Buồng trứng

Buồng trứng là gì?

Buồng trứng là một cặp cơ quan sinh sản nữ, có hình bầu dục, nằm ở hai bên tử cung trong khung chậu. Chúng đóng vai trò thiết yếu trong sức khỏe sinh sản của phụ nữ bằng cách sản xuất trứng (noãn) và các hormone sinh dục nữ quan trọng như estrogen và progesterone. Theo thống kê, mỗi buồng trứng ở phụ nữ trưởng thành có khoảng 1 đến 2 triệu nang trứng, mặc dù chỉ có khoảng 400 nang trứng trưởng thành và rụng trong suốt cuộc đời sinh sản.

Tổng quan về Buồng trứng

Cấu trúc

Buồng trứng có kích thước khoảng 3cm x 2cm x 1.5cm ở phụ nữ trưởng thành và nặng khoảng 6-8 gram mỗi bên. Về mặt vật lý, mỗi buồng trứng được bao bọc bởi một lớp biểu mô bề mặt, bên dưới là lớp vỏ (tunica albuginea) làm bằng mô liên kết dày đặc. Bên trong buồng trứng được chia thành hai vùng chính:

• Vùng vỏ (Cortex): Đây là lớp ngoài cùng, chứa các nang trứng ở các giai đoạn phát triển khác nhau. Mỗi nang trứng chứa một tế bào trứng chưa trưởng thành.
• Vùng tủy (Medulla): Đây là lớp bên trong, chứa các mạch máu, mạch bạch huyết và dây thần kinh.

Nguồn gốc

Buồng trứng bắt đầu phát triển từ thời kỳ bào thai. Trong quá trình phát triển phôi thai, các tế bào mầm nguyên thủy di chuyển đến vùng sinh dục và biệt hóa thành các tế bào trứng. Các tế bào xung quanh phát triển thành các tế bào nang. Khi bé gái chào đời, buồng trứng đã chứa hàng triệu nang trứng nguyên thủy.

Cơ chế

Cơ chế hoạt động chính của buồng trứng liên quan đến chu kỳ kinh nguyệt. Dưới sự kiểm soát của các hormone từ tuyến yên (hormone kích thích nang trứng – FSH và hormone lutein hóa – LH), các nang trứng trong buồng trứng bắt đầu phát triển. Thông thường, mỗi tháng chỉ có một nang trứng trưởng thành và giải phóng trứng trong quá trình rụng trứng. Sau khi rụng trứng, nang trứng còn lại sẽ trở thành hoàng thể, sản xuất progesterone và estrogen để chuẩn bị cho việc thụ thai. Nếu không có sự thụ thai, hoàng thể sẽ thoái hóa, dẫn đến sự sụt giảm hormone và bắt đầu chu kỳ kinh nguyệt mới.

Chức năng của Buồng trứng

Chức năng chính của buồng trứng là sản xuất trứng (noãn) và các hormone sinh dục nữ:

• Sản xuất trứng (Noãn): Buồng trứng chịu trách nhiệm sản xuất và giải phóng trứng, cần thiết cho quá trình sinh sản.
• Sản xuất hormone Estrogen: Estrogen đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển các đặc điểm sinh dục thứ phát ở nữ giới (ví dụ: phát triển vú, phân bố mỡ), điều hòa chu kỳ kinh nguyệt, duy trì sức khỏe xương và tim mạch.
• Sản xuất hormone Progesterone: Progesterone chủ yếu hoạt động sau khi rụng trứng, chuẩn bị niêm mạc tử cung cho việc làm tổ của trứng đã thụ tinh và duy trì thai kỳ.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Mức độ bình thường của hormone sinh dục nữ (estrogen và progesterone) rất quan trọng đối với sức khỏe tổng thể của phụ nữ, bao gồm sức khỏe sinh sản, sức khỏe xương, tim mạch và chức năng tâm thần. Sự cân bằng hormone này thay đổi theo tuổi, đặc biệt là trong giai đoạn dậy thì, chu kỳ kinh nguyệt, mang thai và mãn kinh.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• U nang buồng trứng: Các túi chứa đầy chất lỏng có thể phát triển trên buồng trứng. Hầu hết là lành tính và tự biến mất, nhưng một số có thể gây đau hoặc vỡ, cần can thiệp y tế.
• Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS): Một rối loạn nội tiết tố phổ biến ảnh hưởng đến phụ nữ trong độ tuổi sinh sản. Các triệu chứng bao gồm kinh nguyệt không đều, mụn trứng cá, tăng cân và khó mang thai. Nguyên nhân chính xác của PCOS chưa được biết rõ, nhưng nó liên quan đến sự mất cân bằng hormone. Hậu quả lâu dài có thể bao gồm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2, bệnh tim mạch và ung thư nội mạc tử cung.
• Ung thư buồng trứng: Một loại ung thư ác tính bắt đầu trong buồng trứng. Các triệu chứng thường khó phát hiện ở giai đoạn đầu, bao gồm đầy hơi, đau vùng chậu hoặc bụng, khó ăn hoặc cảm thấy no nhanh. Nguyên nhân chính xác chưa được xác định, nhưng các yếu tố nguy cơ bao gồm tuổi cao, tiền sử gia đình mắc ung thư buồng trứng hoặc vú, và một số đột biến gen. Hậu quả có thể nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời.
• Lạc nội mạc tử cung: Tình trạng mô nội mạc tử cung phát triển bên ngoài tử cung, có thể ảnh hưởng đến buồng trứng và gây đau, kinh nguyệt không đều và khó thụ thai. Nguyên nhân chính xác chưa rõ, nhưng có thể liên quan đến dòng chảy ngược của kinh nguyệt. Hậu quả có thể bao gồm đau mãn tính và vô sinh.
• Suy buồng trứng sớm (POI): Tình trạng buồng trứng ngừng hoạt động bình thường trước tuổi 40, dẫn đến kinh nguyệt không đều hoặc ngừng hẳn và các triệu chứng tương tự như mãn kinh. Nguyên nhân có thể bao gồm di truyền, bệnh tự miễn hoặc điều trị ung thư. Hậu quả bao gồm vô sinh và tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch và loãng xương.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Khám phụ khoa: Bác sĩ sẽ kiểm tra vùng chậu để phát hiện bất kỳ khối u hoặc bất thường nào ở buồng trứng.
• Siêu âm phụ khoa: Sử dụng sóng âm thanh để tạo ra hình ảnh của buồng trứng và các cơ quan vùng chậu khác, giúp phát hiện u nang hoặc các khối u.
• Xét nghiệm máu: Đo nồng độ hormone sinh dục (như FSH, LH, estrogen, progesterone) để đánh giá chức năng buồng trứng.
• Xét nghiệm CA-125: Một xét nghiệm máu có thể được sử dụng để giúp phát hiện ung thư buồng trứng, mặc dù nó cũng có thể tăng cao trong các tình trạng khác.
• Chụp CT hoặc MRI: Các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh tiên tiến hơn có thể được sử dụng để cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về buồng trứng và các cấu trúc xung quanh.
• Sinh thiết buồng trứng: Trong một số trường hợp, có thể cần lấy một mẫu mô nhỏ từ buồng trứng để kiểm tra dưới kính hiển vi, đặc biệt khi nghi ngờ ung thư.

Các phương pháp điều trị

• Theo dõi: Đối với các u nang buồng trứng nhỏ, lành tính và không gây triệu chứng, bác sĩ có thể chỉ định theo dõi định kỳ bằng siêu âm.
• Thuốc: Thuốc tránh thai nội tiết tố có thể được sử dụng để điều hòa chu kỳ kinh nguyệt và giảm các triệu chứng của PCOS. Các loại thuốc khác có thể được sử dụng để điều trị các triệu chứng cụ thể.
• Phẫu thuật: Có thể cần phẫu thuật để loại bỏ u nang buồng trứng lớn, khối u hoặc trong trường hợp ung thư buồng trứng hoặc lạc nội mạc tử cung nghiêm trọng. Các phương pháp phẫu thuật có thể bao gồm phẫu thuật nội soi hoặc phẫu thuật mở.
• Điều trị hỗ trợ sinh sản: Đối với phụ nữ gặp khó khăn trong việc mang thai do các vấn đề về buồng trứng (ví dụ: PCOS, suy buồng trứng sớm), các phương pháp điều trị hỗ trợ sinh sản như thụ tinh trong ống nghiệm (IVF) có thể được xem xét.
• Hóa trị và xạ trị: Đây là các phương pháp điều trị chính cho ung thư buồng trứng, thường được sử dụng sau phẫu thuật.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

• Tử cung: Buồng trứng sản xuất hormone estrogen và progesterone, điều chỉnh chu kỳ kinh nguyệt và chuẩn bị niêm mạc tử cung cho việc mang thai. Trứng sau khi rụng sẽ di chuyển qua ống dẫn trứng đến tử cung.
• Ống dẫn trứng (Vòi trứng): Ống dẫn trứng là nơi trứng gặp tinh trùng để thụ tinh. Các vấn đề ở buồng trứng, chẳng hạn như lạc nội mạc tử cung hoặc nhiễm trùng, có thể ảnh hưởng đến chức năng của ống dẫn trứng.
• Hệ thống nội tiết: Buồng trứng là một phần quan trọng của hệ thống nội tiết, tương tác chặt chẽ với tuyến yên và vùng dưới đồi trong não để điều chỉnh sản xuất hormone sinh dục.
• Hệ thống tim mạch: Hormone estrogen do buồng trứng sản xuất có vai trò bảo vệ tim mạch ở phụ nữ tiền mãn kinh. Sự suy giảm estrogen sau mãn kinh có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.
• Hệ thống xương: Estrogen cũng đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì mật độ xương. Sự thiếu hụt estrogen có thể dẫn đến loãng xương.

Mọi người cũng hỏi

Buồng trứng có vai trò gì?

Buồng trứng có hai vai trò chính: sản xuất trứng (noãn) cần thiết cho sinh sản và sản xuất các hormone sinh dục nữ quan trọng như estrogen và progesterone, ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của sức khỏe phụ nữ.

Buồng trứng nằm ở đâu trong cơ thể?

Buồng trứng là một cặp cơ quan nhỏ, hình bầu dục, nằm ở hai bên tử cung trong khung chậu của phụ nữ.

Các bệnh thường gặp ở buồng trứng là gì?

Các bệnh thường gặp ở buồng trứng bao gồm u nang buồng trứng, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS), ung thư buồng trứng và lạc nội mạc tử cung.

Làm thế nào để giữ cho buồng trứng khỏe mạnh?

Duy trì lối sống lành mạnh, bao gồm chế độ ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên và khám phụ khoa định kỳ là rất quan trọng để giữ cho buồng trứng khỏe mạnh. Nếu có bất kỳ triệu chứng bất thường nào, bạn nên tham khảo ý kiến bác sĩ.

Ung thư buồng trứng có nguy hiểm không?

Ung thư buồng trứng là một bệnh lý nghiêm trọng và có thể gây tử vong nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Việc phát hiện sớm là rất quan trọng để cải thiện tiên lượng.

U nang buồng trứng có tự hết không?

Nhiều u nang buồng trứng là lành tính và có thể tự biến mất sau vài chu kỳ kinh nguyệt. Tuy nhiên, một số u nang có thể gây ra triệu chứng hoặc cần điều trị.

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) có chữa được không?

Hiện tại không có cách chữa khỏi hoàn toàn PCOS, nhưng các triệu chứng có thể được kiểm soát bằng thuốc, thay đổi lối sống và các phương pháp điều trị khác.

Mãn kinh ảnh hưởng đến buồng trứng như thế nào?

Trong thời kỳ mãn kinh, buồng trứng ngừng sản xuất trứng và hormone sinh dục nữ, dẫn đến sự kết thúc của kinh nguyệt và các thay đổi khác trong cơ thể.

Các xét nghiệm nào được sử dụng để kiểm tra buồng trứng?

Các xét nghiệm được sử dụng để kiểm tra buồng trứng bao gồm khám phụ khoa, siêu âm phụ khoa, xét nghiệm máu (đo hormone, CA-125), chụp CT hoặc MRI và sinh thiết.

Phương pháp điều trị ung thư buồng trứng là gì?

Các phương pháp điều trị ung thư buồng trứng có thể bao gồm phẫu thuật, hóa trị và xạ trị, tùy thuộc vào giai đoạn và loại ung thư.

Tài liệu tham khảo về Buồng trứng

• Sách giáo khoa Sản Phụ Khoa
• Các nghiên cứu khoa học trên PubMed
• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
• Hiệp hội Sản phụ khoa Việt Nam (VAGO)
• Các tài liệu từ các bệnh viện và trung tâm y tế uy tín