Loét bàn chân đái tháo đường là một trong những biến chứng nghiêm trọng và đáng sợ nhất của bệnh tiểu đường, có thể dẫn đến nhiễm trùng nặng, hoại tử và thậm chí là cắt cụt chi nếu không được điều trị kịp thời. Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống mà còn đe dọa tính mạng người bệnh. Vậy, chính xác thì tại sao bệnh đái tháo đường lại gây ra những vết loét dai dẳng này trên bàn chân? Hiểu rõ cơ chế bệnh sinh là chìa khóa để phòng ngừa và quản lý hiệu quả biến chứng nguy hiểm này.
Tại sao đái tháo đường gây loét bàn chân? Hiểu rõ cơ chế và các yếu tố nguy cơ
Bệnh đái tháo đường gây loét bàn chân thông qua sự kết hợp phức tạp của nhiều yếu tố, chủ yếu xoay quanh các biến chứng mạn tính của bệnh ảnh hưởng đến thần kinh, mạch máu và hệ miễn dịch.
Biến chứng thần kinh ngoại biên (Bệnh thần kinh đái tháo đường)
Đây là nguyên nhân hàng đầu gây loét bàn chân ở người bệnh đái tháo đường. Lượng đường trong máu cao kéo dài gây tổn thương các dây thần kinh, đặc biệt là ở chi dưới. Biến chứng này bao gồm:
- Mất cảm giác bảo vệ: Người bệnh bị giảm hoặc mất hoàn toàn cảm giác đau, nóng, lạnh, áp lực ở bàn chân. Điều này có nghĩa là họ có thể bị thương (như dẫm phải vật nhọn, bỏng, hoặc giày chật cọ xát) mà không hề hay biết. Những chấn thương nhỏ này không được phát hiện và điều trị sớm sẽ tiến triển thành vết loét.
- Biến dạng bàn chân (Bệnh khớp thần kinh Charcot): Tổn thương thần kinh cũng có thể làm yếu các cơ ở bàn chân, dẫn đến sự mất cân bằng và thay đổi hình dạng của bàn chân (như ngón chân hình búa, bàn chân bẹt). Những biến dạng này tạo ra các điểm áp lực bất thường khi đi lại, dễ hình thành chai sần và sau đó là vết loét.
- Khô da, nứt nẻ: Hệ thống thần kinh tự chủ bị ảnh hưởng làm giảm tiết mồ hôi và dầu tự nhiên, khiến da bàn chân trở nên khô ráp, nứt nẻ. Những vết nứt nhỏ này là cửa ngõ cho vi khuẩn xâm nhập, dẫn đến nhiễm trùng và loét.
Biến chứng mạch máu ngoại biên (Bệnh động mạch ngoại biên)
Đường huyết cao cũng làm tổn thương và thu hẹp các mạch máu nhỏ và lớn, đặc biệt là ở chân. Tình trạng này được gọi là bệnh động mạch ngoại biên, gây ra:
- Giảm lưu thông máu: Máu mang oxy và dưỡng chất đến các mô bị suy giảm nghiêm trọng. Điều này làm cho các tế bào không nhận đủ “nhiên liệu” để hoạt động và phục hồi.
- Thiếu oxy và dưỡng chất đến mô: Khi nguồn cung cấp máu kém, ngay cả những vết thương nhỏ cũng rất khó lành. Các mô bị thiếu oxy và dưỡng chất sẽ dễ bị tổn thương, hoại tử và hình thành vết loét. Vết loét do thiếu máu thường rất đau và khó điều trị.
Suy giảm chức năng miễn dịch và khả năng lành vết thương
Người bệnh đái tháo đường có hệ miễn dịch bị suy yếu và quá trình lành vết thương bị chậm lại đáng kể do:
- Đường huyết cao ảnh hưởng đến tế bào miễn dịch: Lượng đường trong máu cao làm suy giảm chức năng của các tế bào bạch cầu, khiến cơ thể khó chống lại nhiễm trùng hơn.
- Giảm sản xuất collagen và yếu tố tăng trưởng: Quá trình tạo ra các protein cấu trúc như collagen và các yếu tố cần thiết cho việc sửa chữa mô bị chậm lại. Điều này làm cho vết thương lâu lành hơn bình thường, tạo điều kiện cho nhiễm trùng kéo dài và vết loét trở nên sâu hơn.
Các yếu tố cơ học và môi trường tác động
Ngoài các yếu tố nội tại, một số yếu tố bên ngoài cũng góp phần trực tiếp vào sự hình thành vết loét:
- Áp lực lặp đi lặp lại: Việc đi lại hoặc đứng lâu, đặc biệt là ở những vùng có xương nhô ra, tạo áp lực liên tục lên da, gây ra chai sần và sau đó là vết loét, nhất là khi cảm giác đau bị suy giảm.
- Giày dép không phù hợp: Giày dép quá chật, quá rộng hoặc không có đệm lót phù hợp có thể gây cọ xát, phồng rộp và chấn thương nhỏ, mà người bệnh không cảm nhận được.
- Chấn thương nhỏ không được nhận biết: Các vết cắt, vết trầy xước, vết bỏng hoặc dẫm phải vật nhọn mà người bệnh không nhận ra do mất cảm giác là khởi nguồn phổ biến của vết loét.
Nhiễm trùng: Kẻ thù thầm lặng làm vết loét trầm trọng hơn
Một khi vết loét hình thành, đặc biệt là trong môi trường đường huyết cao và lưu thông máu kém, nhiễm trùng sẽ phát triển rất nhanh chóng. Nhiễm trùng ở bàn chân đái tháo đường thường:
- Phát triển nhanh chóng: Môi trường đường huyết cao là điều kiện lý tưởng cho vi khuẩn phát triển mạnh mẽ.
- Khó điều trị: Khả năng miễn dịch suy yếu và lưu thông máu kém khiến kháng sinh khó tiếp cận vùng bị nhiễm trùng hiệu quả.
- Nguy cơ hoại tử, cắt cụt: Nếu không được kiểm soát kịp thời, nhiễm trùng có thể lan rộng, phá hủy mô, gây hoại tử và cuối cùng dẫn đến việc phải cắt cụt chi để cứu lấy tính mạng người bệnh.
Dấu hiệu nhận biết sớm bàn chân có nguy cơ bị loét ở người đái tháo đường
Nhận biết sớm các dấu hiệu cảnh báo là cực kỳ quan trọng để ngăn ngừa loét bàn chân. Người bệnh đái tháo đường nên kiểm tra bàn chân hàng ngày và chú ý các dấu hiệu sau:
- Thay đổi cảm giác: Tê bì, ngứa ran, cảm giác kiến bò, nóng rát hoặc đau buốt ở bàn chân hoặc ngón chân.
- Thay đổi về da: Da khô, nứt nẻ, có vết chai sần bất thường (đặc biệt dưới lòng bàn chân hoặc ở các điểm tì đè), da đổi màu (đỏ, tím, xanh nhạt), sưng tấy hoặc nóng hơn bình thường ở một vùng nào đó.
- Thay đổi về móng chân: Móng dày, móng mọc ngược, móng đổi màu hoặc dễ gãy.
- Sưng tấy, đỏ, nóng: Đây là dấu hiệu của viêm nhiễm hoặc nhiễm trùng.
- Vết chai, cục chai dưới bàn chân: Những vùng chai cứng này là dấu hiệu của áp lực bất thường và có thể ẩn chứa vết loét bên dưới.
Phòng ngừa loét bàn chân đái tháo đường: Các bước quan trọng bạn cần làm
Phòng ngừa là biện pháp hữu hiệu nhất để tránh biến chứng loét bàn chân. Người bệnh đái tháo đường cần thực hiện các bước sau:
- Kiểm soát đường huyết chặt chẽ: Duy trì mức đường huyết ổn định trong giới hạn cho phép là yếu tố quan trọng nhất để ngăn ngừa và làm chậm sự tiến triển của biến chứng thần kinh và mạch máu.
- Chăm sóc bàn chân hàng ngày đúng cách:
- Rửa sạch bàn chân hàng ngày bằng xà phòng nhẹ và nước ấm, sau đó lau khô kỹ, đặc biệt là giữa các ngón chân.
- Kiểm tra bàn chân mỗi ngày để tìm vết cắt, phồng rộp, vết bầm, sưng tấy, nứt nẻ, hoặc bất kỳ dấu hiệu bất thường nào. Có thể dùng gương để kiểm tra lòng bàn chân.
- Dưỡng ẩm cho da bàn chân bằng kem dưỡng ẩm (tránh thoa vào kẽ ngón chân).
- Cắt móng chân cẩn thận, cắt thẳng và không cắt quá sát vào khóe móng. Nếu khó khăn, hãy nhờ nhân viên y tế hỗ trợ.
- Chọn giày dép phù hợp:
- Mang giày dép vừa vặn, mềm mại, có đệm lót tốt và không có đường may thô bên trong.
- Kiểm tra bên trong giày trước khi đi để đảm bảo không có vật lạ (đá, sạn) hoặc phần lót bị gấp.
- Tránh đi chân trần, ngay cả trong nhà.
- Kiểm tra bàn chân định kỳ bởi bác sĩ: Khám bàn chân ít nhất mỗi năm một lần (hoặc thường xuyên hơn nếu có nguy cơ cao) để bác sĩ đánh giá tình trạng thần kinh, mạch máu và phát hiện sớm các vấn đề.
- Bỏ thuốc lá và kiểm soát huyết áp, mỡ máu: Thuốc lá làm co mạch máu và giảm lưu thông máu, làm tăng đáng kể nguy cơ loét. Kiểm soát các yếu tố nguy cơ tim mạch khác cũng góp phần bảo vệ mạch máu ở chân.
Tóm lại, loét bàn chân đái tháo đường là hậu quả của sự kết hợp phức tạp giữa biến chứng thần kinh (mất cảm giác, biến dạng), biến chứng mạch máu (thiếu máu nuôi dưỡng), suy giảm miễn dịch và các yếu tố cơ học. Hiểu rõ “tại sao đái tháo đường gây loét bàn chân” là bước đầu tiên và quan trọng nhất để mỗi người bệnh có thể chủ động phòng ngừa, chăm sóc bàn chân đúng cách và tìm kiếm sự hỗ trợ y tế kịp thời. Việc kiểm soát đường huyết chặt chẽ, kiểm tra bàn chân hàng ngày và tuân thủ các khuyến nghị của bác sĩ sẽ giúp giảm thiểu đáng kể nguy cơ phát triển biến chứng nguy hiểm này, bảo vệ đôi chân và nâng cao chất lượng cuộc sống.
Nội dung này có hữu ích với bạn không?
