Bỏng hóa chất

Bỏng hóa chất là gì?

Bỏng hóa chất là tổn thương da hoặc các mô bên dưới do tiếp xúc trực tiếp với hóa chất ăn mòn. Mức độ nghiêm trọng của bỏng hóa chất phụ thuộc vào loại hóa chất, nồng độ, thời gian tiếp xúc và cách sơ cứu ban đầu. Bỏng hóa chất có thể gây ra những ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe, từ kích ứng nhẹ đến tổn thương sâu, thậm chí tử vong nếu không được xử lý kịp thời và đúng cách.

Nguyên nhân gây ra bỏng hóa chất

Nguyên nhân

Bỏng hóa chất xảy ra khi da hoặc mắt tiếp xúc với các chất ăn mòn. Các hóa chất này có thể gây tổn thương bằng nhiều cơ chế khác nhau, bao gồm:

• Axit mạnh: Các axit như axit sulfuric, axit clohydric và axit nitric có thể gây bỏng nghiêm trọng bằng cách phá hủy protein và gây đông vón tế bào. Chúng thường được tìm thấy trong các sản phẩm tẩy rửa công nghiệp, chất tẩy rửa nhà vệ sinh và ắc quy xe hơi.
• Bazơ mạnh (kiềm): Các bazơ như natri hydroxit (xút ăn da), kali hydroxit và amoniac có xu hướng gây tổn thương sâu hơn axit vì chúng có thể làm tan chất béo và protein trong tế bào, dẫn đến sự hóa lỏng của mô. Chúng thường có trong chất tẩy rửa lò nướng, chất tẩy rửa cống và một số loại phân bón.
• Chất oxy hóa: Các chất oxy hóa mạnh như hydro peroxit đậm đặc và thuốc tím có thể gây bỏng bằng cách tạo ra các gốc tự do, gây tổn thương tế bào và mô.
• Chất khử: Mặc dù ít phổ biến hơn, nhưng các chất khử mạnh như natri kim loại cũng có thể gây bỏng hóa chất do phản ứng mạnh với nước trong da, tạo ra nhiệt và các sản phẩm ăn mòn.
• Dung môi hữu cơ: Một số dung môi hữu cơ như phenol và creosol có thể gây bỏng hóa chất và hấp thụ qua da, gây độc toàn thân.

Triệu chứng của bỏng hóa chất

Triệu chứng phổ biến

Triệu chứng của bỏng hóa chất rất đa dạng, tùy thuộc vào loại hóa chất, nồng độ và thời gian tiếp xúc. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau rát: Cảm giác đau rát dữ dội tại vùng da hoặc mắt tiếp xúc với hóa chất là triệu chứng sớm và thường gặp nhất.
• Da đỏ, sưng tấy: Vùng da bị bỏng có thể trở nên đỏ, sưng và viêm.
• Phồng rộp: Bỏng hóa chất có thể gây phồng rộp da, từ những nốt nhỏ chứa dịch trong đến các bóng nước lớn.
• Da hoặc mắt bị kích ứng: Ngứa, châm chích, hoặc cảm giác khó chịu ở da hoặc mắt.
• Thay đổi màu da: Da có thể chuyển sang màu trắng, đen hoặc nâu tùy thuộc vào loại hóa chất và mức độ tổn thương.
• Mất cảm giác: Trong trường hợp bỏng sâu, có thể mất cảm giác ở vùng da bị tổn thương do các dây thần kinh bị phá hủy.
• Khó thở, ho: Nếu hít phải hơi hóa chất, có thể gây kích ứng đường hô hấp, dẫn đến khó thở và ho.
• Buồn nôn, nôn mửa: Trong trường hợp nuốt phải hóa chất hoặc bỏng nặng, có thể xuất hiện triệu chứng buồn nôn và nôn mửa.

Triệu chứng theo mức độ

Mức độ bỏng hóa chất được phân loại tương tự như bỏng nhiệt, nhưng có thể khó xác định độ sâu ban đầu do hóa chất có thể tiếp tục gây tổn thương theo thời gian.

Trường hợp đặc biệt

Trong một số trường hợp bỏng hóa chất đặc biệt, có thể xuất hiện các triệu chứng khác:

• Bỏng mắt do hóa chất:
  • Đau mắt dữ dội
  • Chảy nước mắt
  • Nhìn mờ
  • Cảm giác có vật lạ trong mắt
  • Sưng mí mắt
• Bỏng do axit hydrofluoric:
  • Có thể không đau ngay lập tức
  • Gây tổn thương sâu và kéo dài
  • Có thể gây hạ canxi máu và rối loạn nhịp tim
• Bỏng do phenol:
  • Có thể gây tê liệt da
  • Hấp thụ nhanh qua da gây độc toàn thân, ảnh hưởng đến gan, thận và hệ thần kinh

Các biến chứng của bỏng hóa chất

Sẹo và biến dạng

Bỏng hóa chất, đặc biệt là bỏng độ 2, 3 và 4, có thể dẫn đến hình thành sẹo vĩnh viễn. Sẹo có thể gây mất thẩm mỹ, co kéo da và hạn chế vận động nếu bỏng ở các khớp.

Nhiễm trùng

Vùng da bị bỏng rất dễ bị nhiễm trùng do hàng rào bảo vệ da bị phá hủy. Nhiễm trùng có thể làm chậm quá trình lành vết thương, gây đau đớn và có thể dẫn đến nhiễm trùng huyết nếu không được điều trị kịp thời.

Mất nước và sốc

Bỏng nặng có thể gây mất dịch cơ thể nghiêm trọng, dẫn đến mất nước và sốc do giảm thể tích tuần hoàn. Điều này đặc biệt nguy hiểm ở trẻ em và người lớn tuổi.

Suy hô hấp

Hít phải hơi hóa chất có thể gây tổn thương đường hô hấp, dẫn đến viêm phổi hóa học, phù phổi và suy hô hấp cấp tính.

Suy thận

Một số hóa chất có thể gây độc cho thận khi hấp thụ vào cơ thể, dẫn đến suy thận cấp tính.

Tử vong

Trong trường hợp bỏng hóa chất diện rộng và nghiêm trọng, đặc biệt khi có biến chứng nhiễm trùng, sốc hoặc suy đa tạng, có thể dẫn đến tử vong.

Đối tượng nguy cơ mắc bỏng hóa chất

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

• Trẻ em: Trẻ em, đặc biệt là trẻ nhỏ, có nguy cơ cao bị bỏng hóa chất do tính tò mò, hiếu động và chưa nhận thức được sự nguy hiểm của hóa chất. Chúng có thể vô tình nuốt phải hoặc tiếp xúc với hóa chất trong gia đình.
• Người lao động trong môi trường công nghiệp: Công nhân làm việc trong các ngành công nghiệp hóa chất, sản xuất, xây dựng, nông nghiệp và vệ sinh có nguy cơ cao tiếp xúc với hóa chất trong quá trình làm việc.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

• Người lớn tuổi: Người lớn tuổi có thể gặp khó khăn trong việc đọc nhãn sản phẩm hoặc thao tác an toàn với hóa chất do suy giảm thị lực hoặc khả năng vận động.
• Người có rối loạn tâm thần hoặc suy giảm nhận thức: Những người này có thể không nhận thức được nguy cơ hoặc không có khả năng tuân thủ các biện pháp an toàn khi sử dụng hóa chất.
• Người sử dụng ma túy hoặc rượu: Sử dụng chất kích thích có thể làm giảm khả năng phán đoán và tăng nguy cơ tai nạn liên quan đến hóa chất.

Phòng ngừa bỏng hóa chất

Đọc kỹ hướng dẫn sử dụng và cảnh báo

Luôn đọc kỹ nhãn mác, hướng dẫn sử dụng và các cảnh báo an toàn trước khi sử dụng bất kỳ sản phẩm hóa chất nào.

Sử dụng đồ bảo hộ cá nhân

Khi làm việc với hóa chất, đặc biệt là hóa chất mạnh, cần sử dụng đầy đủ đồ bảo hộ cá nhân như găng tay, kính bảo hộ, quần áo bảo hộ, khẩu trang và giày dép bảo hộ.

Bảo quản hóa chất an toàn

Cất giữ hóa chất ở nơi khô ráo, thoáng mát, tránh ánh nắng trực tiếp và xa tầm tay trẻ em. Đảm bảo các chai lọ chứa hóa chất được đậy kín và dán nhãn rõ ràng.

Cẩn trọng khi pha loãng hóa chất

Khi pha loãng hóa chất, luôn tuân thủ đúng hướng dẫn và sử dụng dụng cụ đo lường chính xác. Tránh đổ nước vào axit đậm đặc mà phải đổ từ từ axit vào nước để tránh phản ứng bắn tóe.

Làm việc trong khu vực thông thoáng

Khi làm việc với hóa chất bay hơi hoặc tạo ra hơi độc, cần đảm bảo khu vực làm việc được thông thoáng hoặc sử dụng hệ thống thông gió cục bộ.

Huấn luyện và đào tạo về an toàn hóa chất

Đối với người lao động làm việc với hóa chất, cần được huấn luyện và đào tạo đầy đủ về nhận biết nguy cơ, biện pháp phòng ngừa, sơ cứu và xử lý sự cố liên quan đến hóa chất.

Chẩn đoán bỏng hóa chất

Đánh giá lâm sàng

Chẩn đoán bỏng hóa chất chủ yếu dựa vào tiền sử tiếp xúc với hóa chất, loại hóa chất, nồng độ, thời gian tiếp xúc và các triệu chứng lâm sàng. Bác sĩ sẽ đánh giá diện tích, độ sâu và vị trí bỏng.

Xác định loại hóa chất

Việc xác định loại hóa chất gây bỏng là rất quan trọng để đưa ra phương pháp điều trị phù hợp và dự đoán biến chứng. Thông tin này có thể được cung cấp bởi bệnh nhân, người chứng kiến hoặc nhãn mác sản phẩm.

Xét nghiệm cận lâm sàng

Trong một số trường hợp bỏng nặng hoặc nghi ngờ có biến chứng toàn thân, có thể cần thực hiện các xét nghiệm cận lâm sàng như:

• Xét nghiệm máu: Đánh giá chức năng thận, gan, điện giải đồ và các chỉ số viêm nhiễm.
• Khí máu động mạch: Đánh giá tình trạng oxy hóa máu và thăng bằng kiềm toan, đặc biệt khi có bỏng đường hô hấp.
• Điện tâm đồ (ECG): Theo dõi chức năng tim, đặc biệt trong trường hợp bỏng do axit hydrofluoric hoặc có nghi ngờ rối loạn điện giải.
• X-quang ngực: Kiểm tra tổn thương phổi nếu có triệu chứng hô hấp.

Điều trị bỏng hóa chất

Phương pháp y khoa

• Rửa vết thương bằng nước sạch: Đây là bước sơ cứu quan trọng nhất. Rửa vết thương ngay lập tức bằng nước sạch hoặc dung dịch muối sinh lý trong ít nhất 20-30 phút để loại bỏ hóa chất. Tránh sử dụng các chất trung hòa trừ khi có chỉ định của bác sĩ.
• Loại bỏ quần áo và trang sức: Cởi bỏ quần áo, trang sức hoặc bất cứ vật gì dính hóa chất để ngăn chặn tiếp xúc thêm.
• Thuốc giảm đau: Sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn hoặc kê đơn để giảm đau.
• Băng bó vết thương: Băng vết thương bằng gạc vô trùng để bảo vệ khỏi nhiễm trùng và thúc đẩy quá trình lành thương.
• Thuốc kháng sinh: Sử dụng thuốc kháng sinh bôi hoặc uống nếu có dấu hiệu nhiễm trùng.
• Phẫu thuật ghép da: Trong trường hợp bỏng sâu và rộng, có thể cần phẫu thuật ghép da để phục hồi vùng da bị tổn thương.
• Điều trị hỗ trợ: Truyền dịch, điện giải, hỗ trợ hô hấp và các biện pháp điều trị khác để duy trì chức năng sống và ngăn ngừa biến chứng.
• Thuốc giải độc đặc hiệu: Trong một số trường hợp bỏng do hóa chất đặc biệt (ví dụ: axit hydrofluoric), có thể sử dụng thuốc giải độc đặc hiệu như canxi gluconat.

Lối sống hỗ trợ

• Chế độ dinh dưỡng: Ăn uống đầy đủ chất dinh dưỡng, đặc biệt là protein và vitamin, để hỗ trợ quá trình phục hồi và tái tạo mô.
• Nghỉ ngơi đầy đủ: Đảm bảo ngủ đủ giấc để cơ thể có thời gian phục hồi.
• Vận động nhẹ nhàng: Thực hiện các bài tập vận động nhẹ nhàng theo hướng dẫn của bác sĩ hoặc chuyên gia vật lý trị liệu để duy trì chức năng vận động và ngăn ngừa co rút sẹo.
• Kiểm soát căng thẳng: Giữ tinh thần thoải mái, tránh căng thẳng để tăng cường hệ miễn dịch và thúc đẩy quá trình lành thương.

Lưu ý khi điều trị

• Không tự ý sử dụng thuốc trung hòa: Việc sử dụng chất trung hòa không đúng cách có thể gây ra phản ứng hóa học mạnh hơn và làm tổn thương vết bỏng nặng hơn.
• Không bôi thuốc mỡ hoặc kem khi chưa rửa sạch hóa chất: Việc bôi thuốc mỡ hoặc kem có thể giữ hóa chất trên da và làm tăng mức độ tổn thương.
• Theo dõi sát vết thương: Theo dõi các dấu hiệu nhiễm trùng như sưng, nóng, đỏ, đau và mủ. Báo cho bác sĩ nếu có bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.
• Tái khám định kỳ: Tái khám theo lịch hẹn của bác sĩ để đánh giá tiến triển vết thương và điều chỉnh phương pháp điều trị khi cần thiết.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

• Bỏng nhiệt: Tổn thương da do nhiệt độ cao như lửa, nước sôi, hơi nước nóng hoặc vật nóng.
• Bỏng điện: Tổn thương do dòng điện đi qua cơ thể.
• Bỏng bức xạ: Tổn thương do tia bức xạ như tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời hoặc tia X.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Bỏng hóa chất bao lâu thì khỏi?

Thời gian lành vết bỏng hóa chất phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bỏng. Bỏng độ 1 có thể lành trong vài ngày đến một tuần. Bỏng độ 2 có thể mất vài tuần đến vài tháng để lành hoàn toàn. Bỏng độ 3 và 4 có thể mất nhiều tháng hoặc thậm chí nhiều năm để phục hồi, và thường để lại sẹo vĩnh viễn.

Bỏng hóa chất có nguy hiểm không?

Bỏng hóa chất có thể rất nguy hiểm, tùy thuộc vào loại hóa chất, nồng độ, thời gian tiếp xúc và diện tích bỏng. Bỏng nhẹ có thể gây kích ứng và khó chịu, trong khi bỏng nặng có thể gây tổn thương sâu, biến chứng nghiêm trọng như nhiễm trùng, sẹo, suy hô hấp, suy thận và thậm chí tử vong.

Sơ cứu bỏng hóa chất như thế nào?

Sơ cứu bỏng hóa chất bao gồm các bước quan trọng sau:
1. Loại bỏ nguồn hóa chất: Ngay lập tức ngừng tiếp xúc với hóa chất.
2. Rửa vết thương: Rửa liên tục vết bỏng bằng nước sạch hoặc dung dịch muối sinh lý trong ít nhất 20-30 phút.
3. Cởi bỏ quần áo và trang sức: Loại bỏ quần áo và trang sức bị dính hóa chất.
4. Che phủ vết bỏng: Băng vết bỏng bằng gạc vô trùng.
5. Đến cơ sở y tế: Tìm kiếm sự chăm sóc y tế ngay lập tức, đặc biệt đối với bỏng nặng.

Bỏng hóa chất nên bôi thuốc gì?

Đối với bỏng hóa chất, việc sơ cứu ban đầu bằng cách rửa sạch vết thương bằng nước là quan trọng nhất, không nên tự ý bôi bất kỳ loại thuốc nào khi chưa rửa sạch hóa chất. Sau khi sơ cứu và được bác sĩ đánh giá, có thể sử dụng các loại thuốc như kem kháng sinh (nếu có nhiễm trùng), thuốc giảm đau, hoặc các loại kem giúp lành vết thương theo chỉ định của bác sĩ. Tránh sử dụng các loại thuốc mỡ hoặc kem khi vết thương chưa được làm sạch hoàn toàn vì có thể giữ hóa chất và làm nặng thêm tổn thương.

Loại hóa chất nào gây bỏng nặng nhất?

Các loại hóa chất có khả năng gây bỏng nặng nhất thường là các axit mạnh (như axit sulfuric, axit clohydric, axit nitric) và bazơ mạnh (như natri hydroxit, kali hydroxit). Axit mạnh có thể gây đông vón protein và phá hủy tế bào, trong khi bazơ mạnh có thể gây hóa lỏng mô và tổn thương sâu hơn. Axit hydrofluoric cũng là một loại hóa chất đặc biệt nguy hiểm vì có thể gây tổn thương sâu và hấp thụ vào cơ thể gây độc toàn thân.

Bỏng hóa chất ở mắt có nguy hiểm không?

Bỏng hóa chất ở mắt là một tình trạng cấp cứu nghiêm trọng và rất nguy hiểm. Mắt là cơ quan nhạy cảm và dễ bị tổn thương bởi hóa chất. Bỏng mắt do hóa chất có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng như loét giác mạc, sẹo giác mạc, tăng nhãn áp, đục thủy tinh thể và thậm chí mù lòa nếu không được sơ cứu và điều trị kịp thời và đúng cách. Việc rửa mắt ngay lập tức và liên tục bằng nước sạch hoặc dung dịch muối sinh lý là cực kỳ quan trọng trong sơ cứu bỏng hóa chất ở mắt.

Tài liệu tham khảo về bỏng hóa chất

• World Health Organization (WHO)
• National Institutes of Health (NIH)
• Mayo Clinic
• American Academy of Dermatology (AAD)