Tinh hoàn

Tinh hoàn là gì?

Tinh hoàn, còn được gọi là睾丸, là một cặp cơ quan sinh sản hình bầu dục ở nam giới, nằm trong bìu. Chúng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong hệ sinh sản và nội tiết, chịu trách nhiệm sản xuất tinh trùng và hormone testosterone, yếu tố then chốt cho sự phát triển các đặc tính sinh dục nam và duy trì sức khỏe tổng thể. Trung bình, mỗi tinh hoàn có kích thước khoảng 4-5cm chiều dài, 2-3cm chiều rộng và dày khoảng 3cm.

Tổng quan về tinh hoàn

Cấu trúc

Tinh hoàn có cấu trúc phức tạp, được bao bọc bởi nhiều lớp màng bảo vệ và chứa các thành phần quan trọng cho chức năng sinh sản và nội tiết:

• Màng bao ngoài (Tunica vaginalis): Lớp màng thanh mạc bao bọc bên ngoài tinh hoàn, có nguồn gốc từ phúc mạc. Màng này giúp tinh hoàn di chuyển dễ dàng trong bìu.
• Màng trắng (Tunica albuginea): Lớp màng xơ dày, nằm ngay dưới màng bao ngoài, bao bọc trực tiếp tinh hoàn. Màng trắng tạo thành vách ngăn chia tinh hoàn thành các tiểu thùy.
• Tiểu thùy tinh hoàn: Mỗi tinh hoàn được chia thành khoảng 250-300 tiểu thùy. Bên trong mỗi tiểu thùy chứa các ống sinh tinh.
• Ống sinh tinh (Seminiferous tubules): Đây là đơn vị cấu trúc và chức năng chính của tinh hoàn, nơi sản xuất tinh trùng. Mỗi tiểu thùy chứa 1-4 ống sinh tinh cuộn xoắn. Thành ống sinh tinh chứa hai loại tế bào chính:
  • Tế bào Sertoli: Hỗ trợ và nuôi dưỡng các tế bào mầm đang phát triển thành tinh trùng.
  • Tế bào mầm (Germ cells): Các tế bào sẽ phát triển thành tinh trùng qua quá trình sinh tinh.
• Tế bào Leydig (Tế bào kẽ): Nằm giữa các ống sinh tinh, tế bào Leydig sản xuất hormone testosterone.
• Mào tinh hoàn (Epididymis): Một cấu trúc hình chữ C nằm dọc theo phía sau tinh hoàn. Mào tinh hoàn là nơi tinh trùng trưởng thành và được lưu trữ trước khi xuất tinh. Mào tinh hoàn được chia thành ba phần: đầu, thân và đuôi mào tinh.
• Ống dẫn tinh (Vas deferens): Ống dẫn tinh nối từ đuôi mào tinh hoàn đến túi tinh, vận chuyển tinh trùng trong quá trình xuất tinh.
• Các mạch máu và thần kinh: Tinh hoàn được cấp máu bởi động mạch tinh hoàn và dẫn lưu máu bởi tĩnh mạch tinh hoàn. Các dây thần kinh chi phối tinh hoàn bao gồm các dây thần kinh giao cảm và phó giao cảm.

Nguồn gốc

Tinh hoàn có nguồn gốc từ trung bì trung gian (intermediate mesoderm) trong quá trình phát triển phôi thai. Ban đầu, mầm sinh dục nguyên thủy xuất hiện dọc theo thành bụng sau. Sau đó, các mầm sinh dục này di chuyển xuống bìu trong quá trình phát triển. Sự di chuyển này thường hoàn thành vào khoảng tuần thứ 7 của thai kỳ. Trong quá trình di chuyển, tinh hoàn kéo theo các mạch máu, thần kinh và ống dẫn tinh, tạo thành thừng tinh.

Cơ chế

Cơ chế hoạt động của tinh hoàn bao gồm hai chức năng chính: sản xuất tinh trùng (sinh tinh) và sản xuất hormone testosterone (nội tiết).

• Sinh tinh: Quá trình sinh tinh diễn ra trong các ống sinh tinh và được điều hòa bởi hormone FSH (hormone kích thích nang trứng) từ tuyến yên. Các tế bào mầm trải qua quá trình phân bào giảm nhiễm phức tạp để tạo thành tinh trùng trưởng thành. Quá trình này mất khoảng 72 ngày. Tế bào Sertoli đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ, nuôi dưỡng và điều hòa quá trình sinh tinh.
• Sản xuất testosterone: Tế bào Leydig sản xuất testosterone dưới sự kích thích của hormone LH (hormone luteinizing) từ tuyến yên. Testosterone là hormone sinh dục nam chính, có vai trò quan trọng trong phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát, duy trì ham muốn tình dục, chức năng cương dương, khối lượng cơ bắp, mật độ xương và nhiều quá trình sinh lý khác.

Chức năng của tinh hoàn

Chức năng chính của tinh hoàn là sản xuất tinh trùng và testosterone, đóng vai trò thiết yếu trong khả năng sinh sản, phát triển giới tính và duy trì sức khỏe nam giới.

Sản xuất tinh trùng

Tinh hoàn là nhà máy sản xuất tinh trùng, các tế bào sinh sản nam giới cần thiết cho quá trình thụ tinh. Mỗi ngày, tinh hoàn có thể sản xuất hàng triệu tinh trùng. Quá trình sinh tinh liên tục diễn ra từ tuổi dậy thì cho đến hết đời, mặc dù chất lượng và số lượng tinh trùng có thể giảm theo tuổi tác.

Sản xuất Testosterone

Tinh hoàn là cơ quan nội tiết quan trọng, sản xuất hormone testosterone. Testosterone là hormone sinh dục nam chính, chịu trách nhiệm cho:

• Phát triển các đặc tính sinh dục thứ phát: Bao gồm sự phát triển của cơ quan sinh dục nam, giọng nói trầm, mọc râu và lông trên cơ thể, tăng khối lượng cơ bắp và xương.
• Duy trì ham muốn tình dục và chức năng cương dương.
• Ảnh hưởng đến tâm trạng, năng lượng và nhận thức.
• Đóng vai trò trong sản xuất hồng cầu.
• Duy trì mật độ xương và sức khỏe cơ bắp.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Tinh hoàn khỏe mạnh rất quan trọng đối với sức khỏe sinh sản và sức khỏe tổng thể của nam giới. Mức độ testosterone bình thường cần thiết cho nhiều chức năng cơ thể. Nồng độ testosterone bình thường ở nam giới trưởng thành thường dao động từ 300 đến 1000 ng/dL. Sự bất thường của tinh hoàn có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe.

Bình thường với bất thường

Bảng so sánh trạng thái bình thường và bất thường của tinh hoàn:

Các bệnh lý liên quan

Các bệnh lý liên quan đến tinh hoàn có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, sức khỏe nội tiết và gây ra nhiều vấn đề sức khỏe khác. Dưới đây là một số bệnh lý phổ biến:

• Viêm tinh hoàn – mào tinh hoàn: Thường do nhiễm trùng vi khuẩn hoặc virus, gây đau, sưng tinh hoàn và mào tinh hoàn. Nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến vô sinh. Nguyên nhân có thể do nhiễm trùng lây truyền qua đường tình dục (STIs) như Chlamydia và lậu, hoặc nhiễm trùng đường tiết niệu. Hậu quả có thể bao gồm vô sinh, áp xe bìu, và teo tinh hoàn.
• Giãn tĩnh mạch thừng tinh (Varicocele): Tình trạng giãn các tĩnh mạch trong thừng tinh, tương tự như giãn tĩnh mạch ở chân. Giãn tĩnh mạch thừng tinh có thể gây đau, khó chịu và ảnh hưởng đến chất lượng tinh trùng, gây vô sinh. Nguyên nhân chính xác chưa rõ, nhưng có thể liên quan đến sự bất thường của van tĩnh mạch thừng tinh. Hậu quả có thể là vô sinh, đau tinh hoàn mãn tính và teo tinh hoàn.
• Ung thư tinh hoàn: Một loại ung thư ác tính phát triển từ các tế bào tinh hoàn. Ung thư tinh hoàn thường gặp ở nam giới trẻ tuổi (15-35 tuổi). Phát hiện sớm và điều trị kịp thời có tỷ lệ chữa khỏi cao. Nguyên nhân chính xác chưa được biết rõ, nhưng các yếu tố nguy cơ bao gồm tinh hoàn ẩn, tiền sử gia đình mắc ung thư tinh hoàn và hội chứng Klinefelter. Hậu quả nếu không điều trị có thể gây tử vong.
• Xoắn tinh hoàn: Tình trạng cấp cứu xảy ra khi tinh hoàn xoắn quanh thừng tinh, cắt nguồn cung cấp máu. Gây đau dữ dội đột ngột và cần can thiệp phẫu thuật khẩn cấp để cứu tinh hoàn. Nguyên nhân thường do sự bất thường trong cấu trúc màng bao tinh hoàn cho phép tinh hoàn xoắn tự do. Hậu quả nếu không điều trị kịp thời có thể dẫn đến hoại tử tinh hoàn và mất tinh hoàn.
• Tinh hoàn ẩn (Cryptorchidism): Tình trạng một hoặc cả hai tinh hoàn không xuống bìu sau sinh. Cần được điều trị để tránh các biến chứng như vô sinh và tăng nguy cơ ung thư tinh hoàn. Nguyên nhân có thể do sự chậm trễ trong quá trình phát triển hoặc các vấn đề nội tiết tố. Hậu quả có thể là vô sinh, tăng nguy cơ ung thư tinh hoàn và các vấn đề tâm lý.
• Tràn dịch màng tinh hoàn (Hydrocele): Sự tích tụ dịch bất thường giữa các lớp màng của tinh hoàn, gây sưng bìu. Thường không đau nhưng có thể gây khó chịu. Nguyên nhân có thể do bẩm sinh, viêm nhiễm hoặc chấn thương. Hậu quả thường không nghiêm trọng, nhưng có thể gây khó chịu và cần can thiệp nếu dịch quá nhiều.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

Để chẩn đoán các vấn đề liên quan đến tinh hoàn, bác sĩ có thể sử dụng các phương pháp sau:

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ kiểm tra bìu và tinh hoàn bằng tay để phát hiện các bất thường về kích thước, hình dạng, mật độ và vị trí. Đây là bước đầu tiên và quan trọng trong chẩn đoán.
• Siêu âm tinh hoàn: Sử dụng sóng âm thanh tần số cao để tạo ra hình ảnh chi tiết về cấu trúc bên trong tinh hoàn và bìu. Siêu âm Doppler màu có thể đánh giá lưu lượng máu đến tinh hoàn, giúp chẩn đoán xoắn tinh hoàn hoặc giãn tĩnh mạch thừng tinh.
• Xét nghiệm máu: Đo nồng độ hormone testosterone, FSH, LH và các marker ung thư tinh hoàn (như AFP, hCG, LDH) để đánh giá chức năng nội tiết và phát hiện ung thư tinh hoàn.
• Xét nghiệm tinh dịch đồ: Phân tích mẫu tinh dịch để đánh giá số lượng, chất lượng và khả năng di chuyển của tinh trùng, giúp đánh giá khả năng sinh sản.
• Sinh thiết tinh hoàn: Trong một số trường hợp, có thể cần sinh thiết tinh hoàn để lấy mẫu mô kiểm tra dưới kính hiển vi, đặc biệt khi nghi ngờ ung thư tinh hoàn hoặc để chẩn đoán nguyên nhân vô sinh không rõ nguyên nhân.
• Chụp MRI hoặc CT scan: Ít phổ biến hơn, nhưng có thể được sử dụng trong một số trường hợp phức tạp để đánh giá chi tiết hơn cấu trúc tinh hoàn và các vùng lân cận, đặc biệt khi nghi ngờ ung thư đã lan rộng.

Các phương pháp điều trị

Phương pháp điều trị các bệnh lý tinh hoàn phụ thuộc vào chẩn đoán cụ thể. Một số phương pháp điều trị phổ biến bao gồm:

• Thuốc kháng sinh: Sử dụng để điều trị viêm tinh hoàn – mào tinh hoàn do nhiễm trùng vi khuẩn.
• Thuốc giảm đau: Sử dụng để giảm đau và viêm trong các bệnh lý tinh hoàn.
• Phẫu thuật:
  • Phẫu thuật giãn tĩnh mạch thừng tinh (Varicocelectomy): Phẫu thuật để thắt hoặc loại bỏ các tĩnh mạch giãn trong thừng tinh.
  • Phẫu thuật xoắn tinh hoàn: Phẫu thuật cấp cứu để tháo xoắn và cố định tinh hoàn, khôi phục lưu lượng máu.
  • Phẫu thuật hạ tinh hoàn (Orchiopexy): Phẫu thuật để đưa tinh hoàn ẩn xuống bìu và cố định chúng.
  • Cắt bỏ tinh hoàn (Orchiectomy): Phẫu thuật cắt bỏ một hoặc cả hai tinh hoàn, thường được thực hiện trong điều trị ung thư tinh hoàn hoặc trong trường hợp tinh hoàn bị hoại tử do xoắn tinh hoàn.
  • Phẫu thuật tràn dịch màng tinh hoàn (Hydrocelectomy): Phẫu thuật để loại bỏ dịch tích tụ trong màng tinh hoàn.
• Xạ trị và hóa trị: Sử dụng trong điều trị ung thư tinh hoàn, đặc biệt là sau phẫu thuật hoặc khi ung thư đã lan rộng.
• Liệu pháp hormone thay thế (Testosterone Replacement Therapy – TRT): Sử dụng testosterone ngoại sinh để bù đắp sự thiếu hụt testosterone do suy tinh hoàn.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Tinh hoàn không hoạt động độc lập mà có mối liên hệ mật thiết với nhiều bộ phận khác trong cơ thể, đặc biệt là trong hệ nội tiết và hệ sinh sản:

Hệ nội tiết

Tinh hoàn là một phần quan trọng của hệ nội tiết, chịu sự kiểm soát của tuyến yên và vùng dưới đồi ở não. Vùng dưới đồi giải phóng hormone GnRH (Gonadotropin-releasing hormone), kích thích tuyến yên sản xuất FSH và LH. FSH kích thích tế bào Sertoli trong ống sinh tinh để hỗ trợ sinh tinh, còn LH kích thích tế bào Leydig sản xuất testosterone. Testosterone sau đó tác động lên nhiều cơ quan trong cơ thể, bao gồm não, cơ bắp, xương và cơ quan sinh dục.

Hệ sinh sản

Tinh hoàn là trung tâm của hệ sinh sản nam giới. Tinh trùng được sản xuất tại tinh hoàn, sau đó trưởng thành và lưu trữ ở mào tinh hoàn. Trong quá trình xuất tinh, tinh trùng được vận chuyển qua ống dẫn tinh, hòa trộn với dịch từ túi tinh và tuyến tiền liệt để tạo thành tinh dịch, sau đó được phóng ra ngoài qua niệu đạo.

Hệ thần kinh

Hệ thần kinh đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa chức năng sinh dục và cương dương. Các dây thần kinh giao cảm và phó giao cảm chi phối tinh hoàn, ảnh hưởng đến lưu lượng máu và các hoạt động của tinh hoàn. Não bộ cũng đóng vai trò trung tâm trong việc điều khiển ham muốn tình dục và chức năng sinh sản thông qua hệ nội tiết và thần kinh.

Mọi người cũng hỏi

Tinh hoàn có mấy loại?

Về cơ bản, có hai tinh hoàn ở nam giới, nằm trong bìu. Không có “loại” tinh hoàn khác nhau về mặt sinh học. Tuy nhiên, có thể có sự khác biệt nhỏ về kích thước giữa hai tinh hoàn ở mỗi người, điều này là bình thường. Các bất thường có thể xảy ra như tinh hoàn ẩn (một hoặc cả hai tinh hoàn không xuống bìu) hoặc các bệnh lý khác ảnh hưởng đến tinh hoàn.

Tinh hoàn nằm ở đâu?

Tinh hoàn nằm trong bìu, một túi da nằm bên ngoài cơ thể, phía dưới dương vật. Vị trí bên ngoài cơ thể giúp duy trì nhiệt độ mát hơn so với nhiệt độ cơ thể, điều này rất quan trọng cho quá trình sản xuất tinh trùng. Bìu và tinh hoàn nằm giữa hai đùi, phía trước tầng sinh môn.

Tinh hoàn có tác dụng gì?

Tinh hoàn có hai tác dụng chính: sản xuất tinh trùng (quá trình sinh tinh) và sản xuất hormone testosterone. Tinh trùng cần thiết cho sinh sản, trong khi testosterone là hormone sinh dục nam chính, đóng vai trò quan trọng trong phát triển các đặc tính sinh dục nam, duy trì ham muốn tình dục, chức năng cương dương, khối lượng cơ bắp, mật độ xương và nhiều chức năng sinh lý khác.

Tinh hoàn có tự phục hồi được không?

Tinh hoàn có khả năng phục hồi nhất định sau tổn thương nhẹ. Ví dụ, sau viêm nhiễm nhẹ, chức năng tinh hoàn có thể phục hồi hoàn toàn. Tuy nhiên, trong trường hợp tổn thương nghiêm trọng như xoắn tinh hoàn, chấn thương nặng hoặc ung thư, khả năng tự phục hồi rất hạn chế và cần can thiệp y tế kịp thời để tránh tổn thương vĩnh viễn hoặc mất chức năng tinh hoàn.

Tinh hoàn có quan trọng không?

Tinh hoàn vô cùng quan trọng đối với sức khỏe sinh sản và sức khỏe tổng thể của nam giới. Chúng không chỉ chịu trách nhiệm sản xuất tinh trùng cho sinh sản mà còn sản xuất testosterone, hormone thiết yếu cho nhiều chức năng cơ thể. Suy giảm chức năng tinh hoàn hoặc các bệnh lý liên quan có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe sinh sản, chức năng tình dục, sức khỏe thể chất và tinh thần.

Tinh hoàn bao nhiêu tuổi thì hết sản xuất tinh trùng?

Tinh hoàn không ngừng sản xuất tinh trùng cho đến hết đời, nhưng khả năng sản xuất tinh trùng và chất lượng tinh trùng có thể giảm dần theo tuổi tác, đặc biệt là sau tuổi 40-50. Tuy nhiên, không có độ tuổi cụ thể nào mà tinh hoàn ngừng sản xuất tinh trùng hoàn toàn. Nhiều nam giới vẫn có khả năng sinh sản ở độ tuổi cao, mặc dù có thể giảm so với tuổi trẻ.

Tinh hoàn bị đau có nguy hiểm không?

Đau tinh hoàn có thể là dấu hiệu của nhiều vấn đề, từ nhẹ đến nghiêm trọng. Một số nguyên nhân gây đau tinh hoàn không nguy hiểm, nhưng đau tinh hoàn dữ dội và đột ngột, đặc biệt là ở trẻ em và thanh niên, có thể là dấu hiệu của xoắn tinh hoàn, một tình trạng cấp cứu cần can thiệp ngay lập tức. Bất kỳ cơn đau tinh hoàn nào kéo dài hoặc không rõ nguyên nhân nên được bác sĩ kiểm tra để loại trừ các bệnh lý nghiêm trọng.

Tài liệu tham khảo về tinh hoàn

• Giải phẫu người – Nhà xuất bản Y học
• Sinh lý học Y khoa – Guyton & Hall
• Urology – Campbell-Walsh
• Hiệp hội Tiết niệu Việt Nam
• Bệnh viện Bình Dân