Hạch bạch huyết

Hạch bạch huyết là gì?

Hạch bạch huyết là những cấu trúc nhỏ, hình bầu dục, phân bố khắp cơ thể, đóng vai trò thiết yếu trong hệ miễn dịch. Chúng hoạt động như các trạm kiểm soát, lọc dịch bạch huyết và chứa các tế bào miễn dịch giúp chống lại nhiễm trùng và bệnh tật. Ước tính có khoảng 500-600 hạch bạch huyết nằm rải rác khắp cơ thể người.

Tổng quan về hạch bạch huyết

Cấu trúc

Hạch bạch huyết có cấu trúc hình hạt đậu hoặc hình bầu dục, kích thước thay đổi từ vài milimet đến khoảng 1-2 centimet. Mỗi hạch bạch huyết được bao bọc bởi một vỏ xơ bên ngoài, từ vỏ này có các vách ngăn (trabeculae) ăn sâu vào bên trong, chia hạch thành các khoang nhỏ gọi là xoang bạch huyết.

• Vỏ hạch (Cortex): Là lớp ngoài cùng của hạch, nằm ngay dưới vỏ xơ. Vỏ hạch chứa các nang bạch huyết, nơi tập trung các tế bào lympho B. Các nang bạch huyết có thể là nang sơ cấp (chưa hoạt động) hoặc nang thứ cấp (có trung tâm mầm đang hoạt động khi có đáp ứng miễn dịch).
• Vùng cận vỏ (Paracortex): Nằm giữa vỏ và tủy hạch, là vùng giàu tế bào lympho T. Vùng cận vỏ đóng vai trò quan trọng trong đáp ứng miễn dịch tế bào.
• Tủy hạch (Medulla): Là vùng trung tâm của hạch, chứa các dây tủy (medullary cords) là các dải tế bào lympho, tế bào plasma và đại thực bào. Xoang tủy (medullary sinuses) cũng nằm trong tủy hạch, là nơi dịch bạch huyết chảy qua trước khi rời khỏi hạch.

Nguồn gốc

Hạch bạch huyết phát triển từ trung mô trong quá trình phát triển phôi thai. Chúng bắt đầu hình thành từ tuần thứ 5 của thai kỳ, từ các túi bạch huyết nguyên thủy, là những đám tế bào trung mô biệt hóa dọc theo các tĩnh mạch chính. Các túi bạch huyết này sau đó phát triển thành các mạch bạch huyết và hạch bạch huyết.

Cơ chế

Dịch bạch huyết từ các mô trong cơ thể được thu thập vào các mạch bạch huyết nhỏ, sau đó đổ vào các mạch bạch huyết lớn hơn và cuối cùng đến hạch bạch huyết. Khi dịch bạch huyết chảy qua hạch, nó sẽ đi qua các xoang bạch huyết. Tại đây, các tế bào miễn dịch trong hạch, đặc biệt là tế bào lympho và đại thực bào, sẽ giám sát dịch bạch huyết để phát hiện các kháng nguyên lạ như vi khuẩn, virus, tế bào ung thư, hoặc các chất thải. Nếu phát hiện kháng nguyên, các tế bào miễn dịch sẽ được kích hoạt để khởi động phản ứng miễn dịch, tiêu diệt tác nhân gây bệnh và ngăn chặn sự lây lan của bệnh tật.

Chức năng của hạch bạch huyết

Chức năng chính của hạch bạch huyết là lọc dịch bạch huyết và tham gia vào các phản ứng miễn dịch của cơ thể. Hạch bạch huyết đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng và bệnh tật.

Lọc dịch bạch huyết

Khi dịch bạch huyết chảy qua hạch, các chất thải, mảnh vụn tế bào, vi khuẩn, virus và các kháng nguyên khác sẽ bị giữ lại và tiêu diệt bởi các tế bào miễn dịch trong hạch. Quá trình này giúp làm sạch dịch bạch huyết trước khi nó được trả lại vào hệ tuần hoàn máu.

Hoạt động miễn dịch

Hạch bạch huyết là nơi tập trung của các tế bào miễn dịch, đặc biệt là tế bào lympho B và lympho T. Khi phát hiện kháng nguyên, các tế bào lympho B sẽ được kích hoạt để sản xuất kháng thể, còn tế bào lympho T sẽ tham gia vào việc tiêu diệt trực tiếp tế bào nhiễm bệnh hoặc tế bào ung thư. Hạch bạch huyết cũng là nơi các tế bào miễn dịch tương tác với nhau để điều phối và tăng cường phản ứng miễn dịch.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Hạch bạch huyết thường không gây ra vấn đề gì khi chúng hoạt động bình thường. Tuy nhiên, sự thay đổi về kích thước, số lượng hoặc tính chất của hạch bạch huyết có thể là dấu hiệu của các vấn đề sức khỏe tiềm ẩn. Việc theo dõi và đánh giá hạch bạch huyết là một phần quan trọng trong việc chẩn đoán và theo dõi nhiều bệnh lý.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Viêm hạch bạch huyết (Lymphadenitis): Thường do nhiễm trùng vi khuẩn, virus hoặc nấm gây ra. Các triệu chứng bao gồm sưng hạch, đau, đỏ, nóng, có thể có mủ.
• Ung thư hạch bạch huyết (Lymphoma): Là một loại ung thư máu ác tính phát triển từ các tế bào lympho trong hạch bạch huyết. Có hai loại chính là lymphoma Hodgkin và lymphoma không Hodgkin.
• Bệnh bạch cầu (Leukemia): Một số loại bệnh bạch cầu có thể ảnh hưởng đến hạch bạch huyết, gây sưng hạch.
• Bệnh lao hạch (Tuberculosis Lymphadenitis): Do vi khuẩn lao gây ra, thường gặp ở hạch cổ, gây sưng hạch mạn tính, có thể hóa mủ và dò.
• Bệnh Kawasaki: Một bệnh viêm mạch máu ở trẻ em, có thể gây sưng hạch cổ.
• HIV/AIDS: Nhiễm HIV có thể gây sưng hạch toàn thân.
• Bệnh tăng bạch cầu đơn nhân nhiễm trùng (Infectious Mononucleosis): Do virus Epstein-Barr (EBV) gây ra, gây sưng hạch cổ, hạch nách và hạch bẹn, kèm theo sốt, đau họng và mệt mỏi.
• Bệnh Toxoplasmosis: Một bệnh nhiễm ký sinh trùng, có thể gây sưng hạch, đặc biệt là hạch cổ.
• Bệnh Sarcoidosis: Một bệnh viêm hệ thống, có thể ảnh hưởng đến nhiều cơ quan, bao gồm cả hạch bạch huyết, gây sưng hạch ở ngực và các vị trí khác.
• Phản ứng thuốc: Một số loại thuốc có thể gây sưng hạch như một tác dụng phụ.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ sờ nắn hạch bạch huyết để đánh giá kích thước, vị trí, độ mềm, mật độ, độ di động và cảm giác đau của hạch.
• Xét nghiệm máu: Có thể giúp phát hiện các dấu hiệu nhiễm trùng hoặc bệnh lý ác tính.
• Siêu âm hạch bạch huyết: Giúp đánh giá kích thước, hình dạng, cấu trúc bên trong hạch và phát hiện các bất thường.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI): Cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về hạch bạch huyết và các cơ quan xung quanh, giúp xác định vị trí, kích thước và mức độ xâm lấn của hạch.
• Sinh thiết hạch bạch huyết: Lấy một mẫu mô hạch bạch huyết để xét nghiệm tế bào học hoặc giải phẫu bệnh, giúp chẩn đoán xác định bản chất của bệnh lý hạch bạch huyết, đặc biệt là trong trường hợp nghi ngờ ung thư. Có nhiều phương pháp sinh thiết như sinh thiết kim nhỏ, sinh thiết kim lớn, sinh thiết hạch hở.

Các phương pháp điều trị

• Điều trị nội khoa: Sử dụng thuốc kháng sinh, kháng virus, kháng nấm hoặc thuốc chống lao để điều trị các bệnh nhiễm trùng gây viêm hạch bạch huyết. Thuốc hóa trị hoặc xạ trị được sử dụng để điều trị ung thư hạch bạch huyết và bệnh bạch cầu.
• Phẫu thuật: Có thể được chỉ định để cắt bỏ hạch bạch huyết trong trường hợp ung thư hạch hoặc để dẫn lưu mủ trong viêm hạch bạch huyết có áp xe.
• Điều trị hỗ trợ: Bao gồm các biện pháp giảm đau, hạ sốt, bù nước và điện giải, tăng cường dinh dưỡng và nghỉ ngơi.
• Theo dõi định kỳ: Sau điều trị, bệnh nhân cần được theo dõi định kỳ để phát hiện sớm các dấu hiệu tái phát hoặc biến chứng.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Hệ tuần hoàn máu

Hạch bạch huyết là một phần của hệ bạch huyết, có mối liên hệ mật thiết với hệ tuần hoàn máu. Dịch bạch huyết sau khi được lọc sạch tại hạch bạch huyết sẽ được đổ vào hệ tuần hoàn máu thông qua các tĩnh mạch bạch huyết lớn. Hệ tuần hoàn máu cung cấp máu giàu oxy và chất dinh dưỡng cho hạch bạch huyết để duy trì hoạt động của chúng.

Hệ miễn dịch

Hạch bạch huyết là trung tâm của hệ miễn dịch, chứa các tế bào miễn dịch quan trọng như tế bào lympho B và lympho T. Chúng phối hợp hoạt động với các cơ quan miễn dịch khác như lá lách, tuyến ức, tủy xương và amidan để tạo ra một hệ thống phòng thủ mạnh mẽ chống lại các tác nhân gây bệnh.

Các cơ quan và mô khác

Hạch bạch huyết phân bố khắp cơ thể, gần như ở mọi cơ quan và mô. Chúng nhận dịch bạch huyết từ các cơ quan và mô này, lọc sạch và bảo vệ chúng khỏi nhiễm trùng và bệnh tật. Ví dụ, hạch bạch huyết ở cổ nhận dịch bạch huyết từ đầu và cổ, hạch bạch huyết ở nách nhận dịch bạch huyết từ tay và ngực, hạch bạch huyết ở bẹn nhận dịch bạch huyết từ chân và bụng dưới.

Mọi người cũng hỏi

Hạch bạch huyết nằm ở đâu trên cơ thể?

Hạch bạch huyết nằm rải rác khắp cơ thể, tập trung nhiều ở một số vùng như cổ, nách, bẹn, bụng và ngực. Chúng thường nằm dọc theo các mạch bạch huyết và gần các cơ quan nội tạng. Có các nhóm hạch bạch huyết chính như hạch cổ, hạch nách, hạch bẹn, hạch trung thất, hạch mạc treo ruột và hạch sau phúc mạc. Vị trí của hạch bạch huyết giúp chúng dễ dàng tiếp cận và lọc dịch bạch huyết từ các vùng cơ thể tương ứng.

Hạch bạch huyết có vai trò gì đối với sức khỏe?

Hạch bạch huyết đóng vai trò vô cùng quan trọng đối với sức khỏe bằng cách lọc dịch bạch huyết, loại bỏ chất thải, vi khuẩn, virus và tế bào bất thường. Chúng chứa các tế bào miễn dịch, đặc biệt là tế bào lympho, giúp phát hiện và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh, đồng thời khởi động phản ứng miễn dịch để bảo vệ cơ thể. Hạch bạch huyết là một phần không thể thiếu của hệ miễn dịch, giúp duy trì sự cân bằng và bảo vệ sức khỏe tổng thể.

Khi nào cần đi khám bác sĩ nếu nghi ngờ có vấn đề về hạch bạch huyết?

Bạn nên đi khám bác sĩ nếu phát hiện hạch bạch huyết sưng to không rõ nguyên nhân, đặc biệt là khi hạch to kéo dài hơn 2 tuần, cứng, ít di động, đau hoặc không đau, kèm theo các triệu chứng khác như sốt, sụt cân, mệt mỏi, đổ mồ hôi đêm. Những dấu hiệu này có thể là cảnh báo các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng, cần được chẩn đoán và điều trị kịp thời. Việc thăm khám sớm giúp phát hiện và xử lý các bệnh lý liên quan đến hạch bạch huyết một cách hiệu quả.

Sưng hạch bạch huyết có nguy hiểm không?

Sưng hạch bạch huyết có thể là dấu hiệu của nhiều tình trạng khác nhau, từ nhiễm trùng thông thường đến các bệnh lý nghiêm trọng hơn như ung thư. Trong nhiều trường hợp, sưng hạch bạch huyết là phản ứng bình thường của cơ thể đối với nhiễm trùng và sẽ tự khỏi khi nhiễm trùng được kiểm soát. Tuy nhiên, nếu sưng hạch kéo dài, không rõ nguyên nhân hoặc kèm theo các triệu chứng bất thường khác, cần phải được bác sĩ đánh giá để xác định nguyên nhân và có biện pháp can thiệp phù hợp. Mức độ nguy hiểm của sưng hạch bạch huyết phụ thuộc vào nguyên nhân gây ra nó.

Làm thế nào để duy trì sức khỏe của hạch bạch huyết?

Để duy trì sức khỏe của hạch bạch huyết, bạn nên tập trung vào việc tăng cường hệ miễn dịch tổng thể. Điều này bao gồm chế độ ăn uống cân bằng, giàu vitamin và khoáng chất, ngủ đủ giấc, tập thể dục thường xuyên, giảm căng thẳng và tránh hút thuốc, uống rượu quá mức. Khi cơ thể khỏe mạnh, hệ miễn dịch sẽ hoạt động hiệu quả hơn, giúp hạch bạch huyết thực hiện tốt chức năng lọc và bảo vệ cơ thể. Ngoài ra, việc phát hiện và điều trị sớm các bệnh nhiễm trùng cũng giúp giảm gánh nặng cho hạch bạch huyết.

Hạch bạch huyết có thể tự khỏi sưng không?

Trong nhiều trường hợp, đặc biệt là khi sưng hạch bạch huyết là do nhiễm trùng nhẹ như cảm lạnh hoặc cúm, hạch có thể tự khỏi sưng sau khi cơ thể kiểm soát được nhiễm trùng. Tuy nhiên, thời gian tự khỏi có thể khác nhau tùy thuộc vào nguyên nhân và cơ địa của mỗi người. Nếu sưng hạch kéo dài hơn 2 tuần, hoặc kèm theo các triệu chứng bất thường khác, bạn nên đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị thích hợp, tránh bỏ lỡ các bệnh lý nghiêm trọng.

Ung thư hạch bạch huyết có chữa được không?

Ung thư hạch bạch huyết, hay lymphoma, là một loại ung thư máu có thể chữa được, đặc biệt là khi được phát hiện và điều trị sớm. Tỷ lệ chữa khỏi và thời gian sống sót của bệnh nhân lymphoma đã được cải thiện đáng kể nhờ những tiến bộ trong điều trị, bao gồm hóa trị, xạ trị, liệu pháp miễn dịch và ghép tế bào gốc. Khả năng chữa khỏi phụ thuộc vào nhiều yếu tố như loại lymphoma, giai đoạn bệnh, tuổi tác, sức khỏe tổng thể của bệnh nhân và phương pháp điều trị được áp dụng. Việc tuân thủ phác đồ điều trị và theo dõi định kỳ là rất quan trọng để đạt được kết quả tốt nhất.

Viêm hạch bạch huyết có lây không?

Viêm hạch bạch huyết không phải là bệnh lây nhiễm trực tiếp. Tuy nhiên, nguyên nhân gây viêm hạch bạch huyết, như nhiễm trùng vi khuẩn hoặc virus, có thể lây lan. Ví dụ, nếu viêm hạch bạch huyết là do nhiễm trùng liên cầu khuẩn ở họng, thì bệnh liên cầu khuẩn có thể lây từ người sang người qua đường hô hấp. Trong trường hợp này, việc phòng ngừa lây nhiễm các bệnh gây viêm hạch bạch huyết, như rửa tay thường xuyên và tránh tiếp xúc gần với người bệnh, là quan trọng. Bản thân tình trạng viêm hạch bạch huyết không lây, nhưng tác nhân gây viêm có thể lây.

Sinh thiết hạch bạch huyết có đau không?

Sinh thiết hạch bạch huyết có thể gây ra một chút khó chịu hoặc đau nhẹ, nhưng mức độ đau thường không quá lớn và có thể kiểm soát được. Trước khi thực hiện sinh thiết, bác sĩ thường sẽ gây tê tại chỗ để giảm đau. Trong quá trình lấy mẫu, bạn có thể cảm thấy áp lực hoặc nhói nhẹ. Sau khi sinh thiết, vùng da có thể bị đau nhẹ, bầm tím hoặc sưng tấy trong vài ngày. Bác sĩ có thể kê đơn thuốc giảm đau nếu cần. Các phương pháp sinh thiết khác nhau có thể có mức độ đau khác nhau, nhưng nhìn chung, sinh thiết hạch bạch huyết là một thủ thuật an toàn và ít gây đau đớn.

Có phải tất cả các hạch bạch huyết to đều là ung thư?

Không phải tất cả các hạch bạch huyết to đều là ung thư. Phần lớn các trường hợp sưng hạch bạch huyết là do các nguyên nhân lành tính, phổ biến nhất là nhiễm trùng. Các nguyên nhân khác có thể bao gồm viêm nhiễm không do nhiễm trùng, phản ứng với thuốc hoặc các bệnh lý tự miễn. Tuy nhiên, ung thư hạch bạch huyết cũng là một nguyên nhân gây sưng hạch, và cần được loại trừ, đặc biệt là khi hạch to có các đặc điểm nghi ngờ như cứng, ít di động, không đau và kéo dài. Việc đánh giá kỹ lưỡng bởi bác sĩ, bao gồm khám lâm sàng và các xét nghiệm cần thiết, là quan trọng để xác định nguyên nhân gây sưng hạch và có chẩn đoán chính xác.

Tài liệu tham khảo về hạch bạch huyết

• Sách giáo trình Giải phẫu người – Nhà xuất bản Y học
• Sách giáo trình Sinh lý học – Nhà xuất bản Y học
• UptoDate: Lymphadenopathy: Etiology, clinical manifestations, and diagnosis
• Mayo Clinic: Swollen lymph nodes – Symptoms & causes – Diagnosis & treatment
• National Cancer Institute: Lymph Nodes – National Cancer Institute