Bánh nhau thai

Bánh nhau thai là gì?

Bánh nhau thai là một cơ quan tạm thời phát triển trong tử cung khi mang thai. Nó đóng vai trò thiết yếu trong việc cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho thai nhi đang phát triển, đồng thời loại bỏ chất thải từ thai nhi. Bánh nhau thai gắn vào thành tử cung và kết nối với thai nhi bằng dây rốn. Nó được thải ra khỏi cơ thể sau khi em bé được sinh ra.

Tổng quan về Bánh nhau thai

Cấu trúc

Bánh nhau thai có hình dạng dẹt, hình tròn hoặc bầu dục, với đường kính khoảng 15-25 cm và dày khoảng 2-3 cm. Nó có hai mặt chính: mặt thai nhi và mặt người mẹ.

• Mặt thai nhi (Fetal side): Mặt này nhẵn bóng và được bao phủ bởi màng ối. Dây rốn gắn vào trung tâm hoặc gần trung tâm của mặt này. Các mạch máu từ dây rốn tỏa ra khắp bề mặt của bánh nhau.
• Mặt người mẹ (Maternal side): Mặt này xốp và có màu đỏ sẫm, được chia thành nhiều thùy gọi là các lá nhau (cotyledons). Các lá nhau được hình thành bởi các gai nhau nhúng vào lớp niêm mạc tử cung đã biến đổi (decidua basalis).
• Dây rốn (Umbilical cord): Dây rốn chứa hai động mạch rốn và một tĩnh mạch rốn, có chức năng vận chuyển máu giữa mẹ và thai nhi.

Nguồn gốc

Bánh nhau thai có nguồn gốc từ cả mô của mẹ và thai nhi. Phần lớn bánh nhau phát triển từ các tế bào của thai nhi được gọi là tế bào nuôi (trophoblast), chúng xâm nhập vào lớp niêm mạc tử cung của mẹ (decidua basalis). Các mạch máu của mẹ phát triển trong lớp decidua basalis và các gai nhau của thai nhi nhúng vào các khoảng trống chứa máu của mẹ (lacunae), tạo điều kiện cho sự trao đổi chất.

Cơ chế

Bánh nhau thai hoạt động như một cơ quan trung gian quan trọng giữa mẹ và thai nhi. Nó thực hiện các chức năng sau:

• Trao đổi khí: Oxy từ máu mẹ khuếch tán qua bánh nhau vào máu thai nhi, trong khi carbon dioxide từ máu thai nhi khuếch tán sang máu mẹ để thải ra ngoài.
• Cung cấp chất dinh dưỡng: Các chất dinh dưỡng như glucose, axit amin, vitamin và khoáng chất từ máu mẹ được vận chuyển qua bánh nhau đến thai nhi.
• Loại bỏ chất thải: Các chất thải từ thai nhi, chẳng hạn như urê và creatinine, được vận chuyển qua bánh nhau vào máu mẹ để mẹ thải ra ngoài.
• Sản xuất hormone: Bánh nhau sản xuất các hormone quan trọng để duy trì thai kỳ, bao gồm human chorionic gonadotropin (hCG), estrogen và progesterone.
• Hàng rào bảo vệ: Bánh nhau hoạt động như một hàng rào bảo vệ, ngăn chặn một số chất có hại (như vi khuẩn và virus) xâm nhập vào máu thai nhi, mặc dù không phải tất cả các chất đều bị chặn lại.

Chức năng của Bánh nhau thai

Cung cấp oxy và chất dinh dưỡng

Một trong những chức năng quan trọng nhất của bánh nhau thai là cung cấp oxy và các chất dinh dưỡng thiết yếu từ máu mẹ cho thai nhi đang phát triển. Điều này bao gồm glucose (nguồn năng lượng chính), axit amin (để xây dựng protein), lipid (chất béo), vitamin và khoáng chất.

Loại bỏ chất thải

Bánh nhau thai cũng chịu trách nhiệm loại bỏ các chất thải từ thai nhi, chẳng hạn như carbon dioxide và urê. Các chất thải này được vận chuyển qua bánh nhau vào máu mẹ và sau đó được thải ra ngoài bởi các cơ quan của mẹ.

Trao đổi khí carbon dioxide

Tương tự như việc cung cấp oxy, bánh nhau thai tạo điều kiện cho việc trao đổi khí carbon dioxide từ máu thai nhi sang máu mẹ. Carbon dioxide là sản phẩm phụ của quá trình trao đổi chất của thai nhi và cần được loại bỏ.

Sản xuất hormone

Bánh nhau thai là một tuyến nội tiết quan trọng trong thai kỳ, sản xuất nhiều loại hormone cần thiết để duy trì thai kỳ và hỗ trợ sự phát triển của thai nhi. Các hormone chính bao gồm:

• Human Chorionic Gonadotropin (hCG): Hormone này được sản xuất sớm trong thai kỳ và có vai trò duy trì hoàng thể (corpus luteum) ở buồng trứng, nơi tiếp tục sản xuất progesterone cho đến khi bánh nhau có thể đảm nhận chức năng này. Xét nghiệm hCG là cơ sở cho các xét nghiệm mang thai tại nhà.
• Estrogen: Bánh nhau sản xuất estrogen, hormone này đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của tử cung và vú của mẹ, cũng như sự phát triển của thai nhi.
• Progesterone: Hormone này rất cần thiết để duy trì niêm mạc tử cung (endometrium) và ngăn ngừa các cơn co thắt tử cung sớm.
• Human Placental Lactogen (hPL): Hormone này giúp cung cấp năng lượng cho thai nhi bằng cách làm tăng khả năng kháng insulin của mẹ và thúc đẩy sự phân hủy chất béo.

Hàng rào bảo vệ

Bánh nhau thai hoạt động như một hàng rào bảo vệ, giúp ngăn chặn một số chất có hại từ máu mẹ xâm nhập vào máu thai nhi. Tuy nhiên, hàng rào này không hoàn hảo và một số chất có hại như rượu, nicotine, và một số loại thuốc vẫn có thể đi qua bánh nhau và gây hại cho thai nhi.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Bình thường với bất thường

Trong một thai kỳ bình thường, bánh nhau thai phát triển và hoạt động hiệu quả để hỗ trợ sự phát triển của thai nhi. Vị trí của bánh nhau thường ở đáy, mặt trước hoặc mặt sau của tử cung. Sau khi sinh, bánh nhau sẽ bong ra khỏi thành tử cung và được đẩy ra ngoài. Các bất thường về bánh nhau có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng cho cả mẹ và thai nhi.

Các bệnh lý liên quan

• Nhau tiền đạo (Placenta Previa): Tình trạng này xảy ra khi bánh nhau bám thấp trong tử cung và che phủ một phần hoặc toàn bộ lỗ trong của cổ tử cung. Điều này có thể gây chảy máu âm đạo trong thai kỳ và thường đòi hỏi phải sinh mổ.
• Nhau bong non (Placental Abruption): Đây là tình trạng bánh nhau bong ra khỏi thành tử cung trước khi em bé được sinh ra. Nhau bong non có thể gây chảy máu âm đạo, đau bụng dữ dội và có thể đe dọa tính mạng của cả mẹ và thai nhi.
• Suy nhau thai (Placental Insufficiency): Xảy ra khi bánh nhau không thể cung cấp đủ oxy và chất dinh dưỡng cho thai nhi, dẫn đến thai nhi chậm phát triển trong tử cung (Intrauterine Growth Restriction – IUGR) và các biến chứng khác.
• Bệnh nguyên bào nuôi thai kỳ (Gestational Trophoblastic Disease – GTD): Đây là một nhóm các tình trạng hiếm gặp phát triển từ các tế bào nuôi của bánh nhau. Các dạng bao gồm thai trứng (hydatidiform mole) và ung thư nguyên bào nuôi (choriocarcinoma).
• Nhau cài răng lược (Placenta Accreta, Increta, Percreta): Đây là những tình trạng mà bánh nhau bám quá sâu vào thành tử cung. Nhau cài răng lược (Placenta Accreta) bám vào lớp niêm mạc tử cung, nhau cài răng lược ăn sâu (Placenta Increta) xâm lấn vào lớp cơ tử cung, và nhau cài răng lược xuyên thủng (Placenta Percreta) xuyên qua toàn bộ thành tử cung và có thể xâm lấn sang các cơ quan lân cận.
• Viêm bánh nhau (Placentitis): Tình trạng viêm nhiễm bánh nhau, thường do nhiễm trùng, có thể gây ra các vấn đề cho cả mẹ và thai nhi.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Siêu âm (Ultrasound): Đây là phương pháp chẩn đoán hình ảnh chính được sử dụng để đánh giá vị trí, kích thước và chức năng của bánh nhau trong suốt thai kỳ. Siêu âm có thể giúp phát hiện nhau tiền đạo, nhau bong non và các dấu hiệu của suy nhau thai.
• Đo Doppler (Doppler Studies): Một loại siêu âm đặc biệt có thể được sử dụng để đánh giá lưu lượng máu qua các mạch máu của bánh nhau và dây rốn, giúp phát hiện các vấn đề về chức năng bánh nhau.
• Xét nghiệm máu (Blood Tests): Một số xét nghiệm máu có thể được thực hiện để theo dõi sức khỏe của mẹ và thai nhi và có thể gợi ý các vấn đề về bánh nhau. Ví dụ, xét nghiệm alpha-fetoprotein (AFP) có thể được sử dụng để sàng lọc một số dị tật bẩm sinh và có thể liên quan đến các vấn đề về bánh nhau.
• Khám lâm sàng (Physical Exam): Bác sĩ sẽ theo dõi các triệu chứng của mẹ, chẳng hạn như chảy máu âm đạo hoặc đau bụng, có thể gợi ý các vấn đề về bánh nhau.

Các phương pháp điều trị

• Theo dõi chặt chẽ (Close Monitoring): Trong một số trường hợp bất thường nhẹ về bánh nhau, bác sĩ có thể chỉ định theo dõi chặt chẽ sức khỏe của mẹ và thai nhi bằng cách siêu âm thường xuyên và các xét nghiệm khác.
• Nghỉ ngơi tại giường (Bed Rest): Đối với một số tình trạng như nhau tiền đạo hoặc nguy cơ sinh non do các vấn đề về bánh nhau, bác sĩ có thể khuyên mẹ bầu nghỉ ngơi tại giường.
• Thuốc (Medication): Tùy thuộc vào tình trạng cụ thể, thuốc có thể được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng hoặc trì hoãn sinh non.
• Sinh mổ (Cesarean Delivery): Trong nhiều trường hợp có các vấn đề nghiêm trọng về bánh nhau như nhau tiền đạo hoàn toàn hoặc nhau bong non nặng, sinh mổ có thể là phương pháp an toàn nhất cho cả mẹ và bé.
• Truyền máu (Blood Transfusion): Nếu mẹ bị mất máu nhiều do các biến chứng liên quan đến bánh nhau, truyền máu có thể cần thiết.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

• Tử cung (Uterus): Bánh nhau thai bám vào thành tử cung và trao đổi chất trực tiếp với hệ tuần hoàn của mẹ thông qua các mạch máu trong lớp niêm mạc tử cung.
• Thai nhi (Fetus): Bánh nhau thai kết nối với thai nhi thông qua dây rốn. Dây rốn chứa các mạch máu vận chuyển oxy, chất dinh dưỡng từ mẹ đến thai nhi và chất thải từ thai nhi trở lại mẹ.
• Hệ tuần hoàn của mẹ (Maternal Circulatory System): Bánh nhau thai hoạt động như một trung gian giữa hệ tuần hoàn của mẹ và thai nhi, cho phép trao đổi các chất cần thiết và chất thải mà không làm trộn lẫn máu của mẹ và thai nhi.
• Hệ nội tiết của mẹ (Maternal Endocrine System): Bánh nhau thai sản xuất các hormone quan trọng ảnh hưởng đến hệ nội tiết của mẹ trong suốt thai kỳ, giúp duy trì thai kỳ và chuẩn bị cho quá trình sinh nở và cho con bú.

Mọi người cũng hỏi

Bánh nhau thai có vai trò gì sau khi sinh?

Sau khi em bé được sinh ra, bánh nhau thai không còn cần thiết nữa và sẽ được đẩy ra khỏi cơ thể người mẹ trong giai đoạn ba của quá trình chuyển dạ. Quá trình này thường xảy ra trong vòng vài phút đến nửa giờ sau khi sinh bé.

Có phải bánh nhau thai được làm từ tế bào của em bé?

Đúng vậy, phần lớn bánh nhau thai phát triển từ các tế bào của thai nhi, cụ thể là các tế bào nuôi (trophoblast) của phôi nang (blastocyst).

Bánh nhau thai có ăn được không?

Trong một số nền văn hóa, có truyền thống ăn bánh nhau thai sau khi sinh (placentaophagy). Tuy nhiên, các tổ chức y tế lớn thường không khuyến khích thực hành này do lo ngại về nguy cơ nhiễm trùng và thiếu bằng chứng khoa học về lợi ích sức khỏe.

Vị trí của bánh nhau thai có quan trọng không?

Có, vị trí của bánh nhau thai rất quan trọng. Các vị trí bất thường như nhau tiền đạo có thể gây ra các biến chứng trong thai kỳ và khi sinh.

Suy nhau thai ảnh hưởng đến thai nhi như thế nào?

Suy nhau thai có thể dẫn đến việc thai nhi không nhận đủ oxy và chất dinh dưỡng cần thiết, gây ra tình trạng thai nhi chậm phát triển trong tử cung (IUGR), sinh non, và trong trường hợp nghiêm trọng có thể dẫn đến thai chết lưu.

Nhau bong non nguy hiểm như thế nào?

Nhau bong non là một tình trạng nghiêm trọng có thể gây chảy máu ồ ạt ở mẹ và làm gián đoạn nguồn cung cấp oxy và chất dinh dưỡng cho thai nhi, đe dọa tính mạng của cả mẹ và bé. Cần phải can thiệp y tế khẩn cấp.

Nhau tiền đạo có thể tự khỏi không?

Trong một số trường hợp nhau tiền đạo ở giai đoạn đầu của thai kỳ, khi tử cung lớn lên, bánh nhau có thể di chuyển lên phía trên và không còn che phủ cổ tử cung nữa. Tuy nhiên, nếu nhau tiền đạo vẫn còn ở giai đoạn cuối của thai kỳ, thường cần phải sinh mổ.

Bánh nhau thai có thể tiết ra hormone gì?

Bánh nhau thai tiết ra nhiều hormone quan trọng bao gồm hCG, estrogen, progesterone và hPL, đóng vai trò thiết yếu trong việc duy trì thai kỳ và hỗ trợ sự phát triển của thai nhi.

Dây rốn kết nối với bánh nhau thai ở đâu?

Dây rốn thường gắn vào trung tâm hoặc gần trung tâm của mặt thai nhi của bánh nhau thai.

Kích thước của bánh nhau thai có liên quan đến sức khỏe của thai nhi không?

Kích thước của bánh nhau thai thường tương ứng với kích thước của thai nhi. Bánh nhau quá nhỏ hoặc quá lớn có thể liên quan đến các vấn đề sức khỏe của thai nhi và cần được bác sĩ theo dõi.

Tài liệu tham khảo về Bánh nhau thai

• Sách giáo khoa về Sản phụ khoa (Obstetrics and Gynecology textbooks)
• Các nghiên cứu khoa học trên các tạp chí y khoa uy tín như Placenta, American Journal of Obstetrics and Gynecology
• Thông tin từ các tổ chức y tế quốc gia và quốc tế như National Institutes of Health (NIH), Mayo Clinic, World Health Organization (WHO), American College of Obstetricians and Gynecologists (ACOG)