GÓI KHÁM DỊCH VỤSốt rét là một bệnh truyền nhiễm nguy hiểm do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, phổ biến tại các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ bệnh sốt rét lây truyền qua đường nào, dẫn đến tâm lý chủ quan hoặc nhầm lẫn với các bệnh truyền nhiễm khác. Raffles Hospital sẽ giúp bạn nắm rõ cơ chế lây truyền của bệnh sốt rét, từ đó chủ động hơn trong việc phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe cộng đồng.
Tìm hiểu về bệnh sốt rét
Bệnh sốt rét là gì?
Sốt rét là một bệnh truyền nhiễm cấp tính do ký sinh trùng Plasmodium gây ra, lây truyền chủ yếu qua vết đốt của muỗi Anopheles bị nhiễm. Đây là một trong những bệnh nhiệt đới phổ biến và nguy hiểm, đặc biệt tại các vùng có khí hậu nóng ẩm như châu Phi, Đông Nam Á – trong đó có Việt Nam.
Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), mỗi năm có hàng trăm triệu ca mắc sốt rét và hàng trăm nghìn ca tử vong, chủ yếu là ở trẻ em và phụ nữ mang thai tại các nước đang phát triển.
Nguyên nhân gây bệnh sốt rét
Tác nhân gây bệnh là ký sinh trùng sốt rét Plasmodium, gồm 5 loại chính, trong đó phổ biến nhất là:
- Plasmodium falciparum (gây sốt rét ác tính, nguy hiểm nhất)
- Plasmodium vivax (gây sốt rét tái phát)
- Plasmodium malariae, P. ovale, và P. knowlesi
Ký sinh trùng này được truyền sang người qua vết đốt của muỗi Anopheles cái – loài muỗi hoạt động mạnh vào ban đêm, thường sinh sống tại vùng rừng núi, đầm lầy, khu vực có nhiều cây cối hoặc nước đọng.
Biểu hiện bệnh sốt rét
Sốt rét thường khởi phát sau thời gian ủ bệnh từ 7 – 30 ngày sau khi bị muỗi truyền nhiễm đốt. Các triệu chứng điển hình bao gồm:
- Sốt theo cơn, rét run, sốt cao, vã mồ hôi
- Đau đầu, đau cơ, mệt mỏi
- Buồn nôn, nôn, tiêu chảy (ở một số trường hợp)
- Trường hợp nặng có thể gây rối loạn tri giác, thiếu máu, suy đa cơ quan
Nếu không được chẩn đoán và điều trị kịp thời, sốt rét có thể tiến triển nặng và gây tử vong, đặc biệt là ở trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai.
Tình hình bệnh sốt rét tại Việt Nam
Tại Việt Nam, sốt rét từng là bệnh lưu hành rộng rãi, đặc biệt ở các tỉnh miền núi, vùng sâu vùng xa. Nhờ vào các chương trình phòng chống quốc gia, số ca mắc đã giảm mạnh trong những năm gần đây. Tuy nhiên, bệnh vẫn còn tồn tại tại một số địa phương như Tây Nguyên, Nam Trung Bộ, vùng biên giới và rừng núi.
Do đó, việc hiểu đúng về cơ chế lây truyền bệnh sốt rét và chủ động phòng ngừa vẫn rất cần thiết – đặc biệt đối với người sống, làm việc hoặc du lịch đến vùng có nguy cơ cao.
Bệnh sốt rét lây truyền qua đường nào?
Nhiều người thắc mắc liệu bệnh sốt rét lây truyền qua đường nào? Sốt rét là bệnh truyền nhiễm lây từ người sang người qua trung gian muỗi truyền bệnh. Tuy nhiên, không phải ai cũng hiểu rõ cơ chế lây truyền của bệnh này, dẫn đến nhiều hiểu lầm và hoang mang không đáng có.
Con đường lây truyền chính: Qua muỗi Anopheles
- Muỗi Anopheles cái là vật trung gian truyền bệnh chủ yếu.
- Khi đốt một người đang nhiễm ký sinh trùng sốt rét (Plasmodium), muỗi hút máu chứa mầm bệnh.
- Sau 10–14 ngày ủ bệnh trong cơ thể muỗi, ký sinh trùng sẽ phát triển và có khả năng lây nhiễm.
- Khi muỗi này tiếp tục đốt người khỏe mạnh, ký sinh trùng được truyền qua da vào máu, gây bệnh sốt rét.
Đây là con đường lây truyền duy nhất phổ biến trong cộng đồng.
Các con đường lây truyền khác (hiếm gặp)
Ngoài muỗi truyền bệnh, sốt rét có thể lây nhiễm gián tiếp qua một số hình thức y tế nếu không đảm bảo an toàn:
- Truyền máu từ người nhiễm sốt rét mà không được sàng lọc kỹ
- Dùng chung kim tiêm hoặc thiết bị y tế không vô trùng
- Từ mẹ sang con trong quá trình mang thai hoặc sinh nở (trường hợp rất hiếm)
Sốt rét không lây qua các đường nào?
Nhiều người lo lắng liệu bệnh sốt rét có lây qua tiếp xúc hằng ngày hay không. Câu trả lời là không. Sốt rét không lây qua:
- Hơi thở, nước bọt, ho hoặc hắt hơi
- Ăn uống chung, dùng chung vật dụng cá nhân
- Ôm, hôn hoặc sinh hoạt chung trong gia đình
Vì vậy, sống và làm việc cùng người bệnh sốt rét không làm tăng nguy cơ lây nhiễm, nếu không có sự tham gia của muỗi truyền bệnh.
Bệnh sốt rét có lây từ người sang người không?
Ngoài thắc mắc liệu bệnh sốt rét lây truyền qua đường nào thì nhiều người cũng băn khoăn về việc bệnh có lây từ người sang người không. Câu trả lời là không. Bệnh sốt rét không lây trực tiếp từ người sang người như cảm cúm hay COVID-19. Việc tiếp xúc, sinh hoạt, ăn uống chung với người mắc bệnh sốt rét không làm bạn bị nhiễm bệnh, nếu không có sự trung gian của muỗi truyền bệnh.
Vì sao sốt rét không lây qua tiếp xúc thông thường?
Nguyên nhân là do tác nhân gây bệnh sốt rét là ký sinh trùng Plasmodium, sống và sinh sôi trong hồng cầu người bệnh. Ký sinh trùng này không tồn tại ngoài máu và không thể lây qua các con đường thông thường như:
- Nói chuyện, ho, hắt hơi
- Ôm, hôn, bắt tay
- Dùng chung chén đũa, giường chiếu
- Tắm rửa, vệ sinh cá nhân chung
Trường hợp ngoại lệ rất hiếm gặp
Sốt rét chỉ có thể truyền từ người này sang người khác nếu máu của người bệnh xâm nhập trực tiếp vào máu người khác, như:
- Truyền máu mà không sàng lọc mầm bệnh
- Dùng chung kim tiêm không vô trùng
- Từ mẹ sang thai nhi (rất hiếm)
Biện pháp phòng tránh lây nhiễm sốt rét
Việc phòng tránh sốt rét hiệu quả tập trung vào ngăn ngừa muỗi đốt và kiểm soát môi trường sống, đồng thời đảm bảo các nguyên tắc y tế an toàn trong trường hợp có nguy cơ tiếp xúc máu. Dưới đây là những biện pháp phòng ngừa sốt rét hiệu quả và thực tiễn nhất:
Tránh muỗi đốt – yếu tố then chốt trong phòng bệnh
- Ngủ màn, đặc biệt là màn tẩm hóa chất diệt muỗi nếu đang ở vùng có dịch
- Mặc quần áo dài tay khi ra ngoài vào chiều tối hoặc ban đêm
- Sử dụng thuốc xịt, kem chống muỗi hoặc vòng đuổi muỗi khi ở khu vực nguy cơ
- Lắp lưới chắn muỗi tại cửa sổ, cửa ra vào
Kiểm soát và loại bỏ nơi muỗi sinh sản
- Dọn dẹp, phát quang bụi rậm quanh nhà
- Không để nước tù đọng trong lu, vại, máng nước, chai lọ cũ – nơi muỗi đẻ trứng
- Thay nước bình hoa thường xuyên, đậy kín bồn chứa nước
- Hợp tác với chính quyền địa phương trong các chiến dịch diệt loăng quăng, phun hóa chất diệt muỗi định kỳ
Phòng ngừa trong hoạt động y tế và truyền máu
- Đảm bảo truyền máu an toàn, sàng lọc kỹ người hiến máu tại khu vực có sốt rét lưu hành
- Không dùng chung kim tiêm, vật dụng xuyên qua da nếu không được tiệt trùng
- Tăng cường kiểm soát nhiễm khuẩn trong môi trường y tế
Phòng ngừa khi đi du lịch hoặc công tác đến vùng dịch
- Tìm hiểu trước về vùng có nguy cơ sốt rét lưu hành
- Có thể được bác sĩ chỉ định uống thuốc phòng ngừa sốt rét (dự phòng hóa dược) trước – trong – sau chuyến đi
- Mang đầy đủ vật dụng chống muỗi: màn ngủ, thuốc xịt, đèn bắt muỗi, quần áo dài tay…
Tăng cường sức khỏe và theo dõi triệu chứng sau khi trở về
- Tăng đề kháng qua dinh dưỡng hợp lý, nghỉ ngơi đầy đủ
- Nếu xuất hiện các dấu hiệu như sốt theo cơn, ớn lạnh, đau đầu sau khi đi vùng dịch – cần đi khám ngay để xét nghiệm sốt rét
Khi nào cần đi khám và xét nghiệm sốt rét?
Ngoài câu hỏi bệnh sốt rét lây truyền qua đường nào thì nhiều người cũng thắc mắc về thời điểm nên đưa bệnh nhân đi khám. Dưới đây là những trường hợp cần đi khám và làm xét nghiệm sốt rét càng sớm càng tốt:
Có triệu chứng nghi ngờ sau khi trở về từ vùng có sốt rét lưu hành
Nếu bạn vừa đi du lịch, công tác hoặc sinh sống tại khu vực có dịch sốt rét (như Tây Nguyên, vùng núi, rừng rậm, hoặc một số nước Đông Nam Á, châu Phi…) và xuất hiện các dấu hiệu sau:
- Sốt theo cơn, ớn lạnh, vã mồ hôi
- Đau đầu, đau mỏi cơ, buồn nôn
- Cảm thấy mệt mỏi bất thường, rét run về chiều hoặc đêm
Đây là tình huống nguy cơ cao, cần đi khám và làm xét nghiệm máu tầm soát ký sinh trùng sốt rét ngay, dù triệu chứng có vẻ nhẹ.
Trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai có dấu hiệu sốt không rõ nguyên nhân
- Trẻ em và phụ nữ mang thai là nhóm dễ gặp biến chứng nặng nếu mắc sốt rét.
- Khi trẻ sốt cao kèm co giật, li bì, hoặc thai phụ sốt nhiều lần trong ngày, cần khám ngay để loại trừ sốt rét.
Người sống tại vùng sốt rét lưu hành hoặc từng mắc bệnh sốt rét
- Những người sống lâu dài tại vùng có muỗi Anopheles (rừng núi, vùng biên giới…) nên kiểm tra định kỳ nếu có triệu chứng lặp lại.
- Người từng mắc sốt rét vẫn có thể bị tái phát sau vài tháng hoặc vài năm, đặc biệt là do Plasmodium vivax.
Trường hợp sốt không rõ nguyên nhân, không đáp ứng thuốc thông thường
Khi đã dùng thuốc hạ sốt, kháng sinh nhưng triệu chứng sốt vẫn kéo dài không dứt, bác sĩ có thể chỉ định xét nghiệm sốt rét để loại trừ.
PAA về bệnh sốt rét
Triệu chứng sốt rét khác gì so với sốt siêu vi hay sốt xuất huyết?
Sốt rét thường gây sốt theo chu kỳ (cơn sốt cách nhật), kèm theo rét run, vã mồ hôi, mệt mỏi, đau đầu, buồn nôn. Sốt siêu vi thường chỉ kéo dài vài ngày và ít khi có chu kỳ sốt rõ ràng. Sốt xuất huyết thường kèm chảy máu chân răng, xuất huyết dưới da, đau hốc mắt.
Bệnh sốt rét có nguy hiểm không?
Nếu không điều trị kịp thời, sốt rét có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như: thiếu máu nặng, suy thận, phù phổi, tổn thương não, thậm chí tử vong – đặc biệt là ở trẻ nhỏ, thai phụ và người suy giảm miễn dịch.
Sốt rét có tái phát không?
Có. Một số loại ký sinh trùng như Plasmodium vivax và Plasmodium ovale có thể “ngủ yên” trong gan và tái phát sau nhiều tháng, thậm chí vài năm. Do đó, người bệnh cần điều trị đúng phác đồ để tiêu diệt hoàn toàn ký sinh trùng.
Làm sao để phòng tránh sốt rét hiệu quả?
Phòng tránh sốt rét hiệu quả bằng cách tránh muỗi đốt (ngủ màn, dùng kem xịt, mặc đồ dài tay), loại bỏ nơi muỗi sinh sản, và uống thuốc dự phòng khi đến vùng dịch. Ngoài ra, cần khám ngay khi có triệu chứng nghi ngờ để điều trị sớm.
Khám và điều trị bệnh sốt rét cùng Raffles Hospital
Sốt rét là một trong những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm, có thể gây ra nhiều biến chứng nghiêm trọng nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời. Tuy nhiên, với sự tiến bộ của y học hiện đại và quy trình chăm sóc chuẩn hóa, sốt rét hoàn toàn có thể được kiểm soát hiệu quả. Tại Raffles Hospital, chúng tôi cung cấp dịch vụ khám và điều trị sốt rét toàn diện, đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế, nhằm giúp người bệnh phục hồi nhanh chóng và ngăn ngừa tái phát.
Dịch vụ khám và điều trị sốt rét tại Raffles Hospital có gì khác biệt?
- Chẩn đoán chính xác, nhanh chóng:Chúng tôi ứng dụng hệ thống xét nghiệm chuyên sâu, bao gồm soi lam máu ngoại vi và test chẩn đoán nhanh, cho kết quả chính xác trong thời gian ngắn. Phát hiện đúng loại ký sinh trùng gây bệnh (Plasmodium falciparum, Plasmodium vivax…) giúp bác sĩ lựa chọn phác đồ điều trị phù hợp và hiệu quả nhất.
- Bác sĩ truyền nhiễm giàu kinh nghiệm: Đội ngũ bác sĩ tại Raffles có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực bệnh truyền nhiễm và nhiệt đới. Chúng tôi đặc biệt chú trọng đến việc phân loại mức độ bệnh, đánh giá nguy cơ biến chứng để theo dõi sát sao trong suốt quá trình điều trị.
- Điều trị cá nhân hóa, an toàn, đúng phác đồ: Raffles Hospital luôn tuân thủ hướng dẫn điều trị của Bộ Y tế và WHO. Mỗi người bệnh sẽ được xây dựng một kế hoạch điều trị riêng dựa trên thể trạng, loại ký sinh trùng, mức độ nhiễm và tiền sử bệnh nền.
- Hệ thống chăm sóc toàn diện: Từ điều trị ngoại trú cho ca nhẹ, đến chăm sóc nội trú chuyên sâu đối với các trường hợp nặng hoặc sốt rét ác tính, người bệnh đều được theo dõi liên tục bởi đội ngũ y tế tận tâm. Ngoài ra, chúng tôi hỗ trợ tư vấn phục hồi thể lực, chế độ dinh dưỡng và theo dõi sau điều trị nhằm phòng ngừa tái phát.
- Dịch vụ tư vấn dự phòng cho người đi vùng dịch: Raffles Hospital cung cấp dịch vụ khám sàng lọc và kê đơn thuốc dự phòng sốt rét cho người chuẩn bị đi du lịch, công tác hoặc làm việc tại các khu vực có dịch sốt rét lưu hành như châu Phi, Đông Nam Á, Trung Mỹ… Giải pháp giúp bạn an tâm hơn trong hành trình của mình.
Khi nào nên đến Raffles Hospital để khám sốt rét?
- Khi bạn có biểu hiện sốt, rét run, mệt mỏi bất thường sau khi đi qua hoặc sống tại vùng có sốt rét lưu hành
- Khi trẻ nhỏ hoặc phụ nữ mang thai có triệu chứng sốt không rõ nguyên nhân
- Khi từng mắc sốt rét và có dấu hiệu tái phát
- Khi cần tư vấn và điều trị dự phòng trước khi đi vùng dịch
Kết luận
Vậy là Raffles Hospital đã giải đáp được thắc mắc bệnh sốt rét lây truyền qua đường nào cho bạn. Việc hiểu đúng về đường lây truyền không chỉ giúp mỗi người phòng bệnh hiệu quả hơn mà còn góp phần vào công cuộc kiểm soát sốt rét tại cộng đồng. Hãy thực hiện các biện pháp phòng ngừa muỗi đốt và nâng cao ý thức bảo vệ sức khỏe để đẩy lùi căn bệnh nguy hiểm này.
