GÓI KHÁM DỊCH VỤGiới thiệu về hormone vỏ thượng thận (ACTH)
Hormone vỏ thượng thận (ACTH), hay còn gọi là adrenocorticotropic hormone, là một hormone do tuyến yên tiết ra, đóng vai trò quan trọng trong việc điều hòa hoạt động của tuyến thượng thận. Nó kích thích sản xuất cortisol – hormone chống stress – và ảnh hưởng đến phản ứng của cơ thể với căng thẳng, viêm nhiễm. Theo Hiệp hội Nội tiết Hoa Kỳ, rối loạn ACTH liên quan đến khoảng 1/100.000 người, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc hiểu rõ hormone này trong sức khỏe.
Cấu trúc/Nguồn gốc/Cơ chế của hormone vỏ thượng thận (ACTH)
ACTH là một polypeptide gồm 39 axit amin, được tổng hợp từ tiền chất proopiomelanocortin (POMC) trong tuyến yên trước. Nó hình thành từ tuần thứ 5 của phôi thai, khi tuyến yên phát triển từ túi Rathke. Cơ chế hoạt động dựa trên việc gắn vào thụ thể MC2 trên vỏ thượng thận, kích thích sản xuất cortisol và aldosterone qua con đường tín hiệu cAMP. Hormone này được điều hòa bởi vùng dưới đồi qua CRH (corticotropin-releasing hormone).
Chức năng của hormone vỏ thượng thận (ACTH)
Hormone vỏ thượng thận (ACTH) có chức năng chính là kích thích tuyến thượng thận sản xuất cortisol, giúp cơ thể đối phó với stress, điều hòa đường huyết và giảm viêm. Nó cũng ảnh hưởng đến sản xuất aldosterone, kiểm soát cân bằng nước-điện giải và huyết áp. Tác động của ACTH rất lớn, vì nó liên kết hệ nội tiết với phản ứng sinh lý, hỗ trợ cơ thể thích nghi với áp lực từ môi trường hoặc bệnh tật.
Ảnh hưởng đến sức khỏe
Khi ACTH ở mức bình thường, cơ thể duy trì cân bằng nội môi. Tuy nhiên, mất cân bằng gây ra nhiều vấn đề. Dưới đây là bảng minh họa:
| Trạng thái | Bình thường | Bất thường |
|---|---|---|
| Cortisol | Ổn định | Thừa (Cushing) hoặc thiếu (Addison) |
| Cơ thể | Khỏe mạnh | Mệt mỏi, tăng cân, huyết áp bất thường |
Các bệnh lý liên quan đến hormone vỏ thượng thận (ACTH) bao gồm hội chứng Cushing (thừa ACTH), bệnh Addison (thiếu ACTH), và u tuyến yên, thường do khối u hoặc rối loạn tự miễn.
Chẩn đoán và điều trị
Các phương pháp chẩn đoán
- Xét nghiệm máu: Đo mức ACTH và cortisol để xác định rối loạn tuyến thượng thận.
- Chụp MRI tuyến yên: Phát hiện khối u gây tăng tiết ACTH.
- Test kích thích ACTH: Đánh giá phản ứng của tuyến thượng thận với ACTH tổng hợp.
Các phương pháp điều trị
- Thuốc ức chế: Ketoconazole hoặc metyrapone để giảm sản xuất cortisol trong hội chứng Cushing.
- Phẫu thuật: Cắt bỏ khối u tuyến yên hoặc tuyến thượng thận nếu có.
- Thay thế hormone: Hydrocortisone cho bệnh Addison để bù cortisol thiếu hụt.
Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể
Hormone vỏ thượng thận (ACTH) do tuyến yên (hệ nội tiết) sản xuất, tác động trực tiếp đến tuyến thượng thận. Nó liên kết với hệ thần kinh qua trục dưới đồi-tuyến yên-thượng thận (HPA), điều hòa stress. ACTH cũng ảnh hưởng đến hệ tim mạch (huyết áp), hệ miễn dịch (chống viêm), và hệ tiêu hóa (chuyển hóa năng lượng), tạo sự kết nối toàn diện giữa các cơ quan trong cơ thể.
Mọi người cũng hỏi
Hormone vỏ thượng thận (ACTH) được sản xuất ở đâu?
Hormone vỏ thượng thận (ACTH) được sản xuất ở tuyến yên trước, một tuyến nhỏ nằm dưới não, gần vùng dưới đồi. Nó được tổng hợp từ protein POMC, dưới sự điều khiển của CRH từ dưới đồi. Sau khi sản xuất, ACTH đi qua máu đến tuyến thượng thận, kích thích tiết cortisol. Quá trình này là một phần của trục HPA, quan trọng trong phản ứng stress và chuyển hóa.
Tại sao hormone vỏ thượng thận (ACTH) tăng cao?
Hormone vỏ thượng thận (ACTH) tăng cao do stress kéo dài, khối u tuyến yên (u tiết ACTH), hoặc suy thượng thận nguyên phát (bệnh Addison khiến tuyến yên tăng ACTH để bù). Điều này dẫn đến thừa cortisol, gây hội chứng Cushing với triệu chứng như tăng cân, mặt tròn, huyết áp cao. Xét nghiệm máu và hình ảnh học giúp xác định nguyên nhân chính xác để điều trị.
Làm sao biết hormone vỏ thượng thận (ACTH) bất thường?
Hormone vỏ thượng thận (ACTH) bất thường biểu hiện qua mệt mỏi, yếu cơ, da sạm (thiếu), hoặc béo phì trung tâm, rạn da (thừa). Các dấu hiệu khác gồm huyết áp cao, lo âu hoặc đường huyết bất ổn. Xét nghiệm ACTH, cortisol trong máu và nước tiểu, cùng test kích thích là cách chẩn đoán chính xác. Nếu nghi ngờ, nên thăm khám bác sĩ nội tiết sớm.
Hormone vỏ thượng thận (ACTH) ảnh hưởng đến stress không?
Có, hormone vỏ thượng thận (ACTH) ảnh hưởng lớn đến stress vì nó kích thích tuyến thượng thận tiết cortisol – hormone chính trong phản ứng “chiến đấu hoặc bỏ chạy”. Khi stress, dưới đồi tăng CRH, làm tuyến yên tiết ACTH, dẫn đến cortisol tăng. Nếu kéo dài, cortisol cao gây mệt mỏi, lo âu. Thư giãn và ngủ đủ giúp giảm áp lực lên trục HPA này.
Làm gì để cân bằng hormone vỏ thượng thận (ACTH)?
Để cân bằng hormone vỏ thượng thận (ACTH), giảm stress bằng thiền, yoga, và ngủ 7-8 giờ mỗi đêm. Ăn thực phẩm giàu vitamin B (thịt gà, cá), magnesium (rau xanh) hỗ trợ tuyến thượng thận. Tránh cà phê, rượu vì chúng kích thích ACTH quá mức. Nếu có bệnh lý, dùng thuốc theo chỉ định bác sĩ và kiểm tra định kỳ để duy trì mức hormone ổn định.
Tài liệu tham khảo về hormone vỏ thượng thận (ACTH)
- Endocrine Society – “ACTH and Adrenal Function”.
- National Institute of Health (NIH) – “Adrenal Disorders”.
- Journal of Clinical Endocrinology & Metabolism – Nghiên cứu về trục HPA và ACTH.
