Còi xương

Còi xương là gì?

Còi xương là tình trạng xương mềm và yếu ở trẻ em, thường do thiếu vitamin D, canxi hoặc phốt pho. Vitamin D giúp cơ thể hấp thụ canxi và phốt pho từ thực phẩm. Khi cơ thể không có đủ vitamin D, canxi và phốt pho, xương không thể phát triển và chắc khỏe, dẫn đến còi xương.

Còi xương có thể ảnh hưởng đến sự phát triển và sức khỏe tổng thể của trẻ. Nếu không được điều trị, còi xương có thể dẫn đến các biến dạng xương vĩnh viễn, chậm phát triển, co giật và các vấn đề sức khỏe khác.

Nguyên nhân gây ra còi xương

Nguyên nhân

Nguyên nhân chính gây ra còi xương là thiếu vitamin D. Vitamin D rất cần thiết cho sự hấp thụ canxi và phốt pho từ ruột, đây là hai khoáng chất quan trọng để xây dựng xương chắc khỏe. Cơ thể chủ yếu tạo ra vitamin D khi da tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Tuy nhiên, có một số yếu tố có thể dẫn đến thiếu vitamin D, bao gồm:

• Ít tiếp xúc với ánh nắng mặt trời: Trẻ em không được tiếp xúc đủ với ánh nắng mặt trời, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ ở trong nhà hoặc che chắn kỹ khi ra ngoài, có nguy cơ cao bị thiếu vitamin D.
• Chế độ ăn uống thiếu vitamin D: Vitamin D có trong một số thực phẩm như cá béo, trứng và sữa tăng cường, nhưng nhiều trẻ em không ăn đủ những thực phẩm này.
• Da sẫm màu: Da sẫm màu tạo ra ít vitamin D hơn khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời so với da sáng màu.
• Rối loạn hấp thụ vitamin D: Một số tình trạng bệnh lý như bệnh celiac, xơ nang và bệnh thận có thể ảnh hưởng đến khả năng hấp thụ vitamin D của cơ thể.

Triệu chứng của còi xương

Triệu chứng phổ biến

Các triệu chứng của còi xương có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. Ở giai đoạn đầu, trẻ có thể không có triệu chứng rõ ràng. Tuy nhiên, khi bệnh tiến triển, các triệu chứng sau có thể xuất hiện:

• Chậm phát triển: Còi xương có thể làm chậm quá trình phát triển thể chất của trẻ, bao gồm chậm mọc răng, chậm biết đi và chậm lớn.
• Đau nhức xương: Trẻ có thể cảm thấy đau nhức ở xương, đặc biệt là ở chân, hông và cột sống.
• Yếu cơ: Còi xương có thể gây yếu cơ, khiến trẻ chậm vận động và dễ mệt mỏi.
• Biến dạng xương: Còi xương có thể dẫn đến các biến dạng xương như chân vòng kiềng, đầu gối vẹo vào trong, cổ tay và mắt cá chân to ra, xương sườn hình chuỗi hạt và cột sống cong vẹo.
• Co giật: Trong trường hợp nặng, còi xương có thể gây hạ canxi máu, dẫn đến co giật.

Triệu chứng theo mức độ

Các biến chứng của còi xương

Biến dạng xương

Còi xương có thể dẫn đến các biến dạng xương vĩnh viễn nếu không được điều trị kịp thời. Các biến dạng xương phổ biến bao gồm:

• Chân vòng kiềng (Genu varum): Hai chân cong ra ngoài ở đầu gối.
• Đầu gối vẹo trong (Genu valgum): Hai đầu gối chụm vào nhau khi đứng thẳng.
• Gù vẹo cột sống (Scoliosis): Cột sống cong bất thường sang một bên.
• Lồng ngực gà (Pectus carinatum) hoặc lồng ngực lõm (Pectus excavatum): Biến dạng lồng ngực.

Chậm phát triển

Còi xương có thể ảnh hưởng đến sự phát triển chiều cao và cân nặng của trẻ. Trẻ bị còi xương thường thấp còi hơn so với bạn bè cùng trang lứa.

Co giật

Trong trường hợp nặng, còi xương có thể gây hạ canxi máu, dẫn đến co giật. Co giật là tình trạng nguy hiểm cần được cấp cứu kịp thời.

Các vấn đề về răng

Còi xương có thể ảnh hưởng đến sự phát triển răng, gây chậm mọc răng, men răng yếu và dễ bị sâu răng.

Đối tượng nguy cơ mắc còi xương

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

• Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ từ 6 tháng đến 3 tuổi: Đây là độ tuổi có nhu cầu vitamin D cao nhất để phát triển xương, nhưng thường ít được tiếp xúc với ánh nắng mặt trời và chế độ ăn uống có thể chưa đủ vitamin D.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

• Trẻ sinh non: Trẻ sinh non thường có lượng dự trữ vitamin D thấp hơn và khả năng hấp thụ vitamin D kém hơn.
• Trẻ bú mẹ hoàn toàn mà mẹ thiếu vitamin D: Sữa mẹ có thể không cung cấp đủ vitamin D cho trẻ nếu mẹ không đủ vitamin D.
• Trẻ có da sẫm màu: Da sẫm màu tạo ra ít vitamin D hơn khi tiếp xúc với ánh nắng mặt trời.
• Trẻ mắc các bệnh lý mạn tính: Một số bệnh lý như bệnh celiac, xơ nang, bệnh gan, bệnh thận có thể ảnh hưởng đến hấp thụ vitamin D hoặc chuyển hóa vitamin D.
• Sử dụng một số loại thuốc: Một số loại thuốc như thuốc chống co giật có thể ảnh hưởng đến chuyển hóa vitamin D.
• Chế độ ăn chay trường hoặc ăn chay không đúng cách: Nếu chế độ ăn không đảm bảo đủ vitamin D và canxi.

Phòng ngừa còi xương

Bổ sung vitamin D

Bổ sung vitamin D là biện pháp phòng ngừa còi xương hiệu quả nhất. Các khuyến nghị về bổ sung vitamin D:

• Trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn hoặc một phần: Nên bổ sung 400 IU vitamin D mỗi ngày, bắt đầu từ vài ngày sau sinh.
• Trẻ uống sữa công thức: Nếu trẻ uống ít hơn 1 lít sữa công thức mỗi ngày, cần bổ sung vitamin D để đảm bảo đủ 400 IU vitamin D mỗi ngày.
• Trẻ lớn và thanh thiếu niên: Nên đảm bảo nhận đủ 600 IU vitamin D mỗi ngày từ thực phẩm và ánh nắng mặt trời hoặc bổ sung vitamin D nếu cần.

Tắm nắng

Cho trẻ tắm nắng khoảng 15-20 phút mỗi ngày vào buổi sáng sớm hoặc chiều muộn để cơ thể tự tổng hợp vitamin D. Lưu ý không để trẻ tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng gay gắt giữa trưa và che chắn da cho trẻ sau khi tắm nắng đủ thời gian.

Chế độ ăn uống giàu vitamin D và canxi

Đảm bảo chế độ ăn uống của trẻ đủ vitamin D và canxi. Các thực phẩm giàu vitamin D bao gồm cá béo (cá hồi, cá thu, cá trích), lòng đỏ trứng, sữa và các sản phẩm từ sữa tăng cường vitamin D. Các thực phẩm giàu canxi bao gồm sữa và các sản phẩm từ sữa, rau xanh đậm, đậu phụ, cá nhỏ ăn cả xương.

Chẩn đoán còi xương

Khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ khám lâm sàng để đánh giá các dấu hiệu và triệu chứng của còi xương, như biến dạng xương, chậm phát triển, yếu cơ.

Xét nghiệm máu

Xét nghiệm máu để đo nồng độ vitamin D, canxi, phốt pho và phosphatase kiềm trong máu. Nồng độ vitamin D thấp và phosphatase kiềm tăng cao có thể gợi ý còi xương.

X-quang xương

Chụp X-quang xương có thể giúp phát hiện các dấu hiệu của còi xương, như xương mềm, mỏng và biến dạng.

Điều trị còi xương

Phương pháp y khoa

• Bổ sung vitamin D: Điều trị còi xương chủ yếu là bổ sung vitamin D. Liều lượng vitamin D bổ sung sẽ được bác sĩ chỉ định tùy thuộc vào mức độ thiếu hụt và độ tuổi của trẻ. Vitamin D có thể được bổ sung qua đường uống hoặc tiêm bắp.
• Bổ sung canxi và phốt pho: Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định bổ sung thêm canxi và phốt pho, đặc biệt nếu trẻ có chế độ ăn uống thiếu hụt hoặc có các vấn đề về hấp thụ.
• Phẫu thuật chỉnh hình: Trong trường hợp biến dạng xương nghiêm trọng, phẫu thuật chỉnh hình có thể được chỉ định để cải thiện hình dạng và chức năng của xương.

Lối sống hỗ trợ

• Tắm nắng: Tiếp tục cho trẻ tắm nắng thường xuyên sau khi điều trị để duy trì mức vitamin D trong cơ thể.
• Chế độ ăn uống cân bằng: Đảm bảo chế độ ăn uống của trẻ cân bằng và đủ vitamin D, canxi và phốt pho để hỗ trợ quá trình phục hồi xương.

Lưu ý khi điều trị

• Tuân thủ theo chỉ dẫn của bác sĩ: Điều quan trọng là phải tuân thủ theo chỉ dẫn của bác sĩ về liều lượng và thời gian bổ sung vitamin D và các khoáng chất khác.
• Tái khám định kỳ: Cần tái khám định kỳ theo lịch hẹn của bác sĩ để theo dõi tiến triển điều trị và điều chỉnh phác đồ nếu cần.
• Theo dõi các tác dụng phụ: Mặc dù hiếm gặp, nhưng bổ sung vitamin D liều cao có thể gây ra tác dụng phụ như buồn nôn, nôn, táo bón. Cần thông báo cho bác sĩ nếu trẻ có bất kỳ tác dụng phụ nào.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

• Nhuyễn xương (Osteomalacia): Tình trạng xương mềm và yếu ở người lớn, tương tự như còi xương ở trẻ em. Nguyên nhân chủ yếu cũng là do thiếu vitamin D.
• Loãng xương (Osteoporosis): Tình trạng mật độ xương giảm, khiến xương trở nên xốp và dễ gãy. Loãng xương thường gặp ở người lớn tuổi, đặc biệt là phụ nữ sau mãn kinh.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Tại sao trẻ nhỏ dễ bị còi xương?

Trẻ nhỏ, đặc biệt là trẻ sơ sinh và trẻ dưới 3 tuổi, dễ bị còi xương vì đây là giai đoạn phát triển xương nhanh chóng, đòi hỏi lượng vitamin D và canxi lớn. Tuy nhiên, trẻ nhỏ thường ít được tiếp xúc với ánh nắng mặt trời (để bảo vệ da non nớt) và chế độ ăn uống có thể chưa cung cấp đủ vitamin D, đặc biệt là ở trẻ bú mẹ hoàn toàn mà mẹ không đủ vitamin D.

Còi xương có di truyền không?

Còi xương do thiếu vitamin D không phải là bệnh di truyền. Tuy nhiên, có một số dạng còi xương di truyền hiếm gặp, chẳng hạn như còi xương giảm phosphat máu do gen trội liên kết nhiễm sắc thể X (XLH). Trong trường hợp này, bệnh là do đột biến gen và có thể di truyền từ cha mẹ sang con.

Còi xương có chữa khỏi được không?

Còi xương do thiếu vitamin D thường có thể chữa khỏi hoàn toàn nếu được phát hiện và điều trị sớm. Điều trị chủ yếu bao gồm bổ sung vitamin D và canxi, kết hợp với chế độ ăn uống hợp lý và tắm nắng. Các biến dạng xương nhẹ có thể tự cải thiện theo thời gian sau khi điều trị. Tuy nhiên, các biến dạng xương nặng có thể cần phẫu thuật chỉnh hình.

Bổ sung vitamin D cho trẻ như thế nào là đúng cách?

Đối với trẻ sơ sinh bú mẹ hoàn toàn hoặc một phần, nên bổ sung 400 IU vitamin D mỗi ngày từ những ngày đầu sau sinh. Trẻ uống sữa công thức cần đảm bảo uống đủ lượng sữa có bổ sung vitamin D hoặc bổ sung thêm nếu uống ít hơn 1 lít sữa công thức mỗi ngày. Trẻ lớn và người lớn cần đảm bảo đủ 600-800 IU vitamin D mỗi ngày từ thực phẩm, ánh nắng mặt trời hoặc viên uống bổ sung. Nên tham khảo ý kiến bác sĩ để được tư vấn cụ thể về liều lượng và cách bổ sung vitamin D phù hợp với từng đối tượng.

Cần làm gì khi nghi ngờ trẻ bị còi xương?

Khi nghi ngờ trẻ có dấu hiệu còi xương như chậm phát triển, đau nhức xương, biến dạng xương, hoặc các triệu chứng khác, cha mẹ nên đưa trẻ đến bác sĩ để được khám và chẩn đoán chính xác. Bác sĩ sẽ đánh giá tình trạng của trẻ, có thể chỉ định các xét nghiệm cần thiết và đưa ra phác đồ điều trị phù hợp nếu trẻ bị còi xương.

Tài liệu tham khảo về còi xương

• World Health Organization (WHO)
• National Institutes of Health (NIH)
• Mayo Clinic
• MedlinePlus
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC)