Bệnh zona thần kinh, hay còn gọi là giời leo, là một tình trạng da liễu gây đau đớn, phát ban và mụn nước. Nó được gây ra bởi virus Varicella-zoster (VZV), cùng một loại virus gây bệnh thủy đậu. Một trong những câu hỏi thường gặp nhất khi có người thân hoặc bản thân mắc phải là liệu bệnh zona thần kinh có lây không và nếu có thì lây qua đường nào. Việc hiểu rõ cơ chế lây truyền là vô cùng quan trọng để có thể bảo vệ bản thân và những người xung quanh một cách hiệu quả. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết dựa trên kiến thức khoa học, giúp bạn giải đáp mọi thắc mắc về khả năng lây nhiễm của bệnh zona.
Bệnh zona thần kinh có lây không? Hiểu rõ về cơ chế lây truyền
Câu trả lời ngắn gọn là bệnh zona thần kinh không lây trực tiếp từ người này sang người khác theo nghĩa lây lan của bệnh zona. Tuy nhiên, virus Varicella-zoster (VZV) có thể lây truyền từ người bệnh zona sang người chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin thủy đậu, gây ra bệnh thủy đậu ở người tiếp xúc đó, chứ không phải bệnh zona. Điều này là do zona xảy ra khi virus VZV đã tồn tại trong cơ thể từ lần mắc thủy đậu trước đó bị tái hoạt động.
Khi một người mắc zona, virus VZV sẽ hoạt động trở lại và gây ra phát ban, mụn nước. Dịch trong các mụn nước này chứa virus sống. Nếu một người chưa có miễn dịch với VZV (tức là chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin thủy đậu) tiếp xúc trực tiếp với dịch từ các mụn nước bị vỡ, họ có thể nhiễm virus và phát triển bệnh thủy đậu. Sau khi khỏi thủy đậu, virus VZV sẽ ẩn mình trong các tế bào thần kinh và có thể tái hoạt động sau này, gây ra bệnh zona.
Điểm mấu chốt cần nhớ: Người bị zona không lây bệnh zona cho người khác, mà họ có thể lây virus VZV gây ra bệnh thủy đậu cho những người chưa có miễn dịch với loại virus này.
Zona lây qua đường nào và trong trường hợp nào?
Sự lây truyền của virus VZV từ người mắc zona sang người khác chủ yếu xảy ra qua các con đường sau:
- Tiếp xúc trực tiếp với dịch tiết từ mụn nước zona: Đây là con đường lây truyền chính. Khi mụn nước zona vỡ, dịch bên trong chứa lượng lớn virus sống. Nếu dịch này tiếp xúc trực tiếp với da bị trầy xước, niêm mạc (mắt, mũi, miệng) của người chưa có miễn dịch, họ có thể bị nhiễm virus và phát triển thủy đậu.
- Không lây qua tiếp xúc thông thường: Zona không lây qua các tiếp xúc thông thường như hắt hơi, ho, ôm, bắt tay, dùng chung đồ ăn, hoặc chạm vào các đồ vật không có dịch mụn nước. Virus VZV không lây lan dễ dàng qua không khí như virus cúm hoặc thủy đậu ban đầu.
- Khả năng lây nhiễm khi mụn nước khô: Khi các mụn nước đã khô và đóng vảy, virus không còn khả năng lây nhiễm. Do đó, người bệnh chỉ có khả năng lây truyền từ khi mụn nước bắt đầu xuất hiện cho đến khi chúng hoàn toàn khô và đóng vảy.
Đối tượng nào dễ bị lây nhiễm từ người mắc zona?
Những người có nguy cơ cao nhất bị nhiễm virus VZV (và sau đó mắc thủy đậu) khi tiếp xúc với người bệnh zona bao gồm:
- Trẻ em chưa mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin thủy đậu: Đây là nhóm đối tượng dễ bị tổn thương nhất.
- Người lớn chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa tiêm vắc xin thủy đậu: Tương tự như trẻ em, họ không có miễn dịch với virus VZV.
- Phụ nữ mang thai chưa có miễn dịch với VZV: Nếu người mẹ bị nhiễm thủy đậu trong thai kỳ, có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng cho thai nhi, bao gồm hội chứng thủy đậu bẩm sinh.
- Người có hệ miễn dịch suy yếu: Bao gồm người mắc HIV/AIDS, bệnh ung thư, người đang dùng thuốc ức chế miễn dịch (ví dụ: sau cấy ghép nội tạng), hoặc người cao tuổi. Hệ miễn dịch yếu khiến họ dễ mắc bệnh hơn và có thể gặp biến chứng nặng hơn.
Thời gian lây nhiễm của bệnh zona
Người mắc bệnh zona có khả năng lây truyền virus VZV cho đến khi tất cả các mụn nước đã khô và đóng vảy hoàn toàn. Giai đoạn này thường kéo dài từ 7 đến 10 ngày sau khi mụn nước bắt đầu xuất hiện. Một khi các mụn nước đã đóng vảy, nguy cơ lây nhiễm sẽ không còn.
Vì vậy, trong suốt thời gian có mụn nước hở hoặc chưa khô hoàn toàn, người bệnh cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa để tránh lây lan virus cho những người xung quanh, đặc biệt là các đối tượng có nguy cơ cao.
Cách phòng tránh lây nhiễm bệnh zona hiệu quả
Để ngăn chặn sự lây lan của virus VZV từ người bệnh zona, cần thực hiện các biện pháp sau:
Đối với người bệnh zona:
- Che kín vùng mụn nước: Sử dụng băng gạc vô trùng hoặc quần áo rộng rãi để che phủ các mụn nước, tránh tiếp xúc trực tiếp.
- Tránh gãi hoặc chạm vào mụn nước: Việc này giúp ngăn ngừa mụn nước vỡ, lây lan dịch chứa virus và giảm nguy cơ nhiễm trùng thứ phát.
- Rửa tay thường xuyên: Rửa tay bằng xà phòng và nước sạch trong ít nhất 20 giây, đặc biệt sau khi chạm vào vùng da bị tổn thương.
- Tránh tiếp xúc gần với đối tượng nguy cơ cao: Đặc biệt là trẻ em, phụ nữ mang thai chưa có miễn dịch và người có hệ miễn dịch suy yếu.
- Không dùng chung đồ cá nhân: Tránh dùng chung khăn tắm, quần áo, dụng cụ ăn uống.
- Vệ sinh cá nhân sạch sẽ: Tắm rửa nhẹ nhàng, giữ vùng da bị tổn thương sạch sẽ và khô ráo.
Đối với người lành (người tiếp xúc):
- Tránh tiếp xúc trực tiếp: Hạn chế chạm vào vùng da bị tổn thương của người mắc zona.
- Rửa tay sạch sẽ: Sau khi chăm sóc hoặc tiếp xúc với người bệnh (nếu cần).
- Tiêm vắc xin thủy đậu: Đây là biện pháp hiệu quả nhất để phòng ngừa thủy đậu cho những người chưa từng mắc bệnh hoặc chưa tiêm vắc xin. Vắc xin thủy đậu có thể bảo vệ bạn khỏi nhiễm virus VZV, do đó gián tiếp phòng ngừa nguy cơ mắc zona sau này.
- Tiêm vắc xin zona (Shingrix): Đối với người từ 50 tuổi trở lên, vắc xin Shingrix được khuyến nghị để phòng ngừa bệnh zona, ngay cả khi họ đã từng mắc zona trước đó. Vắc xin này giúp tăng cường hệ miễn dịch chống lại virus VZV, giảm nguy cơ tái hoạt động của virus.
Phân biệt bệnh zona và thủy đậu trong khả năng lây nhiễm
Mặc dù cả zona và thủy đậu đều do cùng một loại virus VZV gây ra, nhưng khả năng và cách thức lây nhiễm của chúng có sự khác biệt rõ rệt:
- Bệnh thủy đậu:
- Đây là bệnh nhiễm trùng VZV lần đầu.
- Rất dễ lây lan, chủ yếu qua đường hô hấp (hắt hơi, ho) và tiếp xúc trực tiếp với dịch mụn nước.
- Virus phân bố rộng rãi trong cơ thể và có thể lây lan trước khi phát ban và trong suốt giai đoạn mụn nước.
- Triệu chứng là phát ban toàn thân, ngứa ngáy.
- Bệnh zona:
- Xảy ra do sự tái hoạt động của virus VZV đã ẩn mình trong cơ thể từ khi mắc thủy đậu trước đó.
- Không lây trực tiếp zona, mà lây virus VZV gây thủy đậu cho người chưa có miễn dịch.
- Khả năng lây nhiễm thấp hơn nhiều so với thủy đậu và chỉ lây qua tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước zona bị vỡ.
- Tổn thương da thường khu trú ở một bên cơ thể, dọc theo đường dây thần kinh.
- Không lây qua đường hô hấp trong hầu hết các trường hợp.
Tóm lại, bệnh zona thần kinh không lây trực tiếp bệnh zona cho người khác, mà người bệnh có thể lây virus Varicella-zoster gây ra bệnh thủy đậu cho những ai chưa từng mắc thủy đậu hoặc chưa được tiêm vắc xin. Sự lây truyền chỉ xảy ra khi có tiếp xúc trực tiếp với dịch từ mụn nước zona đang bị vỡ. Việc chủ động phòng ngừa bằng cách che chắn kỹ vùng tổn thương, vệ sinh tay thường xuyên và đặc biệt là tiêm chủng vắc xin thủy đậu cho trẻ em và người lớn chưa có miễn dịch, vắc xin zona cho người cao tuổi là những biện pháp hữu hiệu nhất để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Nếu có bất kỳ triệu chứng nghi ngờ zona, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị kịp thời, đồng thời nhận lời khuyên cụ thể về cách phòng tránh lây nhiễm.
Nội dung này có hữu ích với bạn không?
