Cổ tử cung

Cổ tử cung là gì?

Cổ tử cung là một phần ống hẹp nằm ở đầu dưới của tử cung, nối tử cung với âm đạo. Đây là một bộ phận quan trọng trong hệ sinh sản của phụ nữ, đóng vai trò then chốt trong quá trình quan hệ tình dục, mang thai và sinh nở. Theo thống kê, ung thư cổ tử cung là loại ung thư phổ biến thứ tư ở phụ nữ trên toàn thế giới, cho thấy tầm quan trọng của việc hiểu biết và chăm sóc sức khỏe cổ tử cung.

Tổng quan về cổ tử cung

Cấu trúc

Cổ tử cung có hình dạng như một hình trụ hoặc hình nón cụt, dài khoảng 2,5 – 3cm và đường kính khoảng 2cm ở phụ nữ trưởng thành. Cấu trúc của cổ tử cung bao gồm hai phần chính:

• Eo cổ tử cung (endocervix): Là ống cổ tử cung nằm bên trong, được lót bởi lớp biểu mô trụ đơn tiết chất nhầy. Lớp biểu mô này có nhiều nếp gấp tạo thành các tuyến cổ tử cung, sản xuất chất nhầy cổ tử cung.
• Mỏm cổ tử cung (exocervix): Là phần cổ tử cung nhô ra ngoài âm đạo, có thể nhìn thấy được khi thăm khám phụ khoa. Mỏm cổ tử cung được bao phủ bởi lớp biểu mô lát tầng không sừng hóa, tương tự như niêm mạc âm đạo. Vùng chuyển tiếp (transformation zone) là nơi tiếp giáp giữa biểu mô lát tầng của mỏm cổ tử cung và biểu mô trụ đơn của ống cổ tử cung, đây là vị trí thường xảy ra các bất thường tiền ung thư và ung thư cổ tử cung.

Cơ chế

Cổ tử cung hoạt động như một cửa ngõ kiểm soát sự di chuyển của các chất và tế bào vào và ra khỏi tử cung. Chất nhầy cổ tử cung đóng vai trò quan trọng trong cơ chế này, thay đổi độ đặc và số lượng theo chu kỳ kinh nguyệt để tạo điều kiện thuận lợi hoặc cản trở tinh trùng xâm nhập vào tử cung. Trong quá trình mang thai, cổ tử cung đóng kín và tạo thành nút nhầy để bảo vệ thai nhi khỏi nhiễm trùng. Khi chuyển dạ, cổ tử cung giãn nở để cho phép em bé đi qua ống sinh.

Chức năng của cổ tử cung

Sản xuất chất nhầy cổ tử cung

Chất nhầy cổ tử cung được sản xuất bởi các tuyến nằm trong ống cổ tử cung. Chất nhầy này có vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ sự sống và di chuyển của tinh trùng, đồng thời bảo vệ tử cung khỏi nhiễm trùng. Đặc tính của chất nhầy cổ tử cung thay đổi theo chu kỳ kinh nguyệt, ảnh hưởng bởi hormone estrogen và progesterone, tạo điều kiện thuận lợi nhất cho việc thụ thai vào thời điểm rụng trứng.

Bảo vệ tử cung và thai nhi

Cổ tử cung đóng vai trò như một hàng rào bảo vệ tử cung khỏi sự xâm nhập của vi khuẩn và các tác nhân gây bệnh từ âm đạo. Trong thời kỳ mang thai, cổ tử cung càng trở nên quan trọng hơn khi nó đóng kín và tạo thành nút nhầy, ngăn chặn nhiễm trùng từ âm đạo xâm nhập vào buồng ối, bảo vệ thai nhi đang phát triển.

Hỗ trợ sinh sản

Trong quá trình giao hợp, cổ tử cung là cửa ngõ để tinh trùng xâm nhập vào tử cung và ống dẫn trứng, tiến tới thụ tinh với trứng. Chất nhầy cổ tử cung đóng vai trò quan trọng trong việc nuôi dưỡng và hỗ trợ tinh trùng di chuyển. Khi chuyển dạ, cổ tử cung giãn nở để cho phép thai nhi đi qua ống sinh, đây là một quá trình sinh lý quan trọng cho việc sinh nở tự nhiên.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Cổ tử cung bình thường có màu hồng, bề mặt nhẵn và mềm mại khi thăm khám. Sức khỏe cổ tử cung rất quan trọng đối với sức khỏe sinh sản của phụ nữ. Các bất thường ở cổ tử cung có thể ảnh hưởng đến khả năng sinh sản, gây ra các vấn đề trong thai kỳ, và thậm chí dẫn đến ung thư cổ tử cung nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc duy trì sức khỏe cổ tử cung thông qua khám phụ khoa định kỳ và tầm soát ung thư cổ tử cung là vô cùng cần thiết.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Viêm cổ tử cung: Là tình trạng viêm nhiễm ở cổ tử cung, thường do nhiễm trùng (vi khuẩn, virus, nấm, ký sinh trùng) hoặc các tác nhân không nhiễm trùng (hóa chất, dị ứng). Viêm cổ tử cung có thể gây ra khí hư bất thường, đau bụng dưới, chảy máu âm đạo bất thường. Nếu không điều trị, viêm cổ tử cung có thể dẫn đến các biến chứng như viêm vùng chậu, vô sinh.
• Polyp cổ tử cung: Là những khối u nhỏ, lành tính phát triển từ bề mặt cổ tử cung. Polyp cổ tử cung thường không gây triệu chứng, nhưng có thể gây chảy máu âm đạo bất thường hoặc khí hư nhiều. Hầu hết polyp cổ tử cung là lành tính, nhưng một số ít có thể là tiền ung thư hoặc ung thư.
• Lạc nội mạc tử cung ở cổ tử cung: Là tình trạng mô nội mạc tử cung (lớp niêm mạc bên trong tử cung) phát triển bất thường ở cổ tử cung. Lạc nội mạc tử cung ở cổ tử cung có thể gây đau bụng kinh dữ dội, đau khi quan hệ tình dục, và rối loạn kinh nguyệt.
• Ung thư cổ tử cung: Là một loại ung thư ác tính phát triển từ các tế bào cổ tử cung. Ung thư cổ tử cung thường do nhiễm virus HPV (Human Papillomavirus) kéo dài. Ung thư cổ tử cung giai đoạn sớm thường không có triệu chứng, nhưng giai đoạn muộn có thể gây chảy máu âm đạo bất thường, đau vùng chậu, và sụt cân. Ung thư cổ tử cung là một trong những loại ung thư có thể phòng ngừa và chữa khỏi nếu được phát hiện sớm.
• Hẹp cổ tử cung: Là tình trạng ống cổ tử cung bị thu hẹp bất thường, có thể do bẩm sinh hoặc do các can thiệp ngoại khoa, viêm nhiễm. Hẹp cổ tử cung có thể gây đau bụng kinh, vô kinh thứ phát, hoặc khó thụ thai.
• Sa cổ tử cung: Là tình trạng cổ tử cung tụt xuống thấp hơn vị trí bình thường trong âm đạo, có thể do suy yếu các cơ và dây chằng nâng đỡ vùng chậu, thường gặp ở phụ nữ sinh nhiều lần hoặc lớn tuổi. Sa cổ tử cung có thể gây cảm giác nặng bụng dưới, khó chịu khi đi lại, và các vấn đề về tiểu tiện hoặc đại tiện.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Khám phụ khoa: Là phương pháp cơ bản để đánh giá tình trạng cổ tử cung. Bác sĩ sẽ quan sát trực tiếp cổ tử cung bằng mắt thường và sử dụng mỏ vịt để mở rộng âm đạo, giúp quan sát rõ hơn.
• Soi cổ tử cung: Sử dụng máy soi cổ tử cung (colposcope) để quan sát cổ tử cung dưới độ phóng đại lớn, giúp phát hiện các tổn thương nhỏ hoặc bất thường trên bề mặt cổ tử cung.
• Xét nghiệm tế bào cổ tử cung (Pap smear): Là xét nghiệm sàng lọc ung thư cổ tử cung phổ biến. Bác sĩ sẽ lấy một mẫu tế bào từ cổ tử cung và gửi đến phòng xét nghiệm để kiểm tra các tế bào bất thường.
• Xét nghiệm HPV: Xét nghiệm này giúp phát hiện sự hiện diện của virus HPV, tác nhân chính gây ung thư cổ tử cung. Xét nghiệm HPV thường được thực hiện cùng với xét nghiệm Pap smear.
• Sinh thiết cổ tử cung: Nếu phát hiện các bất thường nghi ngờ ung thư trong quá trình soi cổ tử cung hoặc xét nghiệm tế bào, bác sĩ có thể chỉ định sinh thiết cổ tử cung. Đây là thủ thuật lấy một mẫu mô nhỏ từ cổ tử cung để xét nghiệm giải phẫu bệnh, giúp chẩn đoán xác định ung thư hoặc các tổn thương tiền ung thư.
• Siêu âm phụ khoa: Siêu âm đầu dò âm đạo có thể giúp đánh giá hình thái và cấu trúc của cổ tử cung, phát hiện các khối u hoặc bất thường khác.
• Chụp MRI vùng chậu: Trong một số trường hợp, chụp MRI có thể được chỉ định để đánh giá giai đoạn ung thư cổ tử cung hoặc các bệnh lý phức tạp khác ở vùng chậu.

Các phương pháp điều trị

• Điều trị nội khoa: Sử dụng thuốc kháng sinh, kháng virus, kháng nấm hoặc các loại thuốc khác để điều trị viêm cổ tử cung do nhiễm trùng.
• Đốt điện cổ tử cung: Phương pháp này sử dụng nhiệt để phá hủy các tế bào bất thường trên bề mặt cổ tử cung, thường được sử dụng để điều trị các tổn thương tiền ung thư cổ tử cung giai đoạn sớm hoặc polyp cổ tử cung nhỏ.
• Áp lạnh cổ tử cung: Sử dụng khí nitơ lỏng để làm đông lạnh và phá hủy các tế bào bất thường, tương tự như đốt điện cổ tử cung.
• Khoét chóp cổ tử cung (LEEP/LLETZ): Sử dụng vòng dây điện cao tần để cắt bỏ vùng tổn thương ở cổ tử cung, thường được sử dụng để điều trị các tổn thương tiền ung thư cổ tử cung giai đoạn nặng hơn hoặc ung thư cổ tử cung giai đoạn rất sớm.
• Phẫu thuật cắt tử cung: Trong trường hợp ung thư cổ tử cung giai đoạn tiến triển hoặc các bệnh lý nghiêm trọng khác, phẫu thuật cắt tử cung có thể là cần thiết.
• Xạ trị và hóa trị: Các phương pháp điều trị ung thư cổ tử cung giai đoạn muộn, có thể được sử dụng đơn độc hoặc kết hợp với phẫu thuật.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Tử cung

Cổ tử cung là phần dưới cùng của tử cung, kết nối trực tiếp với thân tử cung. Cổ tử cung và tử cung phối hợp hoạt động chặt chẽ trong quá trình mang thai và sinh nở. Tử cung là nơi thai nhi phát triển, trong khi cổ tử cung giữ vai trò bảo vệ thai nhi và giãn nở khi chuyển dạ để em bé có thể ra ngoài.

Âm đạo

Cổ tử cung nối liền với âm đạo, tạo thành một phần của đường sinh dục nữ. Âm đạo là đường dẫn tinh trùng vào cơ thể phụ nữ và cũng là đường ra của thai nhi khi sinh. Cổ tử cung và âm đạo cùng nhau tạo thành một hệ thống bảo vệ chống lại nhiễm trùng và hỗ trợ quá trình sinh sản.

Buồng trứng và ống dẫn trứng

Mặc dù không kết nối trực tiếp, buồng trứng và ống dẫn trứng có mối liên hệ mật thiết với cổ tử cung thông qua hệ thống hormone sinh dục. Buồng trứng sản xuất hormone estrogen và progesterone, ảnh hưởng đến chất nhầy cổ tử cung và các chức năng khác của cổ tử cung. Ống dẫn trứng là nơi trứng được thụ tinh, và sau đó phôi thai sẽ di chuyển về tử cung để làm tổ. Sức khỏe cổ tử cung có thể ảnh hưởng đến khả năng thụ thai và mang thai thành công.

Mọi người cũng hỏi

Cổ tử cung nằm ở đâu?

Cổ tử cung nằm ở vị trí thấp nhất của tử cung, trong cùng của âm đạo. Khi thăm khám phụ khoa, bác sĩ có thể dễ dàng tiếp cận và quan sát cổ tử cung qua âm đạo.

Vì sao cần tầm soát ung thư cổ tử cung?

Tầm soát ung thư cổ tử cung giúp phát hiện sớm các tế bào bất thường hoặc tiền ung thư ở cổ tử cung, từ đó có thể điều trị kịp thời và ngăn ngừa ung thư phát triển. Ung thư cổ tử cung giai đoạn sớm có khả năng chữa khỏi rất cao, vì vậy tầm soát ung thư cổ tử cung định kỳ là rất quan trọng đối với phụ nữ.

Xét nghiệm Pap smear là gì?

Xét nghiệm Pap smear là một xét nghiệm đơn giản và nhanh chóng để kiểm tra các tế bào cổ tử cung. Bác sĩ sẽ lấy một mẫu tế bào nhỏ từ cổ tử cung và gửi đến phòng xét nghiệm để kiểm tra dưới kính hiển vi. Xét nghiệm Pap smear giúp phát hiện sớm các tế bào bất thường, tiền ung thư hoặc ung thư cổ tử cung.

HPV là gì và có liên quan gì đến cổ tử cung?

HPV (Human Papillomavirus) là một loại virus rất phổ biến, lây truyền qua đường tình dục. Một số chủng HPV có thể gây ra các bệnh lý ở cổ tử cung, bao gồm mụn cóc sinh dục và ung thư cổ tử cung. Nhiễm HPV kéo dài là nguyên nhân chính gây ung thư cổ tử cung. Vì vậy, tiêm phòng HPV và tầm soát HPV là các biện pháp quan trọng để phòng ngừa ung thư cổ tử cung.

Viêm lộ tuyến cổ tử cung có nguy hiểm không?

Viêm lộ tuyến cổ tử cung là một tình trạng lành tính, khi các tế bào tuyến bên trong ống cổ tử cung phát triển ra ngoài bề mặt cổ tử cung. Viêm lộ tuyến cổ tử cung không phải là bệnh và không phải là tiền ung thư. Tuy nhiên, lộ tuyến cổ tử cung có thể làm tăng nguy cơ viêm nhiễm cổ tử cung và gây ra một số triệu chứng khó chịu như khí hư nhiều, ra máu âm đạo sau quan hệ. Thông thường, viêm lộ tuyến cổ tử cung không cần điều trị, trừ khi gây ra các triệu chứng ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống.

Đau bụng kinh có liên quan đến cổ tử cung không?

Đau bụng kinh thường liên quan đến tử cung, do các cơn co thắt tử cung để đẩy máu kinh ra ngoài. Tuy nhiên, một số bệnh lý ở cổ tử cung như hẹp cổ tử cung hoặc lạc nội mạc tử cung ở cổ tử cung cũng có thể gây ra đau bụng kinh dữ dội hơn bình thường. Nếu bạn bị đau bụng kinh nghiêm trọng, nên đi khám phụ khoa để được chẩn đoán và điều trị phù hợp.

Làm thế nào để giữ cho cổ tử cung khỏe mạnh?

Để giữ cho cổ tử cung khỏe mạnh, bạn nên thực hiện các biện pháp sau: Quan hệ tình dục an toàn để giảm nguy cơ lây nhiễm HPV và các bệnh lây truyền qua đường tình dục khác. Tiêm phòng HPV theo khuyến cáo của bác sĩ. Không hút thuốc lá, vì hút thuốc lá làm tăng nguy cơ ung thư cổ tử cung. Khám phụ khoa định kỳ và tầm soát ung thư cổ tử cung theo hướng dẫn của bác sĩ.

Tài liệu tham khảo về cổ tử cung

• Sách giáo khoa Sản Phụ khoa
• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
• Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC)
• Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (American Cancer Society)
• Tài liệu từ các bệnh viện và cơ sở y tế uy tín