Bệnh nào có thể lây qua đường hô hấp?

Các bệnh truyền nhiễm lây qua đường hô hấp là nhóm bệnh phổ biến và dễ lây lan trong cộng đồng. Chúng ta hít thở không khí hàng ngày, và chính trong không khí đó có thể chứa các tác nhân gây bệnh như virus, vi khuẩn, nấm. Việc hiểu rõ bệnh nào có thể lây qua đường hô hấp sẽ giúp mỗi người chủ động hơn trong việc phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe của bản thân cũng như những người xung quanh.

Bệnh nào có thể lây qua đường hô hấp phổ biến?

Nhiều loại bệnh truyền nhiễm có thể lây lan nhanh chóng qua đường hô hấp khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc thậm chí là thở. Dưới đây là một số bệnh phổ biến nhất thuộc nhóm này:

• Cúm (Influenza): Một bệnh nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính do virus cúm gây ra, rất dễ lây lan theo mùa.
• Cảm lạnh thông thường (Common Cold): Do nhiều loại virus khác nhau gây ra (chủ yếu là Rhinovirus), là bệnh đường hô hấp trên phổ biến nhất.
• COVID-19: Gây ra bởi virus SARS-CoV-2, lây lan chủ yếu qua giọt bắn và hạt khí dung khi người bệnh tiếp xúc gần với người khác.
• Sởi (Measles): Bệnh do virus Paramyxovirus gây ra, lây lan cực kỳ mạnh qua không khí khi người bệnh ho hoặc hắt hơi, virus có thể tồn tại trong không khí tới 2 giờ sau khi người bệnh rời đi.
• Lao (Tuberculosis – TB): Gây ra bởi vi khuẩn Mycobacterium tuberculosis, lây khi người bệnh lao phổi ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc hát, phát tán vi khuẩn vào không khí.
• Ho gà (Pertussis): Nhiễm trùng đường hô hấp cấp tính do vi khuẩn Bordetella pertussis gây ra, đặc trưng bởi những cơn ho dữ dội, lây lan qua giọt bắn.
• Quai bị (Mumps): Gây sưng tuyến nước bọt, do virus Paramyxovirus gây ra, lây qua giọt bắn đường hô hấp.
• Rubella (Sởi Đức): Bệnh do virus Rubella gây ra, lây qua giọt bắn khi người bệnh ho hoặc hắt hơi.
• Nhiễm trùng hô hấp do virus hợp bào hô hấp (RSV – Respiratory Syncytial Virus): Virus phổ biến gây ra các triệu chứng giống cảm lạnh, nhưng có thể nghiêm trọng ở trẻ nhỏ và người lớn tuổi. Lây qua giọt bắn và tiếp xúc trực tiếp.
• Viêm phổi do phế cầu khuẩn (Pneumococcal Pneumonia): Mặc dù phế cầu khuẩn cũng có thể lây qua giọt bắn, viêm phổi thường xảy ra khi vi khuẩn đã cư trú ở mũi hoặc họng xâm nhập sâu vào phổi.

Cơ chế lây truyền qua đường hô hấp diễn ra như thế nào?

Sự lây truyền qua đường hô hấp chủ yếu xảy ra thông qua việc hít phải các hạt nhỏ (giọt bắn hoặc hạt khí dung) có chứa tác nhân gây bệnh mà người nhiễm bệnh phát tán ra không khí. Có hai cơ chế chính:

• Lây truyền qua giọt bắn (Droplet Transmission): Khi người bệnh ho, hắt hơi, nói chuyện hoặc hát, họ giải phóng các hạt dịch lớn hơn từ đường hô hấp. Những hạt này thường có đường kính lớn hơn 5 micromet. Chúng di chuyển trong không khí một khoảng cách ngắn (thường dưới 2 mét) trước khi lắng xuống các bề mặt. Sự lây nhiễm xảy ra khi người khỏe mạnh hít phải trực tiếp các giọt bắn này hoặc chạm vào bề mặt có dính giọt bắn rồi đưa tay lên mũi, miệng, mắt.
• Lây truyền qua không khí (Airborne Transmission) hoặc hạt khí dung (Aerosol Transmission): Một số tác nhân gây bệnh (như virus sởi, virus thủy đậu, vi khuẩn lao) có thể phát tán dưới dạng các hạt rất nhỏ (dưới 5 micromet), gọi là hạt khí dung hoặc nhân giọt bắn. Những hạt này rất nhẹ và có thể lơ lửng trong không khí lâu hơn, di chuyển xa hơn trong phòng, đặc biệt ở những nơi kém thông thoáng. Lây nhiễm xảy ra khi người khỏe mạnh hít phải những hạt này từ không khí.

Mức độ lây lan của bệnh phụ thuộc vào loại tác nhân gây bệnh, nồng độ tác nhân trong không khí, khoảng cách tiếp xúc, thời gian tiếp xúc và hệ thống thông gió của môi trường.

Dấu hiệu nhận biết các bệnh lây qua đường hô hấp

Các bệnh lây qua đường hô hấp thường có những triệu chứng ban đầu khá giống nhau, vì chúng đều ảnh hưởng đến hệ hô hấp. Các dấu hiệu phổ biến bao gồm:

• Ho (khan hoặc có đờm)
• Hắt hơi
• Sổ mũi hoặc nghẹt mũi
• Đau họng
• Sốt hoặc sốt nhẹ
• Mệt mỏi, đau cơ, đau đầu
• Khó thở hoặc hụt hơi (trong các trường hợp nặng như viêm phổi, phế quản nặng)

Tuy nhiên, mỗi bệnh cụ thể có thể có thêm các triệu chứng đặc trưng riêng, ví dụ như phát ban ở sởi và rubella, sưng tuyến mang tai ở quai bị, hoặc các cơn ho kịch phát ở ho gà. Thời gian ủ bệnh (từ khi nhiễm đến khi xuất hiện triệu chứng) cũng khác nhau tùy loại bệnh.

Các biện pháp phòng ngừa hiệu quả

Phòng ngừa các bệnh lây qua đường hô hấp là vô cùng quan trọng để giảm thiểu sự lây lan trong cộng đồng. Các biện pháp hiệu quả bao gồm:

• Tiêm vắc xin: Vắc xin là biện pháp phòng bệnh chủ động hiệu quả nhất đối với nhiều bệnh lây qua đường hô hấp như cúm, sởi, quai bị, rubella, ho gà, lao, phế cầu khuẩn, COVID-19.
• Đeo khẩu trang: Đeo khẩu trang, đặc biệt ở nơi công cộng hoặc khi tiếp xúc với người có triệu chứng hô hấp, giúp ngăn chặn sự phát tán và hít phải giọt bắn/hạt khí dung chứa virus, vi khuẩn.
• Vệ sinh tay: Rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước sạch (ít nhất 20 giây) hoặc sử dụng dung dịch sát khuẩn tay nhanh có cồn (ít nhất 60%) để loại bỏ mầm bệnh bám trên tay. Tránh chạm tay lên mặt (mắt, mũi, miệng).
• Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi: Sử dụng khăn giấy che kín miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi, sau đó vứt bỏ khăn giấy vào thùng rác và rửa tay. Nếu không có khăn giấy, ho hoặc hắt hơi vào khuỷu tay áo.
• Giữ khoảng cách: Tránh tiếp xúc gần (dưới 2 mét) với người đang có triệu chứng bệnh đường hô hấp.
• Cải thiện thông gió: Mở cửa sổ, sử dụng quạt thông gió hoặc hệ thống lọc không khí để giảm nồng độ hạt khí dung trong không gian kín.
• Tránh tụ tập đông người: Đặc biệt ở những nơi kém thông thoáng, để giảm nguy cơ tiếp xúc với mầm bệnh.
• Ở nhà khi bị bệnh: Nếu có các triệu chứng bệnh đường hô hấp, nên ở nhà để tránh lây lan cho người khác.
• Vệ sinh môi trường: Thường xuyên lau chùi các bề mặt thường xuyên tiếp xúc như tay nắm cửa, bàn ghế, điện thoại.

Việc kết hợp nhiều biện pháp phòng ngừa cùng lúc sẽ mang lại hiệu quả bảo vệ tối ưu.

Hiểu rõ về các bệnh có thể lây qua đường hô hấp và cơ chế lây truyền giúp chúng ta nhận thức được tầm quan trọng của các biện pháp phòng ngừa đơn giản nhưng hiệu quả. Chủ động tiêm chủng, thực hành vệ sinh cá nhân tốt, giữ gìn vệ sinh môi trường sống và tuân thủ các khuyến cáo y tế là những hành động thiết thực để bảo vệ bản thân và cộng đồng khỏi gánh nặng của các bệnh truyền nhiễm nguy hiểm này.