Phế quản

Phế quản là gì?

Phế quản là hệ thống ống dẫn khí trong hệ hô hấp, có vai trò trung gian dẫn không khí từ khí quản vào phổi và ngược lại. Chúng đóng vai trò thiết yếu trong việc đảm bảo quá trình trao đổi khí diễn ra hiệu quả. Phế quản chia thành hai nhánh chính, một cho mỗi lá phổi, và sau đó tiếp tục phân nhánh nhỏ hơn nữa bên trong phổi, tạo thành một cấu trúc giống như cây. Hệ thống phế quản đảm bảo rằng không khí được phân phối đều khắp các phế nang, nơi diễn ra quá trình trao đổi oxy và carbon dioxide.

Tổng quan về phế quản

Cấu trúc

Phế quản bắt đầu từ khí quản, chia thành hai phế quản chính (phế quản gốc phải và phế quản gốc trái) tại một điểm gọi là carina. Phế quản gốc phải ngắn hơn, rộng hơn và dốc hơn phế quản gốc trái, do đó dị vật dễ rơi vào phế quản phải hơn. Mỗi phế quản gốc đi vào một lá phổi tại rốn phổi và tiếp tục phân chia thành các phế quản thùy (phế quản thứ cấp), mỗi thùy phổi có một phế quản thùy riêng. Các phế quản thùy lại chia thành các phế quản phân thùy (phế quản bậc ba), mỗi phân thùy phổi có một phế quản phân thùy riêng. Quá trình phân chia này tiếp tục, tạo thành các phế quản nhỏ hơn và cuối cùng là các tiểu phế quản, dẫn đến các phế nang, nơi diễn ra quá trình trao đổi khí.

Cấu trúc vi mô

Thành của phế quản được cấu tạo bởi nhiều lớp. Lớp trong cùng là lớp niêm mạc, bao gồm biểu mô trụ giả tầng có lông chuyển và các tế bào tiết chất nhầy. Các lông chuyển này có chức năng đẩy các hạt bụi và chất nhầy ra khỏi đường thở. Tiếp theo là lớp dưới niêm mạc chứa các tuyến tiết chất nhầy và các mạch máu. Lớp giữa là lớp cơ trơn, có khả năng co giãn để điều chỉnh đường kính của phế quản, kiểm soát lượng không khí đi vào phổi. Lớp ngoài cùng là lớp sụn và mô liên kết, giúp duy trì hình dạng và độ cứng của phế quản lớn. Khi phế quản nhỏ dần thành tiểu phế quản, lớp sụn sẽ biến mất, và thành của tiểu phế quản chủ yếu được cấu tạo bởi cơ trơn.

Cơ chế

Phế quản hoạt động như một hệ thống dẫn khí thụ động. Khi chúng ta hít vào, không khí từ môi trường ngoài đi qua mũi hoặc miệng, thanh quản, khí quản và sau đó vào phế quản. Sự co giãn của cơ hoành và các cơ liên sườn tạo ra sự thay đổi áp suất trong lồng ngực, giúp không khí di chuyển vào phổi. Phế quản có vai trò đảm bảo luồng không khí này được phân phối đến tất cả các khu vực của phổi. Lớp cơ trơn trong thành phế quản có thể co lại hoặc giãn ra để điều chỉnh lưu lượng không khí, đặc biệt là trong các tình huống như tập thể dục hoặc khi có các chất kích thích đường thở.

Chức năng của phế quản

Dẫn khí

Chức năng chính của phế quản là dẫn không khí từ khí quản đến các phế nang trong phổi và ngược lại. Điều này đảm bảo rằng oxy từ không khí hít vào có thể đến được các phế nang để trao đổi với máu, và carbon dioxide từ máu có thể được đưa ra ngoài khi thở ra.

Lọc và làm ẩm không khí

Lớp niêm mạc của phế quản có các tế bào tiết chất nhầy và các lông chuyển. Chất nhầy giúp bẫy các hạt bụi, vi khuẩn và các chất lạ khác xâm nhập vào đường thở. Các lông chuyển sau đó di chuyển chất nhầy chứa các chất bẩn này ra khỏi phổi, thường là thông qua phản xạ ho hoặc nuốt.

Điều hòa nhiệt độ không khí

Phế quản cũng giúp điều hòa nhiệt độ của không khí trước khi nó đến phổi, đảm bảo rằng không khí trong phế nang có nhiệt độ phù hợp với nhiệt độ cơ thể.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Sự hoạt động bình thường của phế quản rất quan trọng đối với sức khỏe hệ hô hấp. Khi phế quản hoạt động bình thường, không khí lưu thông dễ dàng, đảm bảo cung cấp đủ oxy cho cơ thể và loại bỏ hiệu quả carbon dioxide. Mức độ hoạt động bình thường của phế quản có thể thay đổi tùy thuộc vào nhu cầu của cơ thể, ví dụ như tăng thông khí khi tập thể dục. Bất kỳ sự gián đoạn nào trong chức năng của phế quản đều có thể dẫn đến các vấn đề sức khỏe.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Viêm phế quản cấp tính: Thường do nhiễm virus, gây ho, đau họng, sổ mũi.
• Viêm phế quản mãn tính: Tình trạng viêm phế quản kéo dài, thường liên quan đến hút thuốc lá hoặc tiếp xúc với các chất kích thích phổi.
• Hen suyễn: Bệnh lý viêm mãn tính đường thở, gây co thắt phế quản, khó thở, thở khò khè.
• Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD): Bao gồm viêm phế quản mãn tính và khí phế thũng, gây tắc nghẽn luồng khí trong phổi.
• Giãn phế quản: Tình trạng phế quản bị tổn thương và giãn rộng vĩnh viễn, dễ bị nhiễm trùng.
• Ung thư phế quản (Ung thư phổi): Các tế bào ác tính phát triển trong phế quản hoặc các khu vực khác của phổi.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Chụp X-quang ngực: Giúp phát hiện các bất thường ở phổi và phế quản, như viêm nhiễm hoặc khối u.
• Xét nghiệm chức năng phổi: Đo lượng không khí mà phổi có thể chứa và tốc độ khí di chuyển vào và ra khỏi phổi, giúp đánh giá tình trạng tắc nghẽn đường thở.
• Nội soi phế quản: Sử dụng một ống mềm có gắn camera để quan sát trực tiếp bên trong đường thở, lấy mẫu mô để xét nghiệm (sinh thiết) hoặc loại bỏ dị vật.
• Xét nghiệm đờm: Phân tích mẫu đờm để xác định nguyên nhân gây nhiễm trùng (vi khuẩn, virus, nấm).
• Xét nghiệm máu: Có thể giúp phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc các tình trạng bệnh lý khác.
• Chụp CT ngực: Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về phổi và phế quản so với chụp X-quang thông thường.

Các phương pháp điều trị

• Thuốc giãn phế quản: Giúp thư giãn các cơ trơn trong thành phế quản, mở rộng đường thở và giảm khó thở (ví dụ: salbutamol, ipratropium).
• Corticosteroid: Thuốc chống viêm, có thể dùng đường hít hoặc đường uống để giảm viêm trong đường thở (ví dụ: budesonide, prednisone).
• Kháng sinh: Được sử dụng khi viêm phế quản hoặc các bệnh lý khác ở phế quản do nhiễm khuẩn.
• Liệu pháp oxy: Cung cấp oxy bổ sung cho những người có mức oxy trong máu thấp.
• Vật lý trị liệu hô hấp: Các bài tập và kỹ thuật giúp làm sạch chất nhầy khỏi đường thở.
• Phục hồi chức năng phổi: Chương trình toàn diện giúp cải thiện chức năng phổi và chất lượng cuộc sống cho những người mắc bệnh phổi mãn tính.
• Phẫu thuật: Trong một số trường hợp, có thể cần phẫu thuật để loại bỏ khối u hoặc điều trị các tình trạng nghiêm trọng khác.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Khí quản

Phế quản bắt nguồn trực tiếp từ khí quản, là sự tiếp nối của đường dẫn khí từ thanh quản. Khí quản chia thành hai phế quản chính, đảm bảo không khí được đưa đến cả hai lá phổi.

Phổi

Phế quản là một phần không thể thiếu của phổi. Chúng phân nhánh liên tục bên trong phổi, tạo thành một mạng lưới các ống dẫn khí nhỏ hơn, cuối cùng dẫn đến các phế nang, nơi diễn ra quá trình trao đổi khí giữa không khí và máu.

Hệ thống mạch máu phổi

Các động mạch và tĩnh mạch phổi đi cùng với phế quản trong suốt phổi. Các động mạch phổi mang máu nghèo oxy từ tim đến các phế nang để trao đổi oxy, và các tĩnh mạch phổi mang máu giàu oxy trở lại tim.

Mọi người cũng hỏi

Phế quản có chức năng gì?

Phế quản có chức năng chính là dẫn không khí từ khí quản vào phổi và ngược lại, đảm bảo quá trình trao đổi khí diễn ra hiệu quả. Chúng còn giúp lọc và làm ẩm không khí, bảo vệ phổi khỏi các tác nhân gây hại.

Viêm phế quản có nguy hiểm không?

Viêm phế quản cấp tính thường không nguy hiểm và có thể tự khỏi trong vòng vài tuần. Tuy nhiên, viêm phế quản mãn tính là một bệnh lý nghiêm trọng hơn, có thể dẫn đến các biến chứng như suy hô hấp và tăng nguy cơ nhiễm trùng phổi.

Hen phế quản là gì?

Hen phế quản, thường được gọi là hen suyễn, là một bệnh lý viêm mãn tính của đường thở. Khi bị hen, đường thở có thể bị sưng và hẹp lại, gây ra các triệu chứng như khó thở, thở khò khè, ho và tức ngực.

Làm thế nào để giữ cho phế quản khỏe mạnh?

Để giữ cho phế quản khỏe mạnh, bạn nên tránh hút thuốc lá và tiếp xúc với khói thuốc, hạn chế tiếp xúc với các chất ô nhiễm không khí và các chất kích thích đường hô hấp khác. Duy trì một lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân bằng và tập thể dục thường xuyên, cũng rất quan trọng. Tiêm phòng cúm và viêm phổi cũng có thể giúp bảo vệ hệ hô hấp.

Các triệu chứng thường gặp của bệnh phế quản là gì?

Các triệu chứng thường gặp của các bệnh về phế quản bao gồm ho (có thể có đờm hoặc không), khó thở, thở khò khè, tức ngực và mệt mỏi. Các triệu chứng cụ thể có thể khác nhau tùy thuộc vào loại bệnh phế quản.

Bệnh COPD ảnh hưởng đến phế quản như thế nào?

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) là một nhóm bệnh phổi tiến triển, bao gồm viêm phế quản mãn tính và khí phế thũng. Trong COPD, đường thở, bao gồm cả phế quản, bị viêm và hẹp lại, làm giảm lưu lượng khí vào và ra khỏi phổi, gây khó thở.

Khi nào cần đi khám bác sĩ nếu có vấn đề về phế quản?

Bạn nên đi khám bác sĩ nếu bạn có các triệu chứng như ho kéo dài không khỏi, khó thở, thở khò khè, tức ngực, hoặc ho ra máu. Đặc biệt, những người có tiền sử bệnh phổi hoặc các bệnh lý nền khác nên đi khám sớm nếu có bất kỳ triệu chứng bất thường nào ở đường hô hấp.

Tài liệu tham khảo về phế quản

• Giải phẫu học người
• Sinh lý học hô hấp
• Các bệnh lý hô hấp
• Hướng dẫn chẩn đoán và điều trị các bệnh hô hấp của Bộ Y tế
• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) về các bệnh hô hấp