Co thắt mạch vành

Co thắt mạch vành là gì?

Co thắt mạch vành là sự co hẹp đột ngột của động mạch vành tim, làm giảm hoặc tắc nghẽn lưu lượng máu đến cơ tim. Tình trạng này có thể gây ra cơn đau thắt ngực (đau tim) và các biến chứng nghiêm trọng khác.

Co thắt mạch vành có thể ảnh hưởng đáng kể đến sức khỏe tim mạch. Nếu không được điều trị kịp thời, nó có thể dẫn đến thiếu máu cơ tim cục bộ, rối loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim, và thậm chí tử vong. Mặc dù không phổ biến như bệnh mạch vành do xơ vữa động mạch, co thắt mạch vành vẫn là một vấn đề tim mạch đáng lưu ý, đặc biệt ở một số nhóm dân số nhất định. Theo một số nghiên cứu, tỷ lệ co thắt mạch vành dao động từ 2% đến 10% ở bệnh nhân trải qua chụp mạch vành vì đau thắt ngực.

Nguyên nhân gây ra Co thắt mạch vành

Nguyên nhân

Nguyên nhân chính xác của co thắt mạch vành vẫn chưa được hiểu đầy đủ, nhưng có một số yếu tố được cho là có liên quan:

• Rối loạn chức năng nội mô: Nội mô mạch máu bị tổn thương hoặc hoạt động không bình thường có thể dẫn đến mất cân bằng các chất gây giãn mạch và co mạch, gây ra co thắt.

Cơ chế

Cơ chế chính xác gây co thắt mạch vành rất phức tạp và có thể bao gồm:

• Tăng tính phản ứng của cơ trơn mạch máu: Các tế bào cơ trơn trong thành động mạch vành trở nên quá nhạy cảm với các tác nhân gây co mạch, dẫn đến co thắt quá mức.
• Rối loạn chức năng nội mô: Nội mô mạch máu sản xuất các chất điều hòa chức năng mạch máu. Khi nội mô bị rối loạn chức năng, sự cân bằng giữa các chất gây giãn mạch (như nitric oxide) và co mạch (như endothelin-1) bị phá vỡ, có thể gây ra co thắt mạch vành.
• Vai trò của hệ thần kinh tự chủ: Hệ thần kinh giao cảm và phó giao cảm đóng vai trò trong điều hòa trương lực mạch máu. Sự mất cân bằng giữa hai hệ thống này, đặc biệt là sự hoạt động quá mức của hệ giao cảm, có thể góp phần gây co thắt mạch vành.

Triệu chứng của Co thắt mạch vành

Triệu chứng phổ biến

Triệu chứng điển hình của co thắt mạch vành là đau thắt ngực kiểu Prinzmetal (variant angina). Cơn đau này có những đặc điểm sau:

• Thời điểm xuất hiện: Thường xảy ra khi nghỉ ngơi, đặc biệt là vào ban đêm hoặc sáng sớm, khác với đau thắt ngực do gắng sức thường xảy ra khi vận động.
• Tính chất đau: Đau thắt chặt, nghẹn ngào, hoặc như dao đâm ở ngực, có thể lan lên vai, cánh tay, cổ hoặc hàm.
• Thời gian đau: Cơn đau thường kéo dài vài phút đến 15 phút, đôi khi lâu hơn.
• Yếu tố khởi phát: Có thể xảy ra tự phát hoặc do các yếu tố như căng thẳng, lạnh, hút thuốc lá.
• Đáp ứng với thuốc giãn mạch: Cơn đau thường giảm nhanh chóng khi dùng thuốc nitroglycerin ngậm dưới lưỡi.

Triệu chứng theo mức độ

Co thắt mạch vành không được phân loại theo mức độ nghiêm trọng dựa trên triệu chứng một cách chính thức. Tuy nhiên, có thể phân biệt dựa trên tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn đau:

Trường hợp đặc biệt

Trong một số trường hợp, co thắt mạch vành có thể biểu hiện không điển hình hoặc có các triệu chứng đặc biệt:

• Co thắt mạch vành im lặng: Xảy ra co thắt mạch vành nhưng không gây đau ngực rõ rệt. Tình trạng này có thể được phát hiện qua điện tâm đồ (ECG) hoặc các xét nghiệm khác.
• Rối loạn nhịp tim: Co thắt mạch vành có thể gây ra các rối loạn nhịp tim nguy hiểm như nhịp nhanh thất hoặc rung thất, đặc biệt là khi xảy ra co thắt nặng.
• Nhồi máu cơ tim: Trong trường hợp co thắt mạch vành kéo dài và nghiêm trọng, nó có thể dẫn đến nhồi máu cơ tim do thiếu máu cơ tim cục bộ kéo dài.

Các biến chứng của Co thắt mạch vành

Co thắt mạch vành có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, bao gồm:

Thiếu máu cơ tim cục bộ

Co thắt mạch vành làm giảm lưu lượng máu đến cơ tim, gây ra tình trạng thiếu máu cơ tim cục bộ. Nếu tình trạng này kéo dài, nó có thể gây tổn thương cơ tim.

Rối loạn nhịp tim

Co thắt mạch vành có thể gây ra các rối loạn nhịp tim, từ nhịp nhanh thất đến rung thất, là những biến chứng đe dọa tính mạng.

Nhồi máu cơ tim

Trong trường hợp nghiêm trọng, co thắt mạch vành kéo dài có thể gây tắc nghẽn hoàn toàn mạch máu, dẫn đến nhồi máu cơ tim.

Đột tử tim

Co thắt mạch vành, đặc biệt là khi gây ra rối loạn nhịp tim nguy hiểm, có thể là nguyên nhân gây đột tử tim.

Đối tượng nguy cơ mắc Co thắt mạch vành

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

Co thắt mạch vành có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến hơn ở những người:

• Tuổi trung niên và cao tuổi: Nguy cơ tăng lên theo tuổi tác.
• Nữ giới: Nữ giới có tỷ lệ mắc co thắt mạch vành cao hơn nam giới, đặc biệt là phụ nữ trẻ tuổi.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ khác có thể làm tăng khả năng mắc co thắt mạch vành:

• Hút thuốc lá: Hút thuốc lá là một yếu tố nguy cơ mạnh mẽ, làm tăng nguy cơ co thắt mạch vành và các bệnh tim mạch khác.
• Căng thẳng: Căng thẳng tinh thần và cảm xúc có thể là yếu tố kích hoạt co thắt mạch vành.
• Lạnh: Tiếp xúc với nhiệt độ lạnh có thể gây co thắt mạch máu, bao gồm cả mạch vành.
• Sử dụng chất kích thích: Sử dụng cocaine, amphetamine và các chất kích thích khác có thể gây co thắt mạch vành.
• Tiền sử đau nửa đầu Migraine: Có mối liên hệ giữa đau nửa đầu migraine và co thắt mạch vành.
• Hội chứng Raynaud: Những người mắc hội chứng Raynaud, một tình trạng gây co thắt mạch máu ở ngón tay và ngón chân khi lạnh, cũng có nguy cơ cao hơn mắc co thắt mạch vành.

Phòng ngừa Co thắt mạch vành

Các biện pháp phòng ngừa co thắt mạch vành tập trung vào việc giảm các yếu tố nguy cơ và duy trì lối sống lành mạnh:

Ngừng hút thuốc lá

Bỏ hút thuốc lá là biện pháp quan trọng nhất để giảm nguy cơ co thắt mạch vành và cải thiện sức khỏe tim mạch tổng thể.

Kiểm soát căng thẳng

Tìm các phương pháp giảm căng thẳng hiệu quả như tập thể dục, yoga, thiền, hoặc các hoạt động thư giãn khác.

Tránh tiếp xúc với lạnh đột ngột

Giữ ấm cơ thể trong thời tiết lạnh, đặc biệt là vùng ngực và đầu.

Tránh sử dụng chất kích thích

Không sử dụng cocaine, amphetamine và các chất kích thích khác.

Kiểm soát các bệnh lý nền

Điều trị và kiểm soát tốt các bệnh lý như tăng huyết áp, rối loạn lipid máu, và tiểu đường.

Chẩn đoán Co thắt mạch vành

Chẩn đoán co thắt mạch vành có thể bao gồm:

Điện tâm đồ (ECG)

ECG có thể ghi lại những thay đổi đặc trưng trong cơn đau thắt ngực kiểu Prinzmetal, đặc biệt là đoạn ST chênh lên.

Holter ECG

Theo dõi ECG liên tục trong 24-48 giờ để phát hiện các cơn co thắt mạch vành xảy ra không thường xuyên.

Nghiệm pháp gắng sức

Mặc dù đau thắt ngực kiểu Prinzmetal thường xảy ra khi nghỉ ngơi, nghiệm pháp gắng sức vẫn có thể được sử dụng để loại trừ các nguyên nhân đau ngực khác và đôi khi có thể kích thích co thắt mạch vành.

Chụp mạch vành qua da và nghiệm pháp kích thích co thắt mạch vành

Đây là tiêu chuẩn vàng để chẩn đoán xác định co thắt mạch vành. Trong quá trình chụp mạch vành, bác sĩ có thể sử dụng các thuốc như acetylcholine hoặc ergonovine để kích thích co thắt mạch vành và quan sát trực tiếp trên phim chụp mạch.

Điều trị Co thắt mạch vành

Phương pháp y khoa

Điều trị co thắt mạch vành chủ yếu tập trung vào kiểm soát các cơn đau và ngăn ngừa biến chứng:

• Nitrat: Nitroglycerin và các nitrat tác dụng kéo dài là thuốc giãn mạch vành chính, giúp giảm nhanh cơn đau và ngăn ngừa co thắt.
• Thuốc chẹn kênh canxi: Các thuốc như amlodipine, diltiazem, verapamil giúp ngăn ngừa co thắt mạch vành bằng cách ức chế dòng canxi vào tế bào cơ trơn mạch máu.
• Thuốc chẹn beta: Thuốc chẹn beta thường không được sử dụng đơn độc trong điều trị co thắt mạch vành vì có thể làm trầm trọng thêm tình trạng co thắt ở một số bệnh nhân. Tuy nhiên, chúng có thể được sử dụng phối hợp với các thuốc khác trong một số trường hợp nhất định, đặc biệt là khi có kèm theo bệnh mạch vành do xơ vữa.
• Ranolazine: Một loại thuốc có thể giúp giảm tần suất đau thắt ngực và cải thiện khả năng gắng sức.

Lối sống hỗ trợ

Thay đổi lối sống cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát co thắt mạch vành:

• Ngừng hút thuốc lá: Tuyệt đối không hút thuốc lá.
• Tránh các yếu tố kích thích: Hạn chế tiếp xúc với lạnh, tránh căng thẳng, và không sử dụng chất kích thích.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, và hạn chế chất béo bão hòa và cholesterol.
• Tập thể dục thường xuyên: Tập thể dục vừa phải giúp cải thiện sức khỏe tim mạch, nhưng cần tham khảo ý kiến bác sĩ về mức độ và loại hình tập luyện phù hợp.

Lưu ý khi điều trị

• Tuân thủ điều trị: Uống thuốc đều đặn theo chỉ định của bác sĩ là rất quan trọng để kiểm soát bệnh.
• Theo dõi định kỳ: Tái khám định kỳ để bác sĩ đánh giá hiệu quả điều trị và điều chỉnh khi cần thiết.
• Nhận biết và xử trí cơn đau: Bệnh nhân cần được hướng dẫn cách nhận biết cơn đau thắt ngực và sử dụng nitroglycerin ngậm dưới lưỡi khi cần.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

Một số bệnh lý có triệu chứng tương tự co thắt mạch vành cần được phân biệt:

• Đau thắt ngực ổn định do xơ vữa động mạch: Đau thắt ngực do hẹp động mạch vành do mảng xơ vữa, thường xảy ra khi gắng sức.
• Nhồi máu cơ tim cấp: Tắc nghẽn hoàn toàn động mạch vành, gây tổn thương cơ tim vĩnh viễn.
• Viêm màng ngoài tim: Viêm màng ngoài tim gây đau ngực, nhưng thường đau nhói, tăng lên khi hít sâu hoặc nằm xuống.
• Bệnh cơ tim phì đại: Dày thất trái bất thường có thể gây đau ngực, khó thở, và các triệu chứng khác tương tự bệnh tim mạch.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Co thắt mạch vành có nguy hiểm không?

Co thắt mạch vành có thể nguy hiểm vì nó có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như thiếu máu cơ tim, rối loạn nhịp tim, nhồi máu cơ tim và thậm chí đột tử tim. Tuy nhiên, với chẩn đoán và điều trị kịp thời, nguy cơ biến chứng có thể được giảm thiểu đáng kể. Việc tuân thủ điều trị và thay đổi lối sống theo hướng dẫn của bác sĩ là rất quan trọng để kiểm soát bệnh và cải thiện chất lượng cuộc sống.

Co thắt mạch vành có chữa khỏi được không?

Co thắt mạch vành không phải lúc nào cũng chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có thể kiểm soát hiệu quả bằng thuốc và thay đổi lối sống. Mục tiêu điều trị là giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn đau thắt ngực, ngăn ngừa biến chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Nhiều người bệnh có thể sống khỏe mạnh và năng động nếu tuân thủ điều trị và duy trì lối sống lành mạnh.

Đau thắt ngực do co thắt mạch vành kéo dài bao lâu?

Cơn đau thắt ngực do co thắt mạch vành thường kéo dài từ vài phút đến khoảng 15 phút. Tuy nhiên, trong một số trường hợp, cơn đau có thể kéo dài hơn. Điều quan trọng là cần phân biệt cơn đau thắt ngực do co thắt mạch vành với cơn đau thắt ngực ổn định do gắng sức hoặc nhồi máu cơ tim, vì mỗi loại có đặc điểm và cách xử trí khác nhau. Nếu cơn đau ngực kéo dài hoặc không giảm sau khi dùng thuốc nitroglycerin, cần đến cơ sở y tế ngay lập tức.

Co thắt mạch vành có di truyền không?

Hiện tại, chưa có bằng chứng rõ ràng cho thấy co thắt mạch vành là bệnh di truyền trực tiếp. Tuy nhiên, có thể có yếu tố di truyền góp phần vào sự nhạy cảm của mạch máu và chức năng nội mô, từ đó làm tăng nguy cơ mắc bệnh. Ngoài ra, các yếu tố nguy cơ như hút thuốc lá, căng thẳng và các bệnh lý nền có vai trò quan trọng hơn trong sự phát triển của co thắt mạch vành so với yếu tố di truyền đơn thuần.

Co thắt mạch vành nên ăn uống như thế nào?

Chế độ ăn uống lành mạnh đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát co thắt mạch vành. Nên ăn nhiều rau xanh, trái cây, ngũ cốc nguyên hạt, cá béo (giàu omega-3), và các nguồn protein nạc. Hạn chế chất béo bão hòa, chất béo chuyển hóa, cholesterol, muối và đường. Tránh các chất kích thích như caffeine và rượu, vì chúng có thể làm tăng nguy cơ co thắt mạch vành ở một số người. Uống đủ nước và duy trì cân nặng hợp lý cũng rất quan trọng.

Tài liệu tham khảo về Co thắt mạch vành

• American Heart Association
• National Heart, Lung, and Blood Institute (NHLBI)
• Mayo Clinic
• World Health Organization (WHO)
• European Society of Cardiology (ESC)