Có bao nhiêu nguyên nhân gây ra bệnh sỏi thận?

Trong số những bệnh lý về đường tiết niệu, sỏi thận là một trong những tình trạng phổ biến, ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Việc hình thành sỏi thận không chỉ gây ra những cơn đau dữ dội mà còn tiềm ẩn nhiều biến chứng nguy hiểm nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Để chủ động phòng ngừa và kiểm soát hiệu quả, điều quan trọng là chúng ta cần hiểu rõ về các nguyên nhân sâu xa dẫn đến căn bệnh này. Vậy, có bao nhiêu nguyên nhân gây ra bệnh sỏi thận, và đâu là những yếu tố chính chúng ta cần lưu ý? Bài viết này sẽ đi sâu phân tích những yếu tố nguy cơ hàng đầu, từ thói quen sinh hoạt đến các tình trạng y tế tiềm ẩn, giúp bạn có cái nhìn toàn diện nhất.

Nguyên nhân gây ra bệnh sỏi thận: Hiểu rõ để phòng ngừa hiệu quả

1. Uống không đủ nước: Thủ phạm hàng đầu

Nước đóng vai trò cực kỳ quan trọng trong việc duy trì hoạt động bình thường của hệ tiết niệu. Khi bạn uống đủ nước, các chất thải và khoáng chất có khả năng hình thành sỏi sẽ được pha loãng trong nước tiểu và dễ dàng đào thải ra ngoài. Ngược lại, việc uống không đủ nước, đặc biệt trong điều kiện khí hậu nóng bức hoặc khi hoạt động thể chất nhiều mà không bù đủ nước, sẽ khiến nước tiểu trở nên cô đặc. Nồng độ cao của các khoáng chất như canxi, oxalate, axit uric và phosphate trong nước tiểu cô đặc sẽ tạo điều kiện thuận lợi để chúng kết tinh và hình thành các tinh thể sỏi.

2. Chế độ ăn uống không hợp lý

Dinh dưỡng có mối liên hệ mật thiết đến nguy cơ sỏi thận. Một số thói quen ăn uống không lành mạnh có thể làm tăng đáng kể khả năng hình thành sỏi:

• Thực phẩm giàu Oxalate: Oxalate là một hợp chất tự nhiên có trong nhiều loại thực phẩm như rau bina, củ dền, sô cô la, trà đen đậm đặc, các loại hạt (hạnh nhân, điều) và một số loại ngũ cốc nguyên hạt. Khi oxalate liên kết với canxi trong nước tiểu, chúng sẽ tạo thành sỏi canxi oxalate – loại sỏi phổ biến nhất.
• Chế độ ăn nhiều muối và đường: Lượng muối (natri) cao trong chế độ ăn không chỉ ảnh hưởng đến huyết áp mà còn làm tăng lượng canxi bài tiết qua nước tiểu. Đồng thời, nó cũng có thể làm giảm nồng độ citrate (một chất ức chế sỏi tự nhiên) trong nước tiểu. Đường fructose, đặc biệt là trong các loại đồ uống ngọt, cũng được chứng minh là làm tăng nguy cơ sỏi thận.
• Quá nhiều protein động vật: Ăn quá nhiều thịt đỏ, thịt gia cầm, trứng và hải sản có thể làm tăng nồng độ axit uric và canxi trong nước tiểu, đồng thời làm giảm citrate. Điều này tạo ra một môi trường axit hơn trong nước tiểu, thúc đẩy sự hình thành sỏi canxi và sỏi axit uric.
• Ít Canxi: Ngược lại với suy nghĩ thông thường rằng canxi gây sỏi, một chế độ ăn quá ít canxi lại có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi canxi oxalate. Khi không có đủ canxi trong chế độ ăn, oxalate sẽ không được liên kết và đào thải qua phân mà sẽ được hấp thụ nhiều hơn vào máu và bài tiết qua nước tiểu, dẫn đến nồng độ oxalate cao hơn, dễ tạo sỏi. Điều quan trọng là tiêu thụ lượng canxi hợp lý từ các nguồn thực phẩm tự nhiên như sữa, sữa chua, phô mai.

3. Yếu tố di truyền và tiền sử gia đình

Yếu tố di truyền đóng vai trò đáng kể trong việc xác định nguy cơ mắc sỏi thận. Nếu trong gia đình bạn có người thân (cha mẹ, anh chị em ruột) từng bị sỏi thận, khả năng bạn cũng mắc bệnh sẽ cao hơn. Điều này có thể là do sự di truyền của những gen ảnh hưởng đến cách cơ thể hấp thụ, xử lý hoặc bài tiết các chất tạo sỏi. Ngoài ra, một số bệnh di truyền hiếm gặp như Cystin niệu (gây ra sỏi cystine) hoặc tăng oxalate niệu nguyên phát cũng trực tiếp gây ra sỏi thận do rối loạn chuyển hóa.

4. Một số tình trạng bệnh lý

Một số bệnh lý nhất định có thể làm thay đổi cân bằng hóa học trong nước tiểu, dẫn đến nguy cơ sỏi thận cao hơn:

• Bệnh Crohn và viêm loét đại tràng: Những bệnh viêm ruột này có thể ảnh hưởng đến sự hấp thụ chất béo và canxi trong ruột, dẫn đến tăng oxalate được hấp thụ vào máu và bài tiết qua nước tiểu.
• Toan ống thận (Renal tubular acidosis): Rối loạn này làm giảm khả năng của thận trong việc loại bỏ axit ra khỏi cơ thể, gây ra tình trạng nước tiểu có tính axit cao và tạo điều kiện thuận lợi cho sự hình thành sỏi phốt phát canxi.
• Cường cận giáp (Hyperparathyroidism): Tình trạng này khiến tuyến cận giáp sản xuất quá nhiều hormone cận giáp, dẫn đến tăng nồng độ canxi trong máu (tăng canxi máu) và nước tiểu (tăng canxi niệu), làm tăng nguy cơ sỏi canxi.
• Béo phì và tiểu đường: Cả hai đều có liên quan đến sự thay đổi pH nước tiểu và tăng nồng độ axit uric, làm tăng nguy cơ hình thành sỏi axit uric.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu mãn tính: Một số loại vi khuẩn trong nhiễm trùng đường tiết niệu có thể tạo ra ammonia, làm tăng độ pH của nước tiểu và thúc đẩy sự hình thành sỏi struvite (sỏi nhiễm trùng).

5. Sử dụng một số loại thuốc

Việc sử dụng lâu dài hoặc liều cao một số loại thuốc có thể là yếu tố nguy cơ. Ví dụ, một số loại thuốc lợi tiểu (như furosemide), thuốc kháng axit chứa canxi, thuốc chống động kinh (như topiramate), thuốc điều trị HIV (như indinavir) và một số loại kháng sinh có thể làm tăng nguy cơ hình thành sỏi thận.

6. Cấu trúc giải phẫu đường tiết niệu bất thường

Các dị tật bẩm sinh hoặc tình trạng tắc nghẽn trong đường tiết niệu, chẳng hạn như hẹp niệu quản, thận móng ngựa, hoặc túi thừa niệu quản, có thể cản trở dòng chảy bình thường của nước tiểu. Sự ứ đọng nước tiểu này tạo ra môi trường lý tưởng cho các tinh thể tích tụ và hình thành sỏi.

7. Tuổi tác và giới tính

Sỏi thận thường phổ biến hơn ở người trưởng thành trung niên, đặc biệt là trong độ tuổi từ 30 đến 60. Về giới tính, nam giới có xu hướng mắc bệnh sỏi thận cao hơn nữ giới. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, tỷ lệ mắc sỏi thận ở nữ giới cũng đang có chiều hướng gia tăng.

Sỏi thận là một bệnh lý phức tạp với nhiều nguyên nhân chồng chéo, từ những thói quen sinh hoạt hàng ngày đến các yếu tố di truyền và bệnh lý tiềm ẩn. Việc nhận diện và hiểu rõ các yếu tố nguy cơ không chỉ giúp chúng ta chủ động hơn trong việc phòng ngừa mà còn là chìa khóa để điều trị hiệu quả khi bệnh đã phát triển. Hãy luôn lắng nghe cơ thể mình, duy trì một lối sống lành mạnh, uống đủ nước, cân bằng chế độ dinh dưỡng và tham khảo ý kiến bác sĩ khi có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào để bảo vệ sức khỏe thận của bạn một cách tốt nhất.