Bóng đè

Bóng đè là gì?

Bóng đè, hay còn gọi là liệt ngủ, là một hiện tượng rối loạn giấc ngủ, trong đó một người bị mất khả năng cử động hoặc nói khi đang ngủ hoặc vừa thức giấc. Đây là một trải nghiệm đáng sợ, có thể kèm theo cảm giác ngột ngạt, khó thở và ảo giác.

Bóng đè không phải là một tình trạng nguy hiểm về thể chất, nhưng nó có thể gây ra sự lo lắng và ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống của người trải qua. Theo một số nghiên cứu, tỷ lệ người trưởng thành trải qua bóng đè ít nhất một lần trong đời dao động từ 25% đến 50%. Khoảng 3-6% dân số trải qua các cơn bóng đè thường xuyên.

Nguyên nhân gây ra bóng đè

Nguyên nhân

Nguyên nhân chính xác gây ra bóng đè vẫn chưa được hiểu đầy đủ, nhưng nó được cho là liên quan đến sự gián đoạn trong chu kỳ ngủ – thức, đặc biệt là giai đoạn ngủ REM (Rapid Eye Movement). Trong giai đoạn REM, cơ thể chúng ta thường bị tê liệt để ngăn chúng ta thực hiện các hành động trong giấc mơ. Bóng đè xảy ra khi có sự chồng chéo giữa trạng thái thức và trạng thái ngủ REM, khiến cho sự tê liệt cơ thể vẫn còn duy trì khi ý thức đã tỉnh táo.

Nguyên nhân khác

• Thiếu ngủ: Ngủ không đủ giấc hoặc lịch trình ngủ không đều đặn làm tăng nguy cơ bị bóng đè.
• Căng thẳng và lo âu: Mức độ căng thẳng cao và các vấn đề lo âu có liên quan đến việc tăng tần suất bóng đè.
• Rối loạn giấc ngủ khác: Các rối loạn giấc ngủ như chứng ngủ rũ (narcolepsy), ngưng thở khi ngủ do tắc nghẽn (obstructive sleep apnea), và hội chứng chân không yên (restless legs syndrome) có thể làm tăng khả năng bị bóng đè.
• Sử dụng chất kích thích: Sử dụng rượu, chất kích thích hoặc một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến giấc ngủ và gây ra bóng đè.
• Tư thế ngủ: Ngủ ở tư thế nằm ngửa có thể làm tăng nguy cơ bóng đè ở một số người.

Triệu chứng của bóng đè

Triệu chứng phổ biến

Triệu chứng chính của bóng đè là mất khả năng cử động hoặc nói khi bắt đầu ngủ hoặc khi thức dậy. Cơn bóng đè thường kéo dài từ vài giây đến vài phút. Bên cạnh đó, người bị bóng đè có thể trải qua các triệu chứng khác như:

• Cảm giác bị đè nặng lên ngực: Nhiều người mô tả cảm giác như có một vật nặng đè lên ngực, gây khó thở hoặc ngột ngạt.
• Ảo giác: Ảo giác có thể là ảo giác thị giác (nhìn thấy bóng đen, hình thù kỳ lạ), ảo giác thính giác (nghe thấy tiếng bước chân, tiếng thì thầm), hoặc ảo giác xúc giác (cảm giác có ai chạm vào). Ảo giác thường mang tính chất đáng sợ và kỳ quái.
• Cảm giác sợ hãi và hoảng loạn: Trải nghiệm bóng đè thường rất đáng sợ, khiến người trải qua cảm thấy hoảng loạn, bất lực và lo sợ về tính mạng.
• Đổ mồ hôi và tim đập nhanh: Do cảm giác sợ hãi, người bị bóng đè có thể đổ mồ hôi và tim đập nhanh.

Triệu chứng theo mức độ

Mức độ nghiêm trọng của triệu chứng bóng đè có thể khác nhau ở mỗi người. Một số người chỉ trải qua cảm giác tê liệt đơn thuần, trong khi những người khác có thể gặp phải ảo giác và cảm giác cực kỳ sợ hãi.

Hiện tại, không có phân loại mức độ chính thức cho bóng đè dựa trên triệu chứng. Tuy nhiên, có thể phân biệt dựa trên tần suất và mức độ ảnh hưởng của nó đến cuộc sống:

Các biến chứng của bóng đè

Bóng đè thường không gây ra các biến chứng nghiêm trọng về thể chất. Tuy nhiên, nếu bóng đè xảy ra thường xuyên và gây ra sự khó chịu đáng kể, nó có thể dẫn đến:

Rối loạn lo âu

Sự sợ hãi và hoảng loạn liên quan đến bóng đè có thể dẫn đến rối loạn lo âu, đặc biệt là lo âu về giấc ngủ.

Mất ngủ

Nỗi sợ trải qua bóng đè có thể khiến người bệnh mất ngủ hoặc chất lượng giấc ngủ kém, dẫn đến mệt mỏi và các vấn đề sức khỏe khác.

Ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần

Bóng đè kéo dài có thể ảnh hưởng tiêu cực đến sức khỏe tinh thần, gây ra trầm cảm, giảm chất lượng cuộc sống và khó tập trung.

Đối tượng nguy cơ mắc bóng đè

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

Bóng đè có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, nhưng phổ biến hơn ở thanh thiếu niên và thanh niên. Không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ mắc bệnh giữa nam và nữ.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

• Người có rối loạn giấc ngủ: Những người mắc các rối loạn giấc ngủ như chứng ngủ rũ, ngưng thở khi ngủ có nguy cơ cao bị bóng đè.
• Người có vấn đề sức khỏe tâm thần: Các tình trạng như rối loạn lo âu, trầm cảm, rối loạn căng thẳng sau травма (PTSD) có liên quan đến việc tăng nguy cơ bóng đè.
• Người có lịch trình ngủ không đều đặn: Những người làm việc theo ca, thường xuyên thay đổi múi giờ hoặc có thói quen ngủ thất thường dễ bị bóng đè hơn.
• Tiền sử gia đình: Có thể có yếu tố di truyền trong bóng đè, nếu có người thân trong gia đình bị bóng đè, bạn có nguy cơ cao hơn.

Phòng ngừa bóng đè

Mặc dù không có cách phòng ngừa bóng đè hoàn toàn, nhưng có một số biện pháp có thể giúp giảm tần suất và mức độ nghiêm trọng của các cơn bóng đè:

Duy trì lịch trình ngủ đều đặn

Đi ngủ và thức dậy vào cùng một thời điểm mỗi ngày, kể cả cuối tuần, giúp điều chỉnh đồng hồ sinh học của cơ thể và cải thiện chất lượng giấc ngủ.

Đảm bảo ngủ đủ giấc

Người trưởng thành nên ngủ từ 7-8 tiếng mỗi đêm. Thiếu ngủ là một yếu tố nguy cơ quan trọng gây ra bóng đè.

Tạo môi trường ngủ thoải mái

Phòng ngủ nên tối, yên tĩnh và mát mẻ. Sử dụng nệm và gối thoải mái.

Giảm căng thẳng và lo âu

Thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hoặc tập thể dục thường xuyên để giảm căng thẳng và lo âu.

Tránh sử dụng chất kích thích trước khi ngủ

Hạn chế uống rượu, caffeine và hút thuốc lá, đặc biệt là vào buổi tối.

Điều trị các rối loạn giấc ngủ và sức khỏe tâm thần

Nếu bạn mắc các rối loạn giấc ngủ hoặc vấn đề sức khỏe tâm thần, hãy tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia y tế để được điều trị phù hợp.

Chẩn đoán bóng đè

Bóng đè thường được chẩn đoán dựa trên tiền sử bệnh sử và mô tả triệu chứng của bệnh nhân. Bác sĩ có thể hỏi về thói quen ngủ, lịch sử sức khỏe tâm thần và các yếu tố nguy cơ khác.

Thăm khám lâm sàng

Bác sĩ sẽ hỏi bệnh nhân về các triệu chứng, tần suất và thời điểm xảy ra bóng đè.

Nghiên cứu đa ký giấc ngủ (Polysomnography)

Trong một số trường hợp, đặc biệt là khi nghi ngờ có các rối loạn giấc ngủ khác đi kèm, bác sĩ có thể chỉ định nghiên cứu đa ký giấc ngủ. Đây là một xét nghiệm ghi lại hoạt động não, nhịp tim, nhịp thở và cử động mắt trong khi ngủ để đánh giá chất lượng giấc ngủ và phát hiện các rối loạn giấc ngủ.

Điều trị bóng đè

Phương pháp y khoa

Bóng đè thường không cần điều trị y khoa cụ thể nếu nó không xảy ra thường xuyên và không gây ảnh hưởng lớn đến cuộc sống. Tuy nhiên, nếu bóng đè gây ra sự khó chịu đáng kể hoặc liên quan đến các rối loạn khác, có một số phương pháp điều trị:

• Điều trị rối loạn giấc ngủ đi kèm: Nếu bóng đè liên quan đến các rối loạn giấc ngủ như chứng ngủ rũ hoặc ngưng thở khi ngủ, việc điều trị các rối loạn này có thể giúp giảm tần suất bóng đè.
• Thuốc: Trong một số trường hợp hiếm hoi, bác sĩ có thể kê đơn thuốc chống trầm cảm ba vòng (tricyclic antidepressants) hoặc SSRIs (selective serotonin reuptake inhibitors) để giúp cải thiện giấc ngủ và giảm tần suất bóng đè. Tuy nhiên, việc sử dụng thuốc thường không phải là lựa chọn đầu tiên và cần được cân nhắc kỹ lưỡng do tác dụng phụ có thể xảy ra.

Lối sống hỗ trợ

• Cải thiện vệ sinh giấc ngủ: Áp dụng các biện pháp phòng ngừa bóng đè như duy trì lịch trình ngủ đều đặn, ngủ đủ giấc, tạo môi trường ngủ thoải mái và giảm căng thẳng.
• Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): CBT có thể giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ và hành vi tiêu cực liên quan đến giấc ngủ và bóng đè, giảm lo âu và cải thiện chất lượng giấc ngủ.
• Kỹ thuật thư giãn: Học và thực hành các kỹ thuật thư giãn như thiền, yoga, hoặc bài tập thở sâu có thể giúp giảm căng thẳng và cải thiện giấc ngủ.

Lưu ý khi điều trị

• Tham khảo ý kiến bác sĩ: Nếu bạn bị bóng đè thường xuyên hoặc cảm thấy lo lắng về tình trạng này, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được đánh giá và tư vấn điều trị phù hợp.
• Kiên nhẫn và nhất quán: Việc cải thiện giấc ngủ và giảm bóng đè có thể mất thời gian và cần sự kiên nhẫn và nhất quán trong việc thực hiện các biện pháp phòng ngừa và điều trị.
• Theo dõi tiến triển: Theo dõi tần suất và mức độ nghiêm trọng của bóng đè để đánh giá hiệu quả của các biện pháp điều trị và điều chỉnh khi cần thiết.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

• Ảo giác thôi miên (Hypnagogic hallucinations): Ảo giác thôi miên xảy ra khi bắt đầu ngủ, tương tự như ảo giác trong bóng đè. Tuy nhiên, trong ảo giác thôi miên, người bệnh không bị tê liệt cơ thể.
• Ảo giác thôi tỉnh (Hypnopompic hallucinations): Ảo giác thôi tỉnh xảy ra khi thức giấc, cũng tương tự như ảo giác trong bóng đè. Tương tự ảo giác thôi miên, người bệnh không bị tê liệt cơ thể.
• Cơn hoảng loạn (Panic attack) trong đêm: Cơn hoảng loạn trong đêm có thể đánh thức người bệnh khỏi giấc ngủ và gây ra các triệu chứng như tim đập nhanh, khó thở, đổ mồ hôi và cảm giác sợ hãi. Tuy nhiên, cơn hoảng loạn không đi kèm với tê liệt cơ thể.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Bóng đè có nguy hiểm không?

Bóng đè không nguy hiểm về mặt thể chất và không gây tổn thương não hoặc các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng khác. Tuy nhiên, trải nghiệm bóng đè có thể rất đáng sợ và gây ra sự lo lắng, ảnh hưởng đến chất lượng cuộc sống và giấc ngủ của người bệnh. Nếu bóng đè xảy ra thường xuyên hoặc gây ra sự khó chịu đáng kể, bạn nên tìm kiếm sự tư vấn của bác sĩ.

Làm thế nào để thoát khỏi bóng đè?

Trong cơn bóng đè, việc cố gắng cử động mạnh thường khó khăn. Tuy nhiên, bạn có thể tập trung vào việc cử động các bộ phận nhỏ như ngón tay, ngón chân hoặc cố gắng nháy mắt. Tập trung vào việc điều khiển nhịp thở và cố gắng giữ bình tĩnh cũng có thể giúp cơn bóng đè nhanh chóng qua đi. Nếu bạn thường xuyên bị bóng đè, hãy thực hiện các biện pháp phòng ngừa như duy trì lịch trình ngủ đều đặn, giảm căng thẳng và tạo môi trường ngủ thoải mái.

Bóng đè xảy ra vào thời điểm nào?

Bóng đè có thể xảy ra khi bạn bắt đầu ngủ (hypnagogic) hoặc khi bạn thức giấc (hypnopompic). Bóng đè hypnagogic xảy ra khi bạn đang dần chìm vào giấc ngủ, còn bóng đè hypnopompic xảy ra khi bạn đang thức giấc từ giấc ngủ. Cả hai loại đều liên quan đến sự chồng chéo giữa trạng thái thức và trạng thái ngủ REM.

Ngủ trưa có bị bóng đè không?

Ngủ trưa cũng có thể gây ra bóng đè, đặc biệt nếu giấc ngủ trưa không đều đặn hoặc bạn đang trong tình trạng thiếu ngủ. Bất kỳ giấc ngủ nào, dù ngắn hay dài, đều có thể bao gồm các giai đoạn ngủ khác nhau, bao gồm cả giai đoạn REM, và do đó đều có khả năng xảy ra bóng đè nếu có các yếu tố nguy cơ khác.

Bóng đè có phải là bệnh tâm thần không?

Bóng đè không phải là bệnh tâm thần, mà là một rối loạn giấc ngủ. Mặc dù nó có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe tâm thần như rối loạn lo âu hoặc trầm cảm, nhưng bản thân bóng đè không phải là một bệnh tâm thần. Tuy nhiên, nếu bóng đè gây ra sự lo lắng hoặc ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần, việc tìm kiếm sự giúp đỡ từ chuyên gia sức khỏe tâm thần có thể hữu ích.

Tài liệu tham khảo về bóng đè

• National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS)
• American Academy of Sleep Medicine (AASM)
• World Sleep Society (WSS)
• Mayo Clinic
• MedlinePlus