Tại sao đái tháo đường gây suy giảm miễn dịch?

Đái tháo đường, một căn bệnh chuyển hóa mạn tính với đặc trưng là đường huyết cao, không chỉ gây ra các biến chứng tim mạch, thận, thần kinh mà còn tác động nghiêm trọng đến hệ miễn dịch. Điều này giải thích tại sao người bệnh đái tháo đường thường dễ mắc các bệnh nhiễm trùng hơn, khó điều trị hơn và có nguy cơ biến chứng nặng nề hơn so với người khỏe mạnh. Việc hiểu rõ tại sao đái tháo đường gây suy giảm miễn dịch là chìa khóa để quản lý bệnh hiệu quả, phòng ngừa nhiễm trùng và cải thiện chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân.

Tại sao đái tháo đường gây suy giảm miễn dịch? Hiểu rõ cơ chế

Hệ miễn dịch của cơ thể hoạt động như một hàng rào bảo vệ, chống lại các tác nhân gây bệnh từ bên ngoài. Tuy nhiên, ở người bệnh đái tháo đường, nhiều cơ chế phức tạp đã được chứng minh là làm suy yếu khả năng phòng vệ này.

Đường huyết cao (Hyperglycemia) – Kẻ thù của hệ miễn dịch

Đường huyết cao mạn tính là yếu tố then chốt gây rối loạn chức năng của hầu hết các tế bào miễn dịch:

• Ảnh hưởng đến bạch cầu: Các tế bào miễn dịch quan trọng như bạch cầu trung tính (neutrophil) và đại thực bào (macrophage) bị suy giảm chức năng nghiêm trọng. Khả năng thực bào (ăn và tiêu diệt mầm bệnh), hóa ứng động (di chuyển đến vị trí nhiễm trùng), và diệt khuẩn (sản xuất các chất tiêu diệt vi khuẩn) đều bị giảm sút. Đường glucose dư thừa làm thay đổi cấu trúc protein của màng tế bào, cản trở sự di chuyển và nhận diện mầm bệnh.
• Ảnh hưởng đến tế bào lympho: Tế bào lympho T và B, chịu trách nhiệm cho miễn dịch đặc hiệu, cũng bị ảnh hưởng. Khả năng sản xuất kháng thể của tế bào B bị giảm, và phản ứng miễn dịch qua trung gian tế bào T trở nên kém hiệu quả hơn, làm suy yếu khả năng ghi nhớ và đáp ứng với các tác nhân gây bệnh đã gặp trước đó.
• Tăng sản xuất các sản phẩm cuối glycation tiên tiến (AGEs): Đường huyết cao thúc đẩy sự hình thành AGEs thông qua quá trình đường hóa protein không enzyme. AGEs tích tụ trong các mô và gắn vào các thụ thể trên tế bào miễn dịch, gây ra phản ứng viêm, stress oxy hóa và làm rối loạn chức năng của chúng.

Viêm mạn tính mức độ thấp (Low-grade chronic inflammation)

Đái tháo đường, đặc biệt là đái tháo đường type 2, thường đi kèm với tình trạng viêm mạn tính toàn thân ở mức độ thấp. Tình trạng viêm liên tục này, dù không cấp tính, nhưng lại gây kiệt sức và rối loạn chức năng của hệ miễn dịch. Các tế bào miễn dịch phải liên tục “làm việc quá sức” để xử lý các tín hiệu viêm, dẫn đến sự suy yếu trong khả năng đáp ứng với các mối đe dọa thực sự từ vi khuẩn, virus.

Stress oxy hóa gia tăng

Đường huyết cao làm tăng sản xuất các gốc tự do (reactive oxygen species – ROS), gây ra tình trạng stress oxy hóa. Stress oxy hóa làm tổn thương màng tế bào, DNA và protein của các tế bào miễn dịch, làm suy giảm nghiêm trọng chức năng của chúng. Các enzym chống oxy hóa tự nhiên của cơ thể cũng bị quá tải và không đủ khả năng bảo vệ.

Rối loạn chuyển hóa lipid và kháng insulin

Ở người bệnh đái tháo đường, đặc biệt là type 2, thường có tình trạng rối loạn chuyển hóa lipid (ví dụ, tăng triglyceride, giảm HDL-cholesterol) và kháng insulin. Các axit béo tự do dư thừa và tình trạng kháng insulin có thể trực tiếp ảnh hưởng đến tín hiệu và chức năng của tế bào miễn dịch, làm thay đổi khả năng điều hòa miễn dịch và phản ứng viêm.

Tổn thương hàng rào bảo vệ tự nhiên

Ngoài các yếu tố nội tại, đường huyết cao còn gây tổn thương vật lý đến các hàng rào bảo vệ tự nhiên của cơ thể:

• Tổn thương da và niêm mạc: Đường huyết cao làm giảm lưu thông máu, gây khô da, dễ hình thành vết loét, đặc biệt ở bàn chân (loét bàn chân đái tháo đường). Những vết thương này là cửa ngõ cho vi khuẩn xâm nhập.
• Tổn thương mạch máu: Biến chứng mạch máu nhỏ và lớn do đái tháo đường làm giảm khả năng cung cấp máu, oxy và chất dinh dưỡng đến các mô, làm chậm quá trình lành vết thương và hạn chế sự di chuyển của tế bào miễn dịch đến vị trí nhiễm trùng.
• Rối loạn chức năng thần kinh tự chủ: Có thể dẫn đến các vấn đề như bàng quang thần kinh (ứ đọng nước tiểu, tăng nguy cơ nhiễm trùng tiết niệu) hoặc dạ dày liệt (ứ đọng thức ăn, tạo môi trường cho vi khuẩn phát triển).

Những loại nhiễm trùng thường gặp ở người bệnh đái tháo đường

Do suy giảm miễn dịch, người bệnh đái tháo đường dễ mắc các nhiễm trùng đặc trưng và nghiêm trọng hơn:

• Nhiễm trùng da và mô mềm: Viêm quầng, nhọt, áp xe, nấm da, và đặc biệt là loét bàn chân đái tháo đường có thể dẫn đến nhiễm trùng xương và hoại tử.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Thường xuyên và có thể diễn tiến nặng như viêm thận bể thận, áp xe thận.
• Nhiễm trùng hô hấp: Tăng nguy cơ viêm phổi do vi khuẩn hoặc virus (cúm, COVID-19), và nhiễm lao.
• Nhiễm nấm: Nấm Candida ở miệng, thực quản, âm đạo; nấm móng; và các loại nấm hiếm gặp nhưng nguy hiểm như mucormycosis.
• Nhiễm trùng đường mật và túi mật: Viêm túi mật cấp tính, áp xe gan.

Làm thế nào để tăng cường miễn dịch cho người bệnh đái tháo đường?

Việc quản lý đái tháo đường tốt là cách hiệu quả nhất để giảm thiểu nguy cơ suy giảm miễn dịch:

• Kiểm soát đường huyết chặt chẽ: Duy trì mức đường huyết ổn định trong giới hạn cho phép là điều kiện tiên quyết để cải thiện chức năng miễn dịch.
• Chế độ ăn uống lành mạnh, cân bằng: Ưu tiên thực phẩm giàu chất xơ, vitamin (đặc biệt là vitamin C, D), khoáng chất (kẽm, selen), và chất chống oxy hóa. Hạn chế đường tinh luyện và thực phẩm chế biến sẵn.
• Tập thể dục đều đặn: Hoạt động thể chất giúp cải thiện độ nhạy insulin, giảm viêm và tăng cường sức khỏe tổng thể của hệ miễn dịch.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm cân ở người thừa cân, béo phì giúp cải thiện tình trạng kháng insulin và giảm viêm.
• Tiêm phòng đầy đủ: Tuân thủ các khuyến nghị tiêm vắc xin cúm hàng năm, vắc xin viêm phổi, và các vắc xin khác theo chỉ định của bác sĩ.
• Vệ sinh cá nhân tốt: Rửa tay thường xuyên, vệ sinh răng miệng, và chăm sóc da, đặc biệt là bàn chân, để tránh nhiễm trùng.
• Khám sức khỏe định kỳ và tuân thủ điều trị: Theo dõi các biến chứng, dùng thuốc đúng theo hướng dẫn của bác sĩ.

Tóm lại, suy giảm miễn dịch ở người bệnh đái tháo đường là một vấn đề phức tạp, bắt nguồn từ nhiều cơ chế sinh lý bệnh học liên quan đến đường huyết cao mạn tính, viêm mạn tính, stress oxy hóa và các rối loạn chuyển hóa khác. Điều này không chỉ làm tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng mà còn khiến chúng trở nên nghiêm trọng và khó điều trị hơn. Tuy nhiên, bằng cách quản lý đường huyết một cách tích cực, duy trì lối sống lành mạnh và tuân thủ các biện pháp phòng ngừa, người bệnh đái tháo đường hoàn toàn có thể tăng cường hệ miễn dịch của mình, giảm thiểu nguy cơ nhiễm trùng và sống khỏe mạnh hơn.