Cơ thắt lưng

Cơ thắt lưng là gì?

Cơ thắt lưng, hay còn gọi là cơ psoas, là một cơ lớn nằm sâu trong vùng bụng dưới và lưng dưới. Nó đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc duy trì tư thế, vận động của hông và cột sống, cũng như ảnh hưởng đến sự ổn định của cơ thể. Cơ psoas là một trong những cơ cốt lõi quan trọng nhất, tham gia vào hầu hết các hoạt động hàng ngày như đi bộ, chạy, đứng và ngồi. Sức khỏe của cơ thắt lưng có ảnh hưởng đáng kể đến sự linh hoạt, sức mạnh và khả năng vận động tổng thể của con người.

Tổng quan về cơ thắt lưng

Cấu trúc

Cơ thắt lưng (cơ psoas major) là một cơ dài, dày, hình thoi, nằm ở bên cột sống thắt lưng, kéo dài từ đốt sống ngực thứ 12 (T12) đến đốt sống thắt lưng thứ 5 (L5) và mấu chuyển bé xương đùi. Nó là một phần của nhóm cơ psoas-iliacus, bao gồm cơ psoas major và cơ iliacus. Cơ psoas major nằm sâu hơn và có nguồn gốc từ cột sống, trong khi cơ iliacus nằm trên hố chậu.

Các bộ phận nhỏ hơn

• Thân cơ: Phần chính của cơ, dày và khỏe, tạo nên khối lượng cơ lớn nhất.
• Gân cơ: Ở cả đầu trên và đầu dưới, cơ psoas kết nối với xương thông qua gân. Gân cơ ở đầu dưới bám vào mấu chuyển bé xương đùi.
• Các bó sợi cơ: Cơ psoas được cấu tạo từ nhiều bó sợi cơ song song, cho phép cơ co và giãn để tạo ra lực và chuyển động.

Nguồn gốc

Cơ thắt lưng (cơ psoas major) phát triển từ các somite vùng thắt lưng trong quá trình phát triển phôi thai. Các somite là các khối mô phôi trung bì phân đoạn, từ đó hình thành các cơ xương, xương và da của cơ thể. Cơ psoas có nguồn gốc từ các somite lưng và phát triển dọc theo cột sống thắt lưng, sau đó di chuyển ra phía trước để bám vào xương đùi.

Cơ chế

Cơ thắt lưng hoạt động chủ yếu thông qua cơ chế co cơ. Khi các sợi cơ trong cơ psoas nhận được tín hiệu từ hệ thần kinh, chúng sẽ co lại. Sự co cơ này làm ngắn cơ và kéo các điểm bám của cơ lại gần nhau. Đối với cơ psoas major, khi nó co, nó có thể thực hiện các động tác sau:

• Gập hông: Kéo đùi về phía bụng. Đây là chức năng chính của cơ psoas.
• Dạng và xoay ngoài đùi (khi hông gập): Hỗ trợ dạng và xoay ngoài đùi khi hông đang ở tư thế gập.
• Gập thân mình về phía trước (khi chân cố định): Kéo thân mình về phía đùi, ví dụ như khi gập bụng.
• Ổn định cột sống thắt lưng: Cơ psoas cũng góp phần ổn định cột sống thắt lưng và xương chậu.

Chức năng của cơ thắt lưng

Chức năng chính của cơ thắt lưng (cơ psoas major) là vận động khớp háng và hỗ trợ cột sống thắt lưng. Nó đóng vai trò then chốt trong nhiều hoạt động thể chất hàng ngày. Sức mạnh và sự linh hoạt của cơ psoas ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng vận động, tư thế và sự thoải mái của cơ thể.

Gập hông

Đây là chức năng quan trọng nhất của cơ psoas. Nó là cơ gập hông mạnh mẽ, cho phép chúng ta nâng chân lên khỏi mặt đất khi đi bộ, chạy, leo cầu thang, và thực hiện các động tác gập người.

Ổn định cột sống thắt lưng và xương chậu

Cơ psoas tham gia vào việc ổn định cột sống thắt lưng và xương chậu, giúp duy trì tư thế thẳng đứng và cân bằng cơ thể. Nó hoạt động cùng với các cơ cốt lõi khác để bảo vệ cột sống và giảm áp lực lên đĩa đệm.

Hỗ trợ tư thế

Bằng cách kết nối cột sống thắt lưng với xương đùi, cơ psoas giúp duy trì đường cong sinh lý của cột sống và hỗ trợ tư thế đúng. Cơ psoas khỏe mạnh góp phần vào tư thế tốt, giảm nguy cơ đau lưng và các vấn đề liên quan đến tư thế.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Cơ thắt lưng thường ở trạng thái cân bằng và hoạt động hiệu quả trong cơ thể khỏe mạnh. Tuy nhiên, sự mất cân bằng hoặc các vấn đề về cơ psoas có thể dẫn đến nhiều vấn đề sức khỏe khác nhau. Việc duy trì sức khỏe cơ psoas thông qua vận động và các bài tập phù hợp là rất quan trọng để đảm bảo chức năng vận động và sức khỏe tổng thể.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Đau lưng dưới (Lower back pain): Cơ psoas căng hoặc yếu là một nguyên nhân phổ biến gây đau lưng dưới. Căng cơ psoas có thể kéo cột sống thắt lưng ra trước, gây áp lực lên các khớp và đĩa đệm, dẫn đến đau.
• Đau hông (Hip pain): Cơ psoas căng có thể gây đau ở vùng háng và hông trước. Viêm gân cơ psoas (psoas tendinitis) cũng có thể gây đau hông.
• Hạn chế vận động hông (Limited hip mobility): Cơ psoas căng có thể hạn chế khả năng duỗi hông và xoay ngoài hông.
• Tư thế xấu (Poor posture): Cơ psoas căng có thể góp phần vào tư thế ưỡn cột sống quá mức (lordosis) hoặc tư thế gù lưng (kyphosis).
• Khó thở (Breathing difficulties): Mặc dù ít phổ biến hơn, cơ psoas căng có thể ảnh hưởng đến cơ hoành và gây khó thở nông hoặc cảm giác khó thở.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ đánh giá tầm vận động hông, tư thế, và sờ nắn vùng bụng và hông để kiểm tra độ căng và đau của cơ psoas.
• Nghiệm pháp Thomas (Thomas test): Đây là một nghiệm pháp phổ biến để đánh giá độ căng của cơ psoas và các cơ gập hông khác.
• Chụp X-quang: Có thể được sử dụng để loại trừ các vấn đề về xương khớp hoặc cột sống có thể gây đau tương tự.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI): MRI có thể cung cấp hình ảnh chi tiết về cơ psoas và các mô mềm xung quanh, giúp phát hiện các tổn thương cơ, viêm gân, hoặc các vấn đề khác.
• Siêu âm: Siêu âm có thể được sử dụng để đánh giá cơ psoas trong thời gian thực và hướng dẫn tiêm thuốc điều trị.

Các phương pháp điều trị

• Vật lý trị liệu: Các bài tập kéo giãn và tăng cường sức mạnh cơ psoas, cùng với các kỹ thuật trị liệu bằng tay như xoa bóp và giải phóng cơ, là phương pháp điều trị chính cho các vấn đề về cơ psoas.
• Kéo giãn cơ psoas (Psoas stretches): Các bài tập kéo giãn như tư thế cây cầu (bridge pose), tư thế chiến binh (warrior pose), và tư thế lưỡi liềm (lunge stretch) có thể giúp giảm căng cơ psoas.
• Bài tập tăng cường sức mạnh cơ psoas (Psoas strengthening exercises): Các bài tập như nâng chân (leg raises), gập bụng (crunches), và plank có thể giúp tăng cường sức mạnh cơ psoas.
• Chườm nóng hoặc chườm lạnh: Chườm nóng có thể giúp thư giãn cơ bắp, trong khi chườm lạnh có thể giúp giảm đau và viêm.
• Thuốc giảm đau và kháng viêm: Trong trường hợp đau nhiều, bác sĩ có thể kê đơn thuốc giảm đau không kê đơn (OTC) hoặc thuốc kháng viêm không steroid (NSAIDs). Trong một số trường hợp, tiêm corticosteroid có thể được sử dụng để giảm viêm và đau.
• Thay đổi lối sống: Tránh ngồi quá lâu, duy trì tư thế đúng, và tập thể dục thường xuyên có thể giúp ngăn ngừa và cải thiện các vấn đề về cơ psoas.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

Cột sống thắt lưng

Cơ psoas có mối liên kết chặt chẽ với cột sống thắt lưng, vì nó bám vào các đốt sống thắt lưng và đốt sống ngực cuối cùng. Sự căng thẳng hoặc yếu kém của cơ psoas có thể ảnh hưởng trực tiếp đến sự ổn định và đường cong sinh lý của cột sống thắt lưng, gây ra các vấn đề như đau lưng và sai lệch tư thế.

Khớp háng

Cơ psoas là cơ gập hông chính, kết nối cột sống thắt lưng với xương đùi tại mấu chuyển bé. Do đó, nó đóng vai trò trung tâm trong vận động của khớp háng. Các vấn đề ở cơ psoas có thể dẫn đến hạn chế vận động hông và đau hông.

Cơ hoành

Mặc dù không trực tiếp bám vào cơ hoành, cơ psoas nằm gần cơ hoành và có thể ảnh hưởng đến chức năng hô hấp. Cơ psoas căng có thể gây áp lực lên cơ hoành, hạn chế sự di chuyển của cơ hoành và ảnh hưởng đến nhịp thở.

Hệ thần kinh

Đám rối thần kinh thắt lưng (lumbar plexus), một mạng lưới thần kinh quan trọng chi phối các chi dưới, nằm ngay phía sau cơ psoas. Các vấn đề về cơ psoas, như căng cơ, có thể gây chèn ép hoặc kích thích các dây thần kinh trong đám rối này, dẫn đến đau và các triệu chứng thần kinh khác ở chân và háng.

Mọi người cũng hỏi

Cơ thắt lưng nằm ở đâu?

Cơ thắt lưng (cơ psoas major) nằm sâu trong vùng bụng dưới và lưng dưới, ở hai bên cột sống thắt lưng. Nó kéo dài từ đốt sống ngực thứ 12 (T12) đến đốt sống thắt lưng thứ 5 (L5) và bám vào mấu chuyển bé xương đùi. Vì vị trí sâu bên trong cơ thể, cơ psoas thường không thể sờ thấy trực tiếp từ bên ngoài.

Cơ thắt lưng có tác dụng gì?

Cơ thắt lưng có nhiều chức năng quan trọng, bao gồm gập hông (nâng đùi về phía bụng), ổn định cột sống thắt lưng và xương chậu, hỗ trợ tư thế, và tham gia vào các động tác xoay và dạng hông. Nó đóng vai trò thiết yếu trong các hoạt động hàng ngày như đi bộ, chạy, đứng và ngồi, cũng như trong các hoạt động thể thao.

Làm thế nào để biết cơ thắt lưng bị căng?

Các dấu hiệu cơ thắt lưng bị căng có thể bao gồm đau lưng dưới, đau hông, đau háng, hạn chế tầm vận động hông, tư thế ưỡn cột sống quá mức, và đôi khi có thể gây khó chịu ở bụng hoặc khó thở nông. Nghiệm pháp Thomas là một cách đơn giản để kiểm tra độ căng của cơ psoas tại nhà, nhưng để chẩn đoán chính xác, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia vật lý trị liệu.

Bài tập nào tốt cho cơ thắt lưng?

Các bài tập tốt cho cơ thắt lưng bao gồm các bài tập kéo giãn như tư thế cây cầu, tư thế chiến binh, tư thế lưỡi liềm, và các bài tập tăng cường sức mạnh như nâng chân, gập bụng, và plank. Yoga và pilates cũng là những phương pháp tập luyện hiệu quả để cải thiện sức khỏe và sự linh hoạt của cơ psoas. Quan trọng là thực hiện các bài tập đúng kỹ thuật và khởi động kỹ trước khi tập.

Ngồi nhiều có hại cho cơ thắt lưng không?

Ngồi nhiều có thể gây hại cho cơ thắt lưng vì nó có thể dẫn đến căng cơ psoas. Khi ngồi lâu, cơ psoas ở tư thế rút ngắn liên tục, theo thời gian có thể trở nên căng cứng và mất linh hoạt. Điều này có thể góp phần gây đau lưng dưới, đau hông và các vấn đề tư thế. Để giảm tác động tiêu cực của việc ngồi nhiều, nên thường xuyên đứng dậy vận động, thực hiện các bài tập kéo giãn cơ psoas, và duy trì tư thế ngồi đúng.

Cơ thắt lưng có liên quan đến đau thần kinh tọa không?

Cơ thắt lưng có thể liên quan đến đau thần kinh tọa, mặc dù không phải là nguyên nhân trực tiếp. Cơ psoas căng có thể gây áp lực lên các cấu trúc xung quanh, bao gồm cả đám rối thần kinh thắt lưng và thần kinh tọa. Ngoài ra, sự mất cân bằng cơ psoas có thể ảnh hưởng đến tư thế và gây căng thẳng lên cột sống thắt lưng, gián tiếp góp phần vào các vấn đề liên quan đến thần kinh tọa. Tuy nhiên, đau thần kinh tọa thường có nhiều nguyên nhân khác nhau, và cần được chẩn đoán và điều trị bởi chuyên gia y tế.

Tài liệu tham khảo về cơ thắt lưng

• Sách Giải phẫu người (Giải phẫu học): Các sách giáo trình giải phẫu học uy tín như “Gray’s Anatomy for Students” hoặc “Netter’s Atlas of Human Anatomy” cung cấp thông tin chi tiết về cấu trúc và chức năng của cơ psoas.
• Journal of Bodywork and Movement Therapies: Tạp chí khoa học chuyên về các liệu pháp vận động và cơ thể, thường có các bài nghiên cứu về cơ psoas và các vấn đề liên quan.
• Hiệp hội Vật lý trị liệu Hoa Kỳ (American Physical Therapy Association – APTA): Tổ chức chuyên nghiệp dành cho các nhà vật lý trị liệu, cung cấp thông tin và nguồn lực về các vấn đề cơ xương khớp, bao gồm cả cơ psoas.
• National Institutes of Health (NIH): Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ, cung cấp các nghiên cứu và thông tin y tế đáng tin cậy về sức khỏe cơ xương khớp và các bệnh lý liên quan.