Beriberi

Beriberi là gì?

Beriberi là một bệnh gây ra bởi sự thiếu hụt thiamine (vitamin B1). Tình trạng này ảnh hưởng đến hệ thần kinh, tim và hệ tuần hoàn. Nếu không được điều trị, beriberi có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng và đe dọa tính mạng.

Nguyên nhân gây ra Beriberi

Nguyên nhân

Nguyên nhân chính gây ra beriberi là thiếu hụt thiamine trong chế độ ăn uống. Thiamine là một vitamin thiết yếu mà cơ thể không thể tự sản xuất được, cần phải được cung cấp thông qua thực phẩm.

Nguyên nhân khác

• Nghiện rượu mãn tính: Rượu cản trở sự hấp thụ và sử dụng thiamine, đồng thời chế độ ăn uống của người nghiện rượu thường nghèo nàn, dẫn đến thiếu hụt thiamine.
• Hội chứng kém hấp thu: Các bệnh lý như bệnh Crohn, bệnh celiac và phẫu thuật cắt bỏ dạ dày có thể làm giảm khả năng hấp thụ thiamine từ thức ăn.
• Chế độ ăn uống không cân bằng: Ăn quá nhiều gạo trắng xay xát (gạo đã loại bỏ lớp vỏ cám giàu thiamine) mà không bổ sung các nguồn thiamine khác có thể dẫn đến thiếu hụt, đặc biệt ở những khu vực mà gạo là lương thực chính.
• Tăng nhu cầu thiamine: Một số tình trạng như mang thai, cho con bú, cường giáp và nhiễm trùng có thể làm tăng nhu cầu thiamine của cơ thể, nếu không được đáp ứng đủ có thể gây thiếu hụt.

Cơ chế

Thiamine đóng vai trò quan trọng trong nhiều quá trình trao đổi chất của cơ thể, đặc biệt là trong việc chuyển hóa carbohydrate thành năng lượng. Khi thiếu thiamine, cơ thể không thể chuyển hóa carbohydrate hiệu quả, dẫn đến thiếu năng lượng cho các tế bào, đặc biệt là các tế bào thần kinh và tế bào tim.

Thiếu thiamine ảnh hưởng đến hoạt động của hệ thần kinh vì thiamine cần thiết cho việc sản xuất myelin, lớp vỏ bảo vệ dây thần kinh. Sự thiếu hụt thiamine cũng gây ra sự tích tụ axit pyruvic trong máu, chất này có thể gây độc cho hệ thần kinh và tim.

Triệu chứng của Beriberi

Triệu chứng phổ biến

Triệu chứng của beriberi rất đa dạng và phụ thuộc vào loại beriberi (ướt hoặc khô) và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

• Mệt mỏi và suy nhược: Cảm giác mệt mỏi kéo dài, thiếu năng lượng là triệu chứng sớm và phổ biến.
• Khó thở: Đặc biệt là khi gắng sức, do ảnh hưởng đến tim mạch trong beriberi ướt.
• Sưng phù: Phù ở chân, mắt cá chân và bàn chân, cũng là một dấu hiệu của beriberi ướt.
• Tê bì và ngứa ran: Cảm giác tê bì, ngứa ran ở bàn tay và bàn chân, phổ biến trong beriberi khô.
• Yếu cơ: Yếu cơ, đặc biệt là ở chân, gây khó khăn khi đi lại.
• Lú lẫn: Trong trường hợp nặng, có thể xuất hiện lú lẫn, mất phương hướng.

Triệu chứng theo mức độ

Trường hợp đặc biệt

• Beriberi trẻ em (Infantile Beriberi): Xảy ra ở trẻ sơ sinh bú sữa mẹ bị thiếu thiamine. Triệu chứng bao gồm:
  • Quấy khóc, bồn chồn
  • Nôn mửa
  • Tiêu chảy
  • Tim to (cardiomegaly)
  • Tím tái (cyanosis)
  • Mất tiếng (aphonia)
• Bệnh não Wernicke-Korsakoff: Một dạng beriberi nặng liên quan đến nghiện rượu mãn tính, ảnh hưởng nghiêm trọng đến não bộ. Triệu chứng bao gồm:
  • Lú lẫn
  • Mất điều hòa
  • Rung giật nhãn cầu
  • Mất trí nhớ
  • Ảo giác

Các biến chứng của Beriberi

Nếu không được điều trị, beriberi có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng:

Suy tim

Beriberi ướt gây suy tim do tim phải làm việc quá sức để bơm máu đi khắp cơ thể khi hệ tuần hoàn bị ảnh hưởng. Suy tim có thể dẫn đến tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Tổn thương thần kinh vĩnh viễn

Beriberi khô có thể gây tổn thương thần kinh không hồi phục, dẫn đến yếu cơ mãn tính, mất cảm giác và các vấn đề thần kinh khác.

Loạn thần Korsakoff

Bệnh não Wernicke nếu không được điều trị có thể tiến triển thành loạn thần Korsakoff, một tình trạng sa sút trí tuệ nghiêm trọng với các vấn đề về trí nhớ và học tập.

Hôn mê và tử vong

Trong trường hợp beriberi nặng, đặc biệt là beriberi ướt, có thể dẫn đến hôn mê và tử vong do suy tim và các biến chứng khác.

Đối tượng nguy cơ mắc Beriberi

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

• Trẻ sơ sinh: Trẻ bú sữa mẹ từ những bà mẹ thiếu thiamine có nguy cơ cao mắc beriberi trẻ em.
• Người lớn tuổi: Người lớn tuổi có chế độ ăn uống kém hoặc mắc các bệnh lý kém hấp thu có nguy cơ cao hơn.
• Người nghiện rượu mãn tính: Đây là nhóm đối tượng có nguy cơ đặc biệt cao do chế độ ăn uống kém và tác động của rượu lên hấp thụ thiamine.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

• Người có chế độ ăn kiêng nghiêm ngặt: Những người có chế độ ăn uống hạn chế, đặc biệt là loại bỏ các nguồn thực phẩm giàu thiamine.
• Người mắc bệnh kém hấp thu: Các bệnh như bệnh Crohn, viêm loét đại tràng, bệnh celiac, và những người sau phẫu thuật đường ruột.
• Người chạy thận nhân tạo: Thiamine có thể bị mất trong quá trình lọc máu.
• Phụ nữ mang thai và cho con bú: Nhu cầu thiamine tăng lên trong giai đoạn này.
• Người mắc HIV/AIDS: Có thể có nguy cơ thiếu hụt dinh dưỡng nói chung, bao gồm cả thiamine.

Phòng ngừa Beriberi

Chế độ ăn uống cân bằng và giàu thiamine

Tiêu thụ thực phẩm giàu thiamine là biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất. Các nguồn thực phẩm tốt bao gồm:

• Ngũ cốc nguyên hạt: Gạo lứt, yến mạch, lúa mì nguyên cám.
• Các loại đậu: Đậu Hà Lan, đậu lăng, đậu nành.
• Thịt: Đặc biệt là thịt lợn.
• Cá
• Rau xanh đậm
• Sữa và các sản phẩm từ sữa
• Hạt và quả hạch

Bổ sung vitamin B1

Đối với những người có nguy cơ cao thiếu thiamine, như người nghiện rượu, người kém hấp thu, hoặc phụ nữ mang thai và cho con bú, việc bổ sung thiamine có thể được khuyến nghị bởi bác sĩ.

Tăng cường thực phẩm

Ở những khu vực có tỷ lệ thiếu thiamine cao, việc tăng cường thiamine vào thực phẩm chủ yếu như gạo có thể là một biện pháp phòng ngừa hiệu quả.

Chẩn đoán Beriberi

Khám lâm sàng và tiền sử bệnh

Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, chế độ ăn uống và các triệu chứng. Khám lâm sàng có thể phát hiện các dấu hiệu như phù, nhịp tim nhanh, yếu cơ và các vấn đề thần kinh.

Xét nghiệm máu và nước tiểu

Xét nghiệm máu có thể đo nồng độ thiamine trong máu. Xét nghiệm nước tiểu có thể đo lượng thiamine bài tiết qua nước tiểu.

Nghiệm pháp điều trị bằng thiamine

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể cho bệnh nhân dùng thiamine và theo dõi sự cải thiện triệu chứng. Nếu triệu chứng cải thiện sau khi dùng thiamine, điều này có thể giúp xác nhận chẩn đoán beriberi.

Điều trị Beriberi

Phương pháp y khoa

• Bổ sung thiamine: Đây là phương pháp điều trị chính. Thiamine có thể được dùng bằng đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. Trong trường hợp nặng, tiêm tĩnh mạch thiamine được ưu tiên để đảm bảo hấp thụ nhanh chóng.
• Điều trị hỗ trợ: Đối với beriberi ướt, có thể cần điều trị suy tim bằng thuốc lợi tiểu và các biện pháp hỗ trợ khác. Đối với beriberi khô, vật lý trị liệu có thể giúp cải thiện chức năng cơ và thần kinh.

Lối sống hỗ trợ

• Chế độ ăn uống cân bằng: Duy trì chế độ ăn uống lành mạnh, giàu thiamine sau khi điều trị để ngăn ngừa tái phát.
• Kiêng rượu: Đối với người nghiện rượu, việc ngừng uống rượu là rất quan trọng để điều trị và ngăn ngừa beriberi.

Lưu ý khi điều trị

• Theo dõi sát sao: Cần theo dõi chặt chẽ bệnh nhân trong quá trình điều trị, đặc biệt là các trường hợp nặng, để đảm bảo đáp ứng tốt với điều trị và phát hiện sớm các biến chứng.
• Điều trị sớm: Điều trị beriberi càng sớm càng tốt để giảm nguy cơ biến chứng và tổn thương vĩnh viễn.
• Điều trị nguyên nhân gốc rễ: Ngoài việc bổ sung thiamine, cần xác định và điều trị nguyên nhân gây thiếu hụt thiamine, ví dụ như nghiện rượu hoặc bệnh kém hấp thu.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

• Bệnh não Wernicke-Korsakoff: Cũng là một bệnh do thiếu hụt thiamine, thường gặp ở người nghiện rượu, nhưng chủ yếu ảnh hưởng đến não bộ, gây ra các triệu chứng thần kinh như lú lẫn, mất điều hòa, rung giật nhãn cầu.
• Suy dinh dưỡng nói chung: Thiếu hụt nhiều vitamin và khoáng chất khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự như mệt mỏi, suy nhược, yếu cơ.
• Bệnh thần kinh ngoại biên do các nguyên nhân khác: Các bệnh như tiểu đường, ngộ độc kim loại nặng, bệnh tự miễn cũng có thể gây ra bệnh thần kinh ngoại biên với các triệu chứng tê bì, ngứa ran, yếu cơ.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Beriberi có nguy hiểm không?

Có, beriberi là một bệnh nguy hiểm nếu không được điều trị. Thiếu hụt thiamine nghiêm trọng có thể dẫn đến suy tim, tổn thương thần kinh vĩnh viễn, loạn thần Korsakoff, hôn mê và thậm chí tử vong. Tuy nhiên, nếu được chẩn đoán và điều trị kịp thời bằng cách bổ sung thiamine, hầu hết bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn.

Nguyên nhân chính gây ra bệnh beriberi là gì?

Nguyên nhân chính gây ra beriberi là thiếu hụt vitamin B1 (thiamine) trong chế độ ăn uống. Thiamine là một vitamin thiết yếu mà cơ thể không thể tự sản xuất, cần được cung cấp từ thực phẩm. Chế độ ăn uống nghèo nàn, đặc biệt là ăn nhiều gạo trắng xay xát mà không bổ sung các nguồn thiamine khác, là nguyên nhân phổ biến nhất. Ngoài ra, các tình trạng như nghiện rượu mãn tính và các bệnh lý gây kém hấp thu cũng có thể dẫn đến thiếu hụt thiamine và gây beriberi.

Beriberi có lây không?

Không, beriberi không phải là bệnh truyền nhiễm và không lây từ người sang người. Bệnh này phát sinh do thiếu hụt dinh dưỡng, cụ thể là thiếu vitamin B1 (thiamine) trong chế độ ăn uống hoặc do các vấn đề sức khỏe khác cản trở hấp thụ hoặc sử dụng thiamine của cơ thể.

Beriberi được điều trị như thế nào?

Điều trị beriberi chủ yếu tập trung vào việc bổ sung thiamine (vitamin B1) cho cơ thể. Phương pháp điều trị chính là bổ sung thiamine, có thể bằng đường uống hoặc tiêm tĩnh mạch, tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh. Trong trường hợp nặng, tiêm tĩnh mạch thường được ưu tiên để đảm bảo hấp thụ nhanh chóng. Ngoài ra, điều trị hỗ trợ có thể bao gồm quản lý suy tim (trong beriberi ướt) và vật lý trị liệu (trong beriberi khô). Điều quan trọng là phải điều trị sớm để ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Làm thế nào để phòng ngừa bệnh beriberi?

Phòng ngừa beriberi chủ yếu thông qua chế độ ăn uống cân bằng và giàu thiamine. Đảm bảo chế độ ăn uống bao gồm các nguồn thực phẩm giàu thiamine như ngũ cốc nguyên hạt (gạo lứt, yến mạch), các loại đậu, thịt, cá, rau xanh đậm, sữa và các sản phẩm từ sữa, hạt và quả hạch. Đối với những người có nguy cơ cao thiếu thiamine, như người nghiện rượu, người kém hấp thu, hoặc phụ nữ mang thai và cho con bú, việc bổ sung vitamin B1 có thể được khuyến nghị bởi bác sĩ. Tăng cường thiamine vào thực phẩm cũng là một biện pháp phòng ngừa ở các khu vực có nguy cơ cao.

Tài liệu tham khảo về Beriberi

• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
• Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC)
• Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH)
• Mayo Clinic