Co thắt tâm vị

Co thắt tâm vị là gì?

Co thắt tâm vị, hay còn gọi là achalasia, là một rối loạn vận động thực quản hiếm gặp, gây khó khăn cho việc nuốt thức ăn và chất lỏng. Tình trạng này xảy ra khi cơ vòng thực quản dưới (LES), van cơ nằm giữa thực quản và dạ dày, không giãn ra đúng cách, đồng thời nhu động thực quản (các cơn co thắt cơ giúp đẩy thức ăn xuống) bị suy yếu hoặc mất đi. Điều này khiến thức ăn và chất lỏng bị ứ đọng lại trong thực quản thay vì di chuyển xuống dạ dày.

Nếu không được điều trị, co thắt tâm vị có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng như viêm phổi hít, suy dinh dưỡng, và tăng nguy cơ ung thư thực quản. Mặc dù không phổ biến, co thắt tâm vị ảnh hưởng đến khoảng 1 trên 100.000 người mỗi năm trên toàn thế giới, và có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng thường được chẩn đoán nhất ở độ tuổi từ 30 đến 60.

Nguyên nhân gây ra Co thắt tâm vị

Nguyên nhân

Nguyên nhân chính xác gây ra co thắt tâm vị vẫn chưa được hiểu đầy đủ, nhưng phần lớn các trường hợp được cho là vô căn, nghĩa là không có nguyên nhân cụ thể nào được xác định. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu tin rằng tình trạng này có thể liên quan đến sự thoái hóa của các tế bào thần kinh trong đám rối thần kinh Auerbach ở thành thực quản, đám rối này chịu trách nhiệm kiểm soát nhu động thực quản và sự giãn nở của cơ vòng thực quản dưới.

Cơ chế

Cơ chế bệnh sinh của co thắt tâm vị liên quan đến sự suy giảm chức năng của các tế bào thần kinh ức chế, chủ yếu là các tế bào sản xuất nitric oxide (NO) và peptide ruột vận mạch (VIP) trong đám rối thần kinh Auerbach. Sự suy giảm này dẫn đến:

• Mất nhu động thực quản: Do các tế bào thần kinh điều khiển nhu động bị tổn thương, thực quản mất khả năng tạo ra các cơn co thắt phối hợp để đẩy thức ăn xuống dạ dày.
• Cơ vòng thực quản dưới không giãn: Bình thường, khi nuốt, LES sẽ giãn ra để thức ăn đi xuống dạ dày. Trong co thắt tâm vị, sự suy giảm các tế bào thần kinh ức chế làm giảm sự giãn nở của LES, khiến nó vẫn đóng chặt hoặc giãn nở không hoàn toàn, gây cản trở dòng chảy thức ăn xuống dạ dày.

Triệu chứng của Co thắt tâm vị

Triệu chứng phổ biến

Các triệu chứng của co thắt tâm vị có thể phát triển từ từ và trở nên nghiêm trọng hơn theo thời gian. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Khó nuốt (Dysphagia): Đây là triệu chứng chính, thường gặp với cả thức ăn đặc và lỏng. Người bệnh có thể cảm thấy thức ăn bị mắc kẹt ở ngực.
• Nôn trớ thức ăn (Regurgitation): Thức ăn và chất lỏng có thể trào ngược lên thực quản và miệng, đôi khi xảy ra sau khi ăn hoặc khi nằm xuống.
• Đau ngực: Cơn đau có thể do co thắt thực quản hoặc do thức ăn bị ứ đọng gây căng giãn thực quản.
• Ợ nóng: Mặc dù co thắt tâm vị cản trở thức ăn xuống dạ dày, một số người vẫn có thể trải qua ợ nóng do thức ăn và axit dạ dày trào ngược lên thực quản.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân: Do khó nuốt và ăn uống kém, người bệnh có thể bị sụt cân.
• Ho: Đặc biệt là ho về đêm, do thức ăn trào ngược vào đường thở.

Triệu chứng theo mức độ

Mức độ nghiêm trọng của triệu chứng co thắt tâm vị có thể khác nhau ở mỗi người và có thể tiến triển theo thời gian.

Các biến chứng của Co thắt tâm vị

Nếu không được điều trị, co thắt tâm vị có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng sau:

Viêm phổi hít

Thức ăn và chất lỏng trào ngược từ thực quản có thể bị hít vào phổi, gây viêm phổi hít. Đây là một biến chứng nguy hiểm, đặc biệt ở người lớn tuổi và người suy yếu.

Suy dinh dưỡng và sụt cân

Khó nuốt và nôn trớ khiến người bệnh ăn uống kém, dẫn đến thiếu hụt dinh dưỡng và sụt cân nghiêm trọng.

Giãn thực quản (Megaesophagus)

Thức ăn bị ứ đọng lâu ngày có thể làm thực quản giãn to ra, mất chức năng co bóp và trở thành một túi chứa thức ăn lớn.

Tăng nguy cơ ung thư thực quản

Co thắt tâm vị mãn tính làm tăng nhẹ nguy cơ phát triển ung thư biểu mô tế bào vảy thực quản. Tuy nhiên, nguy cơ này vẫn tương đối thấp.

Thủng thực quản

Hiếm gặp, nhưng các thủ thuật điều trị như nong thực quản bằng bóng có thể gây thủng thực quản.

Đối tượng nguy cơ mắc Co thắt tâm vị

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

Co thắt tâm vị có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến nhất ở người lớn trong độ tuổi từ 30 đến 60 tuổi. Không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ mắc bệnh giữa nam và nữ.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

Mặc dù nguyên nhân chính xác thường không rõ ràng, một số yếu tố nguy cơ tiềm ẩn có thể liên quan đến co thắt tâm vị bao gồm:

• Nhiễm trùng Chagas: Ở các khu vực lưu hành bệnh Chagas (chủ yếu ở Trung và Nam Mỹ), nhiễm ký sinh trùng Trypanosoma cruzi có thể gây tổn thương thần kinh thực quản và dẫn đến co thắt tâm vị thứ phát.
• Rối loạn tự miễn: Một số nghiên cứu cho thấy có thể có mối liên quan giữa co thắt tâm vị và các bệnh tự miễn dịch, mặc dù cơ chế chính xác vẫn chưa rõ ràng.
• Yếu tố di truyền: Mặc dù không phải là bệnh di truyền trực tiếp, có một số bằng chứng cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng vai trò trong sự phát triển của co thắt tâm vị ở một số người.

Phòng ngừa Co thắt tâm vị

Vì nguyên nhân chính xác của co thắt tâm vị thường không rõ ràng, nên không có biện pháp phòng ngừa cụ thể nào được biết đến đối với dạng vô căn của bệnh. Tuy nhiên, ở các khu vực lưu hành bệnh Chagas, phòng ngừa nhiễm Trypanosoma cruzi là biện pháp quan trọng để giảm nguy cơ co thắt tâm vị thứ phát do bệnh Chagas gây ra. Các biện pháp này bao gồm kiểm soát côn trùng trung gian truyền bệnh (bọ xít hút máu) và sàng lọc máu truyền.

Đối với co thắt tâm vị vô căn, việc phát hiện sớm và điều trị kịp thời là rất quan trọng để kiểm soát triệu chứng, cải thiện chất lượng cuộc sống và ngăn ngừa các biến chứng.

Chẩn đoán Co thắt tâm vị

Chẩn đoán co thắt tâm vị thường dựa trên sự kết hợp của các triệu chứng lâm sàng, tiền sử bệnh và các xét nghiệm cận lâm sàng sau:

Nội soi thực quản – dạ dày – tá tràng (EGD)

Đây là xét nghiệm quan trọng để loại trừ các nguyên nhân khác gây khó nuốt, như ung thư thực quản hoặc hẹp thực quản. Nội soi giúp quan sát trực tiếp niêm mạc thực quản và dạ dày, đồng thời có thể sinh thiết để loại trừ các bệnh lý khác.

Đo áp lực thực quản (Esophageal Manometry)

Đây là xét nghiệm chính để chẩn đoán xác định co thắt tâm vị. Đo áp lực thực quản đánh giá nhu động thực quản và chức năng của cơ vòng thực quản dưới. Trong co thắt tâm vị, kết quả đo áp lực thường cho thấy:

• Mất nhu động thực quản hoặc nhu động không hiệu quả.
• Cơ vòng thực quản dưới không giãn ra hoặc giãn nở không hoàn toàn khi nuốt.
• Áp lực cơ vòng thực quản dưới tăng cao.

Chụp X-quang thực quản có thuốc cản quang (Barium Swallow)

Xét nghiệm này giúp đánh giá hình dạng và chức năng của thực quản. Trong co thắt tâm vị, hình ảnh X-quang có thể cho thấy:

• Thực quản giãn rộng, có hình dạng giống “mỏ chim” ở đoạn cuối thực quản do cơ vòng thực quản dưới bị hẹp.
• Thức ăn và thuốc cản quang bị ứ đọng trong thực quản.

Điều trị Co thắt tâm vị

Phương pháp y khoa

• Nong thực quản bằng bóng (Pneumatic Dilation): Đây là phương pháp điều trị phổ biến nhất. Bác sĩ sử dụng một quả bóng được đưa vào thực quản và bơm căng tại vị trí cơ vòng thực quản dưới để làm giãn cơ vòng, giúp thức ăn dễ dàng đi xuống dạ dày hơn.
• Phẫu thuật cắt cơ vòng thực quản (Heller Myotomy): Phẫu thuật này cắt các sợi cơ của cơ vòng thực quản dưới để giảm áp lực và cải thiện khả năng giãn nở của cơ vòng. Phẫu thuật Heller thường được thực hiện qua nội soi ổ bụng (laparoscopic Heller myotomy) và thường kết hợp với phẫu thuật tạo van chống trào ngược (fundoplication) để ngăn ngừa trào ngược dạ dày thực quản sau phẫu thuật.
• Tiêm Botox (Botulinum Toxin): Botox có thể được tiêm vào cơ vòng thực quản dưới qua nội soi để làm giãn cơ vòng. Tuy nhiên, hiệu quả của Botox thường chỉ kéo dài vài tháng đến một năm và cần phải tiêm nhắc lại. Phương pháp này thường được sử dụng cho bệnh nhân không đủ điều kiện phẫu thuật hoặc nong bóng.
• Thuốc: Các loại thuốc như thuốc chẹn kênh canxi hoặc nitrat có thể giúp giảm áp lực cơ vòng thực quản dưới, nhưng hiệu quả thường hạn chế và chỉ mang tính chất tạm thời. Thuốc không phải là phương pháp điều trị chính cho co thắt tâm vị.
• POEM (Peroral Endoscopic Myotomy): Đây là một phương pháp nội soi mới hơn, ít xâm lấn hơn so với phẫu thuật Heller. POEM thực hiện cắt cơ vòng thực quản dưới từ bên trong lòng thực quản qua nội soi. POEM cho thấy hiệu quả tương đương với phẫu thuật Heller và nong bóng, với thời gian phục hồi nhanh hơn.

Lối sống hỗ trợ

• Ăn chậm và nhai kỹ: Giúp giảm áp lực lên thực quản và cơ vòng thực quản dưới.
• Uống đủ nước trong bữa ăn: Giúp làm mềm thức ăn và dễ nuốt hơn.
• Tránh thức ăn đặc và khô: Ưu tiên thức ăn mềm, dễ nuốt.
• Nâng cao đầu giường khi ngủ: Giúp giảm trào ngược về đêm.
• Tránh các chất kích thích thực quản: Như caffeine, rượu, và thức ăn cay nóng.
• Duy trì cân nặng hợp lý: Giảm cân nếu thừa cân có thể giúp giảm triệu chứng.

Lưu ý khi điều trị

• Theo dõi định kỳ: Sau điều trị, người bệnh cần được theo dõi định kỳ để đánh giá hiệu quả điều trị và phát hiện sớm các biến chứng hoặc tái phát.
• Tuân thủ hướng dẫn của bác sĩ: Uống thuốc đúng liều, tái khám đúng hẹn và tuân thủ các hướng dẫn về chế độ ăn uống và sinh hoạt.
• Thông báo cho bác sĩ về bất kỳ triệu chứng mới hoặc tái phát: Để có biện pháp xử trí kịp thời.
• Thảo luận với bác sĩ về các lựa chọn điều trị: Để chọn phương pháp phù hợp nhất với tình trạng bệnh và sức khỏe tổng thể.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

• Hẹp thực quản (Esophageal Stricture): Là tình trạng thực quản bị thu hẹp do sẹo, viêm, hoặc khối u.
• Ung thư thực quản (Esophageal Cancer): Khối u ác tính phát triển trong thực quản, có thể gây khó nuốt.
• Co thắt tâm vị thứ phát do ung thư tâm vị (Pseudoachalasia): Ung thư ở tâm vị dạ dày có thể xâm lấn vào thực quản và gây ra các triệu chứng giống co thắt tâm vị.
• Rối loạn vận động thực quản khác (Other Esophageal Motility Disorders): Như co thắt thực quản lan tỏa (Diffuse Esophageal Spasm), thực quản “kẹp hạt dẻ” (Nutcracker Esophagus), có thể gây khó nuốt và đau ngực.
• Bệnh trào ngược dạ dày thực quản (GERD): Mặc dù GERD có triệu chứng ợ nóng tương tự, nhưng cơ chế và các triệu chứng khác khác biệt so với co thắt tâm vị.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Co thắt tâm vị có nguy hiểm không?

Co thắt tâm vị có thể nguy hiểm nếu không được điều trị. Mặc dù bản thân bệnh không đe dọa tính mạng trực tiếp, nhưng các biến chứng của nó như viêm phổi hít, suy dinh dưỡng, và giãn thực quản có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Ngoài ra, co thắt tâm vị mãn tính làm tăng nhẹ nguy cơ ung thư thực quản.

Co thắt tâm vị có chữa khỏi được không?

Co thắt tâm vị hiện tại chưa có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn, vì tổn thương thần kinh thực quản thường là vĩnh viễn. Tuy nhiên, các phương pháp điều trị như nong thực quản bằng bóng, phẫu thuật Heller myotomy, POEM và tiêm Botox có thể giúp kiểm soát triệu chứng rất hiệu quả, cải thiện khả năng nuốt và nâng cao chất lượng cuộc sống của người bệnh. Mục tiêu điều trị là giảm áp lực cơ vòng thực quản dưới và cải thiện khả năng dẫn lưu thức ăn từ thực quản xuống dạ dày.

Co thắt tâm vị nên ăn gì và kiêng gì?

Người bị co thắt tâm vị nên ưu tiên ăn thức ăn mềm, dễ nuốt, như cháo, súp, sinh tố, và thức ăn xay nhuyễn. Nên ăn chậm, nhai kỹ, và uống đủ nước trong bữa ăn để làm mềm thức ăn. Cần tránh thức ăn đặc, khô, dai, và khó nuốt như thịt dai, bánh mì khô, rau sống, và các loại hạt. Ngoài ra, nên tránh các chất kích thích thực quản như caffeine, rượu, đồ uống có gas, thức ăn cay nóng và chua. Nâng cao đầu giường khi ngủ và tránh ăn quá no trước khi đi ngủ cũng giúp giảm triệu chứng.

Bệnh co thắt tâm vị sống được bao lâu?

Co thắt tâm vị không làm giảm tuổi thọ trực tiếp. Với điều trị thích hợp và theo dõi định kỳ, người bệnh co thắt tâm vị có thể sống một cuộc sống khỏe mạnh và tuổi thọ tương đương người bình thường. Tuy nhiên, việc không điều trị hoặc điều trị không hiệu quả có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, ảnh hưởng đến sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Điều quan trọng là phát hiện sớm, điều trị tích cực và tuân thủ các hướng dẫn của bác sĩ để kiểm soát bệnh và ngăn ngừa biến chứng.

Co thắt tâm vị có di truyền không?

Co thắt tâm vị không phải là bệnh di truyền trực tiếp theo kiểu Mendel (ví dụ như bệnh đơn gen). Tuy nhiên, có một số nghiên cứu cho thấy yếu tố di truyền có thể đóng vai trò trong sự phát triển của bệnh ở một số người. Nguy cơ mắc bệnh có thể tăng nhẹ nếu có người thân trong gia đình mắc co thắt tâm vị, nhưng phần lớn các trường hợp co thắt tâm vị là lẻ tẻ và không có yếu tố di truyền rõ ràng. Các yếu tố môi trường và tự miễn dịch cũng có thể đóng vai trò quan trọng hơn yếu tố di truyền trong phần lớn các trường hợp.

Co thắt tâm vị có tự khỏi không?

Co thắt tâm vị là một bệnh lý mãn tính và thường không tự khỏi. Tình trạng tổn thương thần kinh thực quản là không hồi phục, do đó các triệu chứng khó nuốt và các vấn đề vận động thực quản sẽ không tự cải thiện theo thời gian. Điều trị là cần thiết để kiểm soát triệu chứng, cải thiện khả năng nuốt, và ngăn ngừa các biến chứng. Các phương pháp điều trị hiện có tập trung vào việc giảm áp lực cơ vòng thực quản dưới và cải thiện khả năng dẫn lưu thức ăn, chứ không chữa khỏi hoàn toàn bệnh.

Chi phí điều trị co thắt tâm vị là bao nhiêu?

Chi phí điều trị co thắt tâm vị có thể khác nhau tùy thuộc vào phương pháp điều trị được lựa chọn, cơ sở y tế, và bảo hiểm y tế của bệnh nhân. Nong thực quản bằng bóng thường có chi phí thấp hơn so với phẫu thuật Heller myotomy hoặc POEM. Tiêm Botox có thể có chi phí ban đầu thấp hơn nhưng cần tiêm nhắc lại thường xuyên. Phẫu thuật POEM có thể có chi phí cao hơn nhưng có thể mang lại hiệu quả lâu dài và ít xâm lấn. Chi phí cụ thể cần được thảo luận với bác sĩ và cơ sở y tế để có thông tin chi tiết và phù hợp với tình hình cá nhân.

Nong bóng thực quản có đau không?

Nong thực quản bằng bóng có thể gây khó chịu hoặc đau nhẹ trong quá trình thực hiện thủ thuật. Bệnh nhân thường được gây tê hoặc dùng thuốc an thần để giảm cảm giác khó chịu. Sau thủ thuật, có thể có cảm giác đau ngực hoặc khó chịu nhẹ trong vài ngày. Tuy nhiên, mức độ đau thường không quá nghiêm trọng và có thể kiểm soát bằng thuốc giảm đau thông thường. Lợi ích của việc cải thiện khả năng nuốt thường vượt trội hơn so với sự khó chịu tạm thời do thủ thuật gây ra.

Phẫu thuật Heller Myotomy là gì?

Phẫu thuật Heller Myotomy là một phương pháp phẫu thuật điều trị co thắt tâm vị, nhằm mục đích cắt các sợi cơ của cơ vòng thực quản dưới. Thủ thuật này giúp giảm áp lực cơ vòng và cải thiện khả năng giãn nở của nó, cho phép thức ăn dễ dàng đi xuống dạ dày. Phẫu thuật Heller thường được thực hiện qua nội soi ổ bụng (laparoscopic Heller myotomy), là một phương pháp ít xâm lấn hơn so với phẫu thuật mở. Phẫu thuật này thường kết hợp với phẫu thuật tạo van chống trào ngược (fundoplication) để ngăn ngừa trào ngược dạ dày thực quản sau phẫu thuật.

POEM là phương pháp điều trị co thắt tâm vị như thế nào?

POEM (Peroral Endoscopic Myotomy), hay phẫu thuật cắt cơ vòng thực quản qua đường miệng bằng nội soi, là một phương pháp điều trị co thắt tâm vị ít xâm lấn. Trong thủ thuật POEM, bác sĩ sử dụng ống nội soi đưa qua đường miệng vào thực quản. Sau đó, một đường hầm được tạo ra dưới niêm mạc thực quản để tiếp cận cơ vòng thực quản dưới. Các sợi cơ vòng thực quản dưới sau đó được cắt từ bên trong lòng thực quản bằng các dụng cụ nội soi chuyên biệt. POEM giúp giảm áp lực cơ vòng và cải thiện khả năng nuốt, với ưu điểm là ít xâm lấn, không có vết mổ ngoài da, và thời gian phục hồi nhanh hơn so với phẫu thuật Heller truyền thống.

Tài liệu tham khảo về Co thắt tâm vị

• National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK)
• Mayo Clinic
• Cleveland Clinic
• American College of Gastroenterology (ACG)
• World Gastroenterology Organisation (WGO)