, nhưng đôi khi cũng có thể gây đau âm ỉ hoặc cảm giác nặng ở bìu.
• Thoát vị bẹn: Một phần ruột sa xuống bìu cũng có thể gây đau hoặc khó chịu ở vùng này.

Bất kỳ cơn đau nào ở tinh hoàn, đặc biệt là đau đột ngột và dữ dội, đều cần được đi khám bác sĩ ngay lập tức để chẩn đoán chính xác và điều trị kịp thời.

Làm thế nào để kiểm tra sức khỏe tinh hoàn tại nhà?

Tự kiểm tra tinh hoàn (Testicular Self-Examination – TSE) là một phương pháp đơn giản nhưng hiệu quả giúp nam giới phát hiện sớm các bất thường, đặc biệt là ung thư tinh hoàn. Nên thực hiện TSE hàng tháng, tốt nhất là sau khi tắm nước ấm vì lúc này da bìu mềm và giãn ra, dễ sờ nắn hơn. Các bước thực hiện:

1. Đứng trước gương, quan sát xem có dấu hiệu sưng tấy bất thường nào trên da bìu không.
2. Dùng cả hai tay kiểm tra từng bên tinh hoàn. Đặt ngón trỏ và ngón giữa ở mặt dưới tinh hoàn, ngón cái ở mặt trên.
3. Nhẹ nhàng xoay tròn tinh hoàn giữa ngón cái và các ngón tay. Cảm nhận toàn bộ bề mặt của tinh hoàn. Tinh hoàn bình thường có cảm giác chắc, mịn, hình bầu dục, không đau khi sờ nắn nhẹ.
4. Tìm kiếm bất kỳ khối u cứng, cục nhỏ, hoặc sự thay đổi về kích thước, hình dạng, mật độ so với lần kiểm tra trước.
5. Sờ nắn mào tinh hoàn, là một cấu trúc mềm, dạng ống nằm ở phía sau trên của mỗi tinh hoàn. Đây là nơi lưu trữ và vận chuyển tinh trùng, việc cảm thấy nó là bình thường.

Nếu phát hiện bất kỳ dấu hiệu bất thường nào như khối u, sưng đau, thay đổi kích thước đột ngột, hãy đi khám bác sĩ chuyên khoa ngay lập tức.

Ung thư tinh hoàn có nguy hiểm không và có chữa được không?

Ung thư tinh hoàn là sự phát triển ác tính của các tế bào trong tinh hoàn. Mặc dù nó có thể gây lo lắng, nhưng tin tốt là đây là một trong những loại ung thư có tỷ lệ chữa khỏi rất cao, đặc biệt khi được phát hiện ở giai đoạn sớm. Theo thống kê, tỷ lệ sống sót sau 5 năm đối với ung thư tinh hoàn nói chung là rất cao, trên 95%. Ngay cả khi ung thư đã di căn sang các bộ phận khác của cơ thể, nhiều trường hợp vẫn có thể được chữa khỏi nhờ các phương pháp điều trị hiệu quả như phẫu thuật cắt bỏ tinh hoàn bị ung thư (orchiectomy), hóa trị và xạ trị. Mức độ nguy hiểm và khả năng chữa khỏi phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại tế bào ung thư, giai đoạn bệnh (mức độ lan rộng), và tình trạng sức khỏe tổng thể của bệnh nhân. Việc phát hiện sớm thông qua tự kiểm tra tinh hoàn và đi khám kịp thời khi có dấu hiệu bất thường đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc đảm bảo kết quả điều trị tốt nhất.

Tài liệu tham khảo về Tinh hoàn

Để có thông tin chi tiết và đáng tin cậy hơn về tinh hoàn và các vấn đề liên quan, bạn có thể tham khảo các nguồn y khoa uy tín như:

• Sách giáo khoa về Giải phẫu học, Sinh lý học, Nam khoa và Tiết niệu.
• Các trang web của tổ chức y tế lớn như Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH), Dịch vụ Y tế Quốc gia Anh (NHS).
• Các hiệp hội y khoa chuyên ngành như Hội Tiết niệu Thận học Việt Nam (VUNA), Hiệp hội Tiết niệu Hoa Kỳ (AUA), Hiệp hội Tiết niệu Châu Âu (EAU).
• Các nghiên cứu khoa học được công bố trên các tạp chí y khoa uy tín (ví dụ: PubMed, The Lancet, New England Journal of Medicine).

Lưu ý: Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính tham khảo, không thay thế cho chẩn đoán và tư vấn của bác sĩ chuyên khoa. Nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào ở tinh hoàn, hãy đi khám bác sĩ ngay lập tức.