Gan

Giới thiệu về gan

Gan là cơ quan nội tạng lớn nhất trong cơ thể người, nằm ở vùng bụng trên bên phải, ngay dưới cơ hoành. Nó đóng vai trò thiết yếu trong việc chuyển hóa chất, giải độc và sản xuất các protein quan trọng. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh gan ảnh hưởng đến hơn 844 triệu người trên toàn cầu, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì sức khỏe gan để đảm bảo cơ thể hoạt động bình thường.

Cấu trúc/Nguồn gốc/Cơ chế của gan

Gan có hình nón, nặng khoảng 1,2-1,5kg ở người trưởng thành, được chia thành 4 thùy: thùy trái, thùy phải, thùy đuôi và thùy vuông. Nó bao gồm các tế bào gan (hepatocyte), ống mật và mạch máu, với 70-80% máu đến từ tĩnh mạch cửa. Gan phát triển từ phôi thai ở tuần thứ 3, từ một chồi gan trong ống tiêu hóa. Cơ chế hoạt động dựa trên khả năng lọc máu, chuyển hóa chất và bài tiết qua mật, đảm bảo cân bằng nội môi.

Chức năng của gan

Gan có hơn 500 chức năng, nổi bật nhất là giải độc (loại bỏ amoniac, rượu), chuyển hóa chất (tạo glucose, dự trữ glycogen), và sản xuất mật để tiêu hóa chất béo. Nó cũng tổng hợp protein huyết tương như albumin và yếu tố đông máu. Tác động của gan đến cơ thể rất lớn, vì nó duy trì năng lượng, hỗ trợ miễn dịch và điều hòa hormone, ảnh hưởng đến mọi hệ cơ quan khác.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Khi gan khỏe mạnh, cơ thể chuyển hóa tốt và không có triệu chứng bất thường. Tuy nhiên, nếu gan suy yếu, các vấn đề nghiêm trọng sẽ xuất hiện. Dưới đây là bảng minh họa:

Các bệnh lý liên quan đến gan bao gồm viêm gan (do virus A, B, C), xơ gan, gan nhiễm mỡ và ung thư gan, thường do rượu, béo phì hoặc nhiễm trùng gây ra.

Chẩn đoán và điều trị

Các phương pháp chẩn đoán

• Xét nghiệm máu: Đo men gan (ALT, AST) và bilirubin để đánh giá chức năng gan.
• Siêu âm gan: Phát hiện gan nhiễm mỡ, xơ hóa hoặc khối u.
• Sinh thiết gan: Lấy mẫu mô gan để xác định mức độ tổn thương hoặc ung thư.

Các phương pháp điều trị

• Thuốc kháng virus: Dùng cho viêm gan B, C để giảm tổn thương gan.
• Thay đổi lối sống: Kiêng rượu, giảm cân để cải thiện gan nhiễm mỡ.
• Ghép gan: Áp dụng trong trường hợp suy gan giai đoạn cuối hoặc ung thư.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Gan thuộc hệ tiêu hóa, liên kết chặt chẽ với dạ dày, ruột qua tĩnh mạch cửa, nhận máu chứa chất dinh dưỡng để xử lý. Nó cũng tương tác với hệ tuần hoàn (lọc máu), hệ nội tiết (điều hòa hormone), và hệ miễn dịch (sản xuất globulin miễn dịch). Tổn thương gan có thể gây suy thận, rối loạn đông máu hoặc suy dinh dưỡng do ảnh hưởng lan tỏa đến các hệ cơ quan khác.

Mọi người cũng hỏi

Gan nằm ở đâu trong cơ thể?

Gan nằm ở vùng bụng trên bên phải, ngay dưới cơ hoành, phía trên dạ dày và cạnh túi mật. Nó được bảo vệ bởi xương sườn và chiếm phần lớn khoang bụng phải. Vị trí này giúp gan nhận máu từ tĩnh mạch cửa và động mạch gan để thực hiện chức năng lọc và chuyển hóa. Siêu âm hoặc X-quang có thể xác định chính xác vị trí gan khi cần.

Tại sao gan bị tổn thương?

Gan bị tổn thương do nhiều nguyên nhân như uống rượu quá mức, nhiễm virus viêm gan (B, C), hoặc tích tụ mỡ từ béo phì, tiểu đường. Thuốc, hóa chất độc hại và bệnh tự miễn cũng có thể gây hại gan. Tổn thương kéo dài dẫn đến viêm, xơ hóa, cuối cùng là xơ gan. Phát hiện sớm qua xét nghiệm máu và thay đổi lối sống là cách bảo vệ gan hiệu quả.

Làm sao biết gan khỏe mạnh?

Gan khỏe mạnh không gây triệu chứng như đau, vàng da hay mệt mỏi bất thường. Bạn có thể nhận biết qua năng lượng ổn định, nước tiểu trong, da hồng hào. Xét nghiệm men gan bình thường (ALT dưới 40 U/L) cũng là dấu hiệu tốt. Để duy trì, hãy ăn uống lành mạnh, tránh rượu và kiểm tra sức khỏe định kỳ 6-12 tháng/lần để phát hiện sớm vấn đề.

Gan có tự phục hồi được không?

Có, gan có khả năng tự phục hồi đáng kinh ngạc nếu tổn thương nhẹ, như viêm gan cấp hoặc gan nhiễm mỡ giai đoạn đầu. Tế bào gan có thể tái sinh trong vài tuần nếu ngừng tiếp xúc với tác nhân gây hại (rượu, virus). Tuy nhiên, xơ gan hoặc ung thư thì không hồi phục được. Hỗ trợ gan bằng chế độ ăn giàu rau xanh, ít chất béo sẽ tăng hiệu quả phục hồi.

Ăn gì tốt cho gan?

Thực phẩm tốt cho gan gồm rau xanh (bông cải, cải bó xôi), trái cây giàu vitamin C (cam, chanh), và các loại hạt như óc chó. Cà phê, trà xanh cũng hỗ trợ chống oxy hóa, giảm viêm gan. Tránh đồ chiên rán, rượu bia vì chúng làm gan quá tải. Uống đủ nước và bổ sung nghệ (chứa curcumin) giúp tăng cường giải độc gan tự nhiên.

Tài liệu tham khảo về gan

• World Health Organization (WHO) – “Global Hepatitis Report”.
• National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK) – “Liver Disease”.
• Journal of Hepatology – Nghiên cứu về chức năng và tái sinh gan.