Tầng sinh môn

Tầng sinh môn là gì?

Tầng sinh môn là một vùng cơ và mô liên kết hình trám nằm ở đáy chậu, giới hạn dưới của khung chậu. Đây là khu vực nằm giữa xương mu ở phía trước và xương cụt ở phía sau, và giữa hai ụ ngồi hai bên. Tầng sinh môn đóng vai trò quan trọng trong việc nâng đỡ các cơ quan vùng chậu, kiểm soát tiểu tiện và đại tiện, chức năng tình dục và sinh sản. Trong sản khoa, tầng sinh môn đặc biệt được chú ý vì nó có thể bị rách trong quá trình sinh thường. Việc bảo vệ và chăm sóc tầng sinh môn rất quan trọng đối với sức khỏe tổng thể, đặc biệt là sức khỏe phụ nữ.

Tổng quan về tầng sinh môn

Cấu trúc

Về mặt giải phẫu, tầng sinh môn có cấu trúc phức tạp, bao gồm nhiều lớp cơ, cân và mô liên kết. Có thể chia tầng sinh môn thành hai vùng chính:

• Tầng sinh môn trước (tam giác niệu dục): Nằm ở phía trước, từ khớp mu đến đường nối giữa hai ụ ngồi. Vùng này chứa lỗ niệu đạo và âm đạo (ở nữ giới), và gốc dương vật và bìu (ở nam giới).
• Tầng sinh môn sau (tam giác hậu môn): Nằm ở phía sau, từ đường nối giữa hai ụ ngồi đến xương cụt. Vùng này chứa ống hậu môn và cơ thắt ngoài hậu môn.

Tầng sinh môn trước (Tam giác niệu dục)

Tầng sinh môn trước chứa các cơ nông và sâu, cùng với các cấu trúc mạch máu và thần kinh quan trọng:

• Cơ nông tầng sinh môn: Bao gồm cơ ngang nông đáy chậu, cơ ngồi hang, cơ hành hang và cơ thắt ngoài niệu đạo. Các cơ này đóng vai trò trong chức năng tình dục, tiểu tiện và nâng đỡ đáy chậu.
• Cơ sâu tầng sinh môn: Bao gồm cơ ngang sâu đáy chậu và cơ thắt niệu đạo ngoài. Cùng với các cơ nông, chúng tạo thành sàn chậu và hỗ trợ các cơ quan vùng chậu.
• Màng đáy chậu: Một lớp cân dày, căng ngang qua tam giác niệu dục, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng đỡ các cơ quan và cấu trúc bên trên.

Tầng sinh môn sau (Tam giác hậu môn)

Tầng sinh môn sau đơn giản hơn về cấu trúc, chủ yếu bao gồm:

• Hố ngồi trực tràng: Hai hố chứa đầy mỡ nằm ở hai bên trực tràng và ống hậu môn, cho phép ống hậu môn giãn nở khi đi tiêu.
• Cơ nâng hậu môn: Mặc dù phần lớn cơ nâng hậu môn nằm trên tầng sinh môn, nhưng phần sau của nó góp phần vào cấu trúc tầng sinh môn sau. Cơ này rất quan trọng trong việc kiểm soát đại tiện và nâng đỡ các cơ quan vùng chậu.
• Cơ thắt ngoài hậu môn: Cơ vòng kiểm soát việc đóng mở ống hậu môn, đảm bảo chức năng đại tiện bình thường.

Nguồn gốc

Tầng sinh môn phát triển từ trung bì trung gian và ngoại bì trong quá trình phát triển phôi thai. Các cơ và mô liên kết của tầng sinh môn có nguồn gốc từ trung bì, trong khi lớp da phủ bên ngoài có nguồn gốc từ ngoại bì. Sự hình thành tầng sinh môn là một quá trình phức tạp, liên quan đến sự di chuyển và biệt hóa của các tế bào trung mô và sự phát triển của các nếp gấp niệu sinh dục và hậu môn.

Cơ chế

Cơ chế hoạt động của tầng sinh môn liên quan mật thiết đến chức năng của các cơ sàn chậu. Các cơ này hoạt động phối hợp để:

• Nâng đỡ các cơ quan vùng chậu: Bàng quang, tử cung (ở nữ giới), trực tràng và các cơ quan khác được nâng đỡ bởi sàn chậu, ngăn ngừa sa các cơ quan này.
• Kiểm soát tiểu tiện và đại tiện: Cơ thắt niệu đạo và cơ thắt hậu môn, cùng với các cơ sàn chậu khác, kiểm soát việc đóng mở niệu đạo và ống hậu môn, đảm bảo khả năng tự chủ trong việc đi tiểu và đại tiện.
• Chức năng tình dục: Các cơ tầng sinh môn đóng vai trò trong chức năng tình dục ở cả nam và nữ, bao gồm cương cứng, co thắt âm đạo và cực khoái.
• Sinh sản: Ở phụ nữ, tầng sinh môn giãn nở đáng kể trong quá trình sinh thường để cho phép em bé đi qua.

Chức năng của tầng sinh môn

Nâng đỡ các cơ quan vùng chậu

Chức năng chính của tầng sinh môn là nâng đỡ các cơ quan vùng chậu, bao gồm bàng quang, niệu đạo, âm đạo (ở nữ), tử cung (ở nữ), tuyến tiền liệt (ở nam) và trực tràng. Sàn chậu tạo thành một nền tảng vững chắc, chống lại trọng lực và áp lực ổ bụng, giữ cho các cơ quan này ở đúng vị trí và hoạt động bình thường. Sự suy yếu của sàn chậu có thể dẫn đến sa các cơ quan vùng chậu, gây ra các vấn đề như tiểu không kiểm soát và khó chịu vùng chậu.

Kiểm soát tiểu tiện và đại tiện

Tầng sinh môn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát chức năng bàng quang và ruột. Các cơ thắt niệu đạo và hậu môn, cùng với sự phối hợp của các cơ sàn chậu khác, cho phép chúng ta tự chủ trong việc đi tiểu và đại tiện. Sự suy yếu hoặc tổn thương các cơ này có thể dẫn đến tiểu không kiểm soát, đại tiện không kiểm soát hoặc cả hai.

Chức năng tình dục

Các cơ tầng sinh môn đóng vai trò quan trọng trong chức năng tình dục. Ở nam giới, cơ ngồi hang và cơ hành hang tham gia vào quá trình cương cứng dương vật. Ở phụ nữ, các cơ này hỗ trợ sự co thắt âm đạo trong quá trình giao hợp và cực khoái. Sức mạnh và sự linh hoạt của các cơ tầng sinh môn có thể ảnh hưởng đến trải nghiệm tình dục ở cả hai giới.

Sinh sản (ở phụ nữ)

Trong quá trình sinh thường, tầng sinh môn của phụ nữ phải giãn nở đáng kể để cho phép em bé đi qua ống sinh. Sự đàn hồi của các mô tầng sinh môn là yếu tố quan trọng để giảm thiểu nguy cơ rách tầng sinh môn trong quá trình sinh nở. Các bài tập Kegel và các biện pháp chăm sóc tầng sinh môn trước và sau sinh có thể giúp tăng cường sức mạnh và sự đàn hồi của tầng sinh môn, hỗ trợ quá trình sinh nở và phục hồi sau sinh.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Sức khỏe của tầng sinh môn có ảnh hưởng lớn đến chất lượng cuộc sống. Tầng sinh môn khỏe mạnh đảm bảo chức năng nâng đỡ cơ quan vùng chậu, kiểm soát tiểu tiện và đại tiện hiệu quả, và góp phần vào chức năng tình dục và sinh sản bình thường. Ngược lại, các vấn đề về tầng sinh môn có thể gây ra nhiều triệu chứng khó chịu và ảnh hưởng đến sức khỏe tổng thể.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Sa tạng chậu: Xảy ra khi các cơ quan vùng chậu (bàng quang, tử cung, trực tràng) sa xuống vị trí thấp hơn bình thường do sự suy yếu của sàn chậu. Có nhiều loại sa tạng chậu khác nhau, tùy thuộc vào cơ quan bị sa. Nguyên nhân thường do mang thai, sinh nở, tuổi tác, béo phì, và các bệnh lý làm tăng áp lực ổ bụng. Hậu quả có thể bao gồm tiểu không kiểm soát, khó đại tiện, đau vùng chậu và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
• Tiểu không kiểm soát: Tình trạng mất kiểm soát bàng quang, dẫn đến rò rỉ nước tiểu không mong muốn. Có nhiều loại tiểu không kiểm soát, bao gồm tiểu không kiểm soát do gắng sức, tiểu không kiểm soát do thôi thúc, và tiểu không kiểm soát hỗn hợp. Nguyên nhân có thể do suy yếu cơ sàn chậu, tổn thương thần kinh, hoặc các bệnh lý khác. Hậu quả gây ra sự bất tiện, xấu hổ, và ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày.
• Đại tiện không kiểm soát: Tình trạng mất kiểm soát ruột, dẫn đến rò rỉ phân không mong muốn. Nguyên nhân có thể do suy yếu cơ thắt hậu môn, tổn thương thần kinh, hoặc các bệnh lý khác. Hậu quả tương tự như tiểu không kiểm soát, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và tâm lý.
• Đau vùng chậu mãn tính: Đau kéo dài ở vùng chậu, có thể liên quan đến nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm căng cơ sàn chậu, viêm nhiễm, hoặc các bệnh lý khác. Đau vùng chậu mãn tính có thể gây ra sự khó chịu kéo dài, ảnh hưởng đến sinh hoạt hàng ngày và chất lượng cuộc sống.
• Rách tầng sinh môn khi sinh thường: Thường xảy ra trong quá trình sinh ngả âm đạo, đặc biệt là ở lần sinh đầu tiên. Mức độ rách có thể từ nhẹ đến nặng, tùy thuộc vào nhiều yếu tố như kích thước em bé, tư thế sinh, và độ đàn hồi của tầng sinh môn. Rách tầng sinh môn có thể gây đau, khó chịu sau sinh, và ảnh hưởng đến chức năng sàn chậu về lâu dài nếu không được chăm sóc và phục hồi đúng cách.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ khám vùng tầng sinh môn để đánh giá trương lực cơ, độ đàn hồi và phát hiện các bất thường.
• Thăm khám âm đạo và trực tràng: Giúp đánh giá sức mạnh của cơ sàn chậu và phát hiện sa tạng chậu.
• Đo niệu động lực học: Các xét nghiệm như đo áp lực bàng quang, đo tốc độ dòng tiểu giúp đánh giá chức năng bàng quang và niệu đạo, chẩn đoán tiểu không kiểm soát.
• Siêu âm tầng sinh môn: Giúp hình dung cấu trúc của tầng sinh môn và phát hiện các bất thường.
• Cộng hưởng từ (MRI) vùng chậu: Cung cấp hình ảnh chi tiết về các cơ quan và mô mềm vùng chậu, giúp chẩn đoán các bệnh lý phức tạp hơn.

Các phương pháp điều trị

• Bài tập Kegel: Bài tập Kegel giúp tăng cường sức mạnh cơ sàn chậu, cải thiện chức năng kiểm soát tiểu tiện và đại tiện, và hỗ trợ điều trị sa tạng chậu nhẹ.
• Vật lý trị liệu sàn chậu: Các kỹ thuật vật lý trị liệu chuyên biệt, bao gồm kích thích điện cơ, phản hồi sinh học, và các bài tập chuyên sâu, giúp phục hồi chức năng sàn chậu.
• Thuốc: Một số loại thuốc có thể được sử dụng để điều trị tiểu không kiểm soát do thôi thúc hoặc các tình trạng khác liên quan đến sàn chậu.
• Thiết bị hỗ trợ: Vòng nâng âm đạo (pessary) có thể được sử dụng để nâng đỡ các cơ quan vùng chậu trong trường hợp sa tạng chậu.
• Phẫu thuật: Phẫu thuật có thể được chỉ định trong các trường hợp sa tạng chậu nặng, rách tầng sinh môn phức tạp, hoặc tiểu không kiểm soát không đáp ứng với các phương pháp điều trị bảo tồn.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Hệ tiết niệu

Tầng sinh môn có mối liên hệ mật thiết với hệ tiết niệu, đặc biệt là bàng quang và niệu đạo. Các cơ sàn chậu nâng đỡ bàng quang và cơ thắt niệu đạo ngoài nằm trong tầng sinh môn, đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát tiểu tiện. Sự suy yếu của tầng sinh môn có thể dẫn đến các vấn đề về tiết niệu như tiểu không kiểm soát.

Hệ tiêu hóa

Tầng sinh môn cũng liên quan đến hệ tiêu hóa, cụ thể là trực tràng và ống hậu môn. Cơ nâng hậu môn và cơ thắt ngoài hậu môn, nằm trong tầng sinh môn, đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát đại tiện. Các vấn đề về tầng sinh môn có thể gây ra đại tiện không kiểm soát hoặc táo bón.

Hệ sinh sản

Ở phụ nữ, tầng sinh môn có mối liên hệ chặt chẽ với hệ sinh sản, bao gồm âm đạo, tử cung và các cơ quan sinh sản khác. Tầng sinh môn nâng đỡ tử cung và âm đạo, và sự suy yếu của tầng sinh môn có thể dẫn đến sa tử cung hoặc sa âm đạo. Trong quá trình sinh nở, tầng sinh môn đóng vai trò quan trọng trong việc giãn nở để cho phép em bé đi qua.

Hệ thần kinh

Tầng sinh môn được chi phối bởi các dây thần kinh từ đám rối thẹn và đám rối cùng. Các dây thần kinh này kiểm soát chức năng vận động và cảm giác của các cơ và mô tầng sinh môn. Tổn thương các dây thần kinh này có thể dẫn đến rối loạn chức năng tầng sinh môn, bao gồm tiểu không kiểm soát, đại tiện không kiểm soát và rối loạn chức năng tình dục.

Mọi người cũng hỏi

Tại sao cần phải tập Kegel?

Bài tập Kegel giúp tăng cường sức mạnh của cơ sàn chậu, vốn đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát tiểu tiện, đại tiện, nâng đỡ các cơ quan vùng chậu và chức năng tình dục. Tập Kegel thường xuyên có thể giúp ngăn ngừa và cải thiện các vấn đề như tiểu không kiểm soát, sa tạng chậu và tăng cường khoái cảm tình dục. Đặc biệt, phụ nữ sau sinh và người lớn tuổi nên tập Kegel để duy trì sức khỏe sàn chậu.

Rách tầng sinh môn có nguy hiểm không?

Rách tầng sinh môn là một tai biến thường gặp trong sinh thường, mức độ nguy hiểm phụ thuộc vào độ rách. Rách độ 1 và 2 thường nhẹ, có thể tự lành hoặc cần khâu thẩm mỹ và ít để lại biến chứng lâu dài. Tuy nhiên, rách độ 3 và 4 là rách nặng, ảnh hưởng đến cơ vòng hậu môn, có thể gây ra các biến chứng như đại tiện không kiểm soát, đau tầng sinh môn kéo dài, và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống. Việc chăm sóc và phục hồi tầng sinh môn sau sinh đúng cách rất quan trọng để giảm thiểu các biến chứng.

Làm thế nào để biết tầng sinh môn yếu?

Các dấu hiệu cho thấy tầng sinh môn yếu bao gồm tiểu không kiểm soát khi ho, hắt hơi hoặc gắng sức, cảm giác nặng nề hoặc đau tức vùng chậu, sa lồi âm đạo hoặc trực tràng, giảm khoái cảm tình dục, và khó khăn trong việc kiểm soát đại tiện. Nếu bạn gặp bất kỳ triệu chứng nào trong số này, nên đi khám bác sĩ để được đánh giá và tư vấn phương pháp điều trị phù hợp.

Tầng sinh môn nằm ở đâu trên cơ thể?

Tầng sinh môn là vùng đáy chậu, nằm ở khu vực giữa hai chân, phía dưới xương chậu. Ở nữ giới, nó nằm giữa âm đạo và hậu môn. Ở nam giới, nó nằm giữa bìu và hậu môn. Về mặt giải phẫu, nó là vùng hình trám giới hạn bởi xương mu ở phía trước, xương cụt ở phía sau và hai ụ ngồi ở hai bên. Tầng sinh môn là một khu vực quan trọng với nhiều chức năng sinh lý, liên quan đến hệ tiết niệu, tiêu hóa và sinh sản.

Chế độ ăn uống nào tốt cho tầng sinh môn?

Không có chế độ ăn uống đặc biệt nào dành riêng cho tầng sinh môn, nhưng một chế độ ăn uống lành mạnh, giàu chất xơ và đủ nước có thể giúp duy trì sức khỏe tổng thể và hỗ trợ chức năng tầng sinh môn. Chất xơ giúp ngăn ngừa táo bón, giảm áp lực lên sàn chậu khi đi tiêu. Uống đủ nước giúp duy trì chức năng bàng quang khỏe mạnh và ngăn ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu. Ngoài ra, duy trì cân nặng hợp lý cũng giúp giảm áp lực lên sàn chậu.

Sinh mổ có ảnh hưởng đến tầng sinh môn không?

Sinh mổ ít gây ảnh hưởng trực tiếp đến tầng sinh môn so với sinh thường, vì em bé không đi qua âm đạo và tầng sinh môn không bị giãn nở quá mức. Tuy nhiên, mang thai và quá trình chuyển dạ (ngay cả khi sinh mổ) vẫn có thể gây áp lực lên sàn chậu và làm suy yếu cơ sàn chậu. Do đó, phụ nữ sinh mổ vẫn có thể gặp các vấn đề về sàn chậu như tiểu không kiểm soát, dù ít phổ biến hơn so với sinh thường. Việc tập Kegel và chăm sóc sàn chậu vẫn quan trọng sau sinh mổ.

Nam giới có tầng sinh môn không?

Có, nam giới cũng có tầng sinh môn. Tầng sinh môn ở nam giới có cấu trúc tương tự như ở nữ giới, bao gồm các cơ và mô liên kết ở đáy chậu. Chức năng của tầng sinh môn ở nam giới cũng tương tự, bao gồm nâng đỡ các cơ quan vùng chậu, kiểm soát tiểu tiện và đại tiện, và chức năng tình dục (ví dụ như cương cứng). Các vấn đề về tầng sinh môn ở nam giới cũng có thể xảy ra, như tiểu không kiểm soát sau phẫu thuật tuyến tiền liệt hoặc đau vùng chậu mãn tính.

Tài liệu tham khảo về tầng sinh môn

• Giải phẫu người – GS. TS. Trịnh Văn Minh
• Sinh lý học Y khoa – Arthur C. Guyton & John E. Hall
• Sản phụ khoa – Bộ môn Sản phụ khoa, Trường Đại học Y Hà Nội
• Urology – Campbell-Walsh-Wein Urology
• Pelvic Floor Muscle Training for Urinary Incontinence – Cochrane Library