Làm sao để phát hiện bệnh tuyến giáp?

Tuyến giáp là một tuyến nội tiết quan trọng bậc nhất trong cơ thể, có hình cánh bướm nằm ở phía trước cổ, đóng vai trò điều hòa nhiều chức năng sống thiết yếu thông qua việc sản xuất các hormone giáp. Khi tuyến giáp gặp vấn đề, toàn bộ quá trình trao đổi chất của cơ thể có thể bị ảnh hưởng nghiêm trọng, dẫn đến hàng loạt triệu chứng khó chịu và biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, các triệu chứng ban đầu của bệnh tuyến giáp thường không đặc hiệu, dễ bị nhầm lẫn với các tình trạng sức khỏe khác, khiến nhiều người bỏ qua. Vậy, làm sao để phát hiện bệnh tuyến giáp sớm và chính xác, từ đó có hướng xử lý kịp thời để bảo vệ sức khỏe của mình?

Làm sao để phát hiện bệnh tuyến giáp sớm và chính xác?

Nhận biết các dấu hiệu và triệu chứng cảnh báo bệnh tuyến giáp

Việc lắng nghe cơ thể và nhận biết sớm các thay đổi bất thường là bước đầu tiên và quan trọng nhất để phát hiện bệnh tuyến giáp. Các triệu chứng thường khá đa dạng và phụ thuộc vào loại bệnh tuyến giáp mà bạn mắc phải (suy giáp, cường giáp, hoặc các vấn đề về cấu trúc).

Dấu hiệu suy giáp (nhược giáp)

Suy giáp xảy ra khi tuyến giáp sản xuất không đủ hormone, làm chậm quá trình trao đổi chất của cơ thể. Các triệu chứng thường tiến triển âm thầm và nặng dần theo thời gian:

• Mệt mỏi, uể oải kéo dài: Cảm giác thiếu năng lượng, buồn ngủ, dù đã nghỉ ngơi đủ.
• Tăng cân không rõ nguyên nhân, khó giảm cân: Dù chế độ ăn không thay đổi hoặc thậm chí ăn ít hơn.
• Da khô, tóc xơ yếu, rụng tóc: Da có thể trở nên sần sùi, tóc dễ gãy rụng.
• Nhạy cảm với lạnh: Thường xuyên cảm thấy lạnh hơn những người xung quanh, ngay cả trong môi trường bình thường.
• Táo bón: Hệ tiêu hóa hoạt động chậm lại.
• Rối loạn kinh nguyệt: Ở phụ nữ, có thể gây kinh nguyệt không đều, rong kinh hoặc kinh nguyệt thưa.
• Trầm cảm, giảm trí nhớ, khó tập trung: Ảnh hưởng đến tâm trạng và khả năng nhận thức.
• Nhịp tim chậm: Tim đập dưới mức bình thường.
• Sưng phù mặt, mắt cá chân: Đặc biệt vào buổi sáng.

Dấu hiệu cường giáp (ưu giáp)

Cường giáp là tình trạng tuyến giáp hoạt động quá mức, sản xuất quá nhiều hormone, làm tăng tốc độ trao đổi chất. Các triệu chứng thường rõ rệt và xuất hiện nhanh chóng:

• Sụt cân đột ngột dù ăn uống bình thường hoặc ăn nhiều hơn: Do tăng cường đốt cháy năng lượng.
• Hồi hộp, đánh trống ngực, nhịp tim nhanh: Cảm giác tim đập mạnh, nhanh ngay cả khi nghỉ ngơi.
• Run tay, lo âu, dễ cáu gắt: Tăng kích thích hệ thần kinh.
• Ra nhiều mồ hôi, nhạy cảm với nóng: Cơ thể sản sinh nhiều nhiệt hơn.
• Tiêu chảy thường xuyên: Hệ tiêu hóa hoạt động nhanh.
• Mắt lồi: Là dấu hiệu đặc trưng trong bệnh Basedow (một dạng cường giáp tự miễn).
• Rối loạn kinh nguyệt: Ở phụ nữ, có thể gây kinh nguyệt ít hoặc mất kinh.
• Yếu cơ, dễ mỏi: Đặc biệt là cơ đùi và cánh tay.
• Khó ngủ: Trằn trọc, mất ngủ.

Dấu hiệu bướu cổ hoặc u tuyến giáp (khối u bất thường)

Ngoài các rối loạn chức năng, tuyến giáp còn có thể xuất hiện các khối u (nhân giáp), nang giáp hoặc bướu cổ. Các dấu hiệu thường liên quan đến sự thay đổi cấu trúc:

• Cảm giác vướng ở cổ, khó nuốt, khó thở: Khi khối u lớn chèn ép thực quản hoặc khí quản.
• Khàn tiếng, thay đổi giọng nói: Nếu khối u chèn ép dây thần kinh thanh quản.
• Sờ thấy khối u hoặc hạch ở vùng cổ: Tự kiểm tra hoặc khi đi khám bác sĩ. Khối u có thể mềm hoặc cứng, di động hoặc cố định.
• Đau vùng cổ: Mặc dù ít gặp, nhưng cũng có thể là dấu hiệu.

Các phương pháp chẩn đoán bệnh tuyến giáp tại cơ sở y tế

Khi có bất kỳ triệu chứng nghi ngờ nào, việc đến gặp bác sĩ để được thăm khám và chẩn đoán chính xác là điều vô cùng cần thiết. Bác sĩ sẽ sử dụng các phương pháp cận lâm sàng để xác định tình trạng bệnh.

Khám lâm sàng và hỏi bệnh sử

Bác sĩ sẽ kiểm tra tổng thể và vùng cổ của bạn. Quá trình này bao gồm:

• Sờ nắn tuyến giáp: Để đánh giá kích thước, hình dạng, độ mềm/cứng và phát hiện các nhân giáp hoặc bướu.
• Quan sát các dấu hiệu bên ngoài: Như tình trạng da, tóc, mắt lồi, run tay.
• Hỏi về tiền sử bệnh: Các triệu chứng cụ thể, thời gian xuất hiện, mức độ ảnh hưởng, tiền sử gia đình mắc bệnh tuyến giáp hoặc các bệnh tự miễn khác.

Xét nghiệm máu kiểm tra chức năng tuyến giáp

Đây là phương pháp quan trọng hàng đầu để đánh giá chức năng của tuyến giáp.

• Xét nghiệm TSH (Thyroid-stimulating hormone): Là chỉ số quan trọng nhất. TSH được sản xuất bởi tuyến yên và có nhiệm vụ kích thích tuyến giáp. Nếu TSH cao, có thể là dấu hiệu suy giáp (tuyến yên phải “ra lệnh” nhiều hơn để tuyến giáp hoạt động); nếu TSH thấp, có thể là dấu hiệu cường giáp.
• Xét nghiệm FT3, FT4 (Free T3, Free T4): Đo nồng độ trực tiếp của các hormone tuyến giáp tự do (không gắn với protein vận chuyển). Chúng giúp xác định mức độ suy/cường giáp.
• Xét nghiệm kháng thể tuyến giáp (TRAb, TPOAb, TgAb): Giúp xác định nguyên nhân tự miễn của bệnh tuyến giáp, như trong bệnh Basedow (kháng thể TRAb) hoặc viêm tuyến giáp Hashimoto (kháng thể TPOAb, TgAb).

Siêu âm tuyến giáp

Siêu âm là một phương pháp không xâm lấn, an toàn và hiệu quả để đánh giá cấu trúc tuyến giáp.

• Đánh giá kích thước, cấu trúc tuyến giáp: Phát hiện các thay đổi về kích thước (phì đại, teo nhỏ).
• Phát hiện nhân giáp, nang giáp: Xác định vị trí, kích thước, số lượng, đặc điểm (đặc, nang, hỗn hợp) của các khối u.
• Phân loại nguy cơ ác tính của nhân giáp (TIRADS): Hệ thống phân loại này giúp bác sĩ đánh giá khả năng một nhân giáp là lành tính hay ác tính, từ đó quyết định có cần sinh thiết hay không.

Xạ hình tuyến giáp (nếu cần)

Xạ hình tuyến giáp sử dụng một lượng nhỏ chất phóng xạ để ghi lại hình ảnh chức năng của tuyến giáp.

• Đánh giá chức năng của các nốt, bướu: Phân biệt nốt nóng (tăng hoạt động, thường lành tính) và nốt lạnh (giảm hoạt động, có nguy cơ ác tính cao hơn).
• Xác định vị trí mô tuyến giáp lạc chỗ: Trong một số trường hợp hiếm gặp.

Sinh thiết kim nhỏ (FNA – Fine Needle Aspiration)

Khi phát hiện nhân giáp nghi ngờ ác tính qua siêu âm hoặc các xét nghiệm khác, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết.

• Lấy mẫu tế bào để xét nghiệm giải phẫu bệnh: Một kim nhỏ được đưa vào nhân giáp dưới hướng dẫn của siêu âm để lấy một mẫu tế bào. Mẫu này sau đó được phân tích dưới kính hiển vi để xác định xem nhân giáp là lành tính hay ác tính.

Khi nào cần đi khám và tầm soát bệnh tuyến giáp?

Việc chủ động đi khám và tầm soát là cách tốt nhất để phát hiện bệnh sớm. Bạn nên cân nhắc đi khám tuyến giáp trong các trường hợp sau:

• Khi xuất hiện các triệu chứng nghi ngờ kể trên: Dù chỉ là một vài triệu chứng nhẹ, đặc biệt nếu chúng kéo dài hoặc ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.
• Có tiền sử gia đình mắc bệnh tuyến giáp: Đặc biệt là các bệnh tự miễn như Basedow hoặc Hashimoto, vì yếu tố di truyền đóng vai trò quan trọng.
• Phụ nữ có thai hoặc dự định có thai: Chức năng tuyến giáp ổn định là rất quan trọng cho sự phát triển khỏe mạnh của thai nhi và sức khỏe của mẹ. Suy giáp trong thai kỳ có thể ảnh hưởng đến sự phát triển trí não của em bé.
• Người đang điều trị bệnh tự miễn khác: Như tiểu đường type 1, lupus ban đỏ hệ thống, viêm khớp dạng thấp, vì có nguy cơ cao mắc thêm bệnh tuyến giáp tự miễn.
• Người sống trong vùng thiếu iod: Có nguy cơ cao mắc bướu cổ và suy giáp.
• Kiểm tra sức khỏe định kỳ: Đặc biệt sau tuổi 35-40, phụ nữ có nguy cơ mắc bệnh tuyến giáp cao hơn nam giới.
• Sau khi tiếp xúc với phóng xạ: Ví dụ như xạ trị vùng cổ hoặc tai nạn hạt nhân.

Việc phát hiện bệnh tuyến giáp sớm đóng vai trò then chốt trong hiệu quả điều trị và phòng ngừa các biến chứng nguy hiểm. Đừng ngần ngại lắng nghe cơ thể, nhận biết các dấu hiệu bất thường và chủ động đến các cơ sở y tế uy tín để được thăm khám, chẩn đoán. Với sự tiến bộ của y học hiện đại, hầu hết các bệnh lý tuyến giáp đều có thể được kiểm soát tốt nếu được phát hiện kịp thời và tuân thủ đúng phác đồ điều trị của bác sĩ. Hãy nhớ rằng, việc tự chẩn đoán và điều trị tại nhà có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng, vì vậy hãy luôn tìm kiếm sự tư vấn và hỗ trợ từ chuyên gia y tế.