GÓI KHÁM DỊCH VỤBàn chân khoèo là gì?
Bàn chân khoèo là một dị tật bẩm sinh phổ biến, trong đó một hoặc cả hai bàn chân của trẻ sơ sinh bị xoắn vào trong và xuống dưới. Tình trạng này xảy ra do các gân và dây chằng ở bàn chân ngắn hơn bình thường. Bàn chân khoèo không gây đau đớn cho trẻ sơ sinh, nhưng nếu không được điều trị, nó có thể dẫn đến các vấn đề nghiêm trọng về đi lại và vận động khi trẻ lớn lên.
Tỷ lệ mắc bàn chân khoèo trên toàn thế giới là khoảng 1 trên 1.000 trẻ sơ sinh. Tại Việt Nam, chưa có thống kê chính thức, nhưng ước tính tỷ lệ tương đương. Bàn chân khoèo chiếm khoảng 50% các dị tật bàn chân bẩm sinh.
Nguyên nhân gây ra bàn chân khoèo
Nguyên nhân
Nguyên nhân chính xác gây ra bàn chân khoèo vẫn chưa được xác định rõ ràng, nhưng các nhà khoa học tin rằng có sự kết hợp của các yếu tố di truyền và môi trường.
Nguyên nhân khác
- Yếu tố di truyền: Tiền sử gia đình có người mắc bàn chân khoèo làm tăng nguy cơ trẻ sinh ra cũng mắc bệnh này. Nếu cha mẹ hoặc anh chị em ruột bị bàn chân khoèo, nguy cơ trẻ mắc bệnh tăng lên đáng kể.
- Yếu tố môi trường:
- Tư thế thai nhi: Tư thế bất thường của thai nhi trong tử cung, đặc biệt là trong những tháng cuối thai kỳ, có thể gây áp lực lên bàn chân và dẫn đến bàn chân khoèo.
- Thiếu ối: Lượng nước ối thấp có thể hạn chế không gian di chuyển của thai nhi và làm tăng nguy cơ bàn chân khoèo.
- Hút thuốc lá và sử dụng rượu bia khi mang thai: Các chất độc hại trong thuốc lá và rượu bia có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của thai nhi, bao gồm cả sự phát triển của hệ xương khớp và cơ.
- Các hội chứng và bệnh lý khác: Bàn chân khoèo có thể liên quan đến một số hội chứng di truyền và bệnh lý khác như nứt đốt sống, thoát vị màng não tủy, và hội chứng Edwards (Trisomy 18).
Cơ chế
Cơ chế bệnh sinh của bàn chân khoèo liên quan đến sự phát triển bất thường của các mô mềm (gân, dây chằng, cơ) và xương ở bàn chân trong quá trình phát triển của thai nhi. Các nghiên cứu cho thấy rằng ở trẻ bị bàn chân khoèo, có sự mất cân bằng giữa các mô mềm ở mặt trong và mặt ngoài bàn chân. Các mô mềm ở mặt trong bàn chân phát triển chậm hơn và ngắn hơn so với bình thường, trong khi các mô mềm ở mặt ngoài bàn chân phát triển bình thường. Sự mất cân bằng này dẫn đến việc bàn chân bị kéo lệch vào trong và xuống dưới.
Triệu chứng của bàn chân khoèo
Triệu chứng phổ biến
Triệu chứng chính của bàn chân khoèo là bàn chân bị biến dạng, xoắn vào trong và hướng xuống dưới. Các triệu chứng phổ biến khác bao gồm:
- Bàn chân xoay vào trong: Gót chân và các ngón chân hướng vào phía trong cơ thể.
- Bàn chân hướng xuống dưới (equinus): Cổ chân bị gập xuống, làm cho bàn chân dốc xuống như bàn chân ngựa.
- Vòm bàn chân cao (cavus): Đường cong ở lòng bàn chân lõm sâu hơn bình thường.
- Bàn chân hình hạt đậu (adductus): Bàn chân cong ở giữa, tạo thành hình dạng giống hạt đậu.
- Bắp chân nhỏ hơn ở bên chân bị khoèo: Do các cơ ở bắp chân ít được sử dụng khi bàn chân bị biến dạng.
Triệu chứng theo mức độ
| Mức độ | Mô tả triệu chứng |
|---|---|
| Nhẹ | Bàn chân biến dạng nhẹ, dễ dàng nắn chỉnh về vị trí bình thường bằng tay. |
| Trung bình | Bàn chân biến dạng rõ rệt hơn, có thể nắn chỉnh một phần về vị trí bình thường nhưng có xu hướng trở lại vị trí ban đầu. |
| Nặng | Bàn chân biến dạng nghiêm trọng, rất khó nắn chỉnh về vị trí bình thường, bàn chân rất cứng và khó di chuyển. |
Trường hợp đặc biệt
- Bàn chân khoèo kháng trị (Rigid clubfoot): Đây là trường hợp bàn chân khoèo rất cứng, khó nắn chỉnh và đáp ứng kém với các phương pháp điều trị thông thường như bó bột. Thường gặp trong các hội chứng phức tạp hoặc bàn chân khoèo không điển hình.
- Bàn chân khoèo tái phát: Sau khi điều trị thành công, bàn chân khoèo có thể tái phát, đặc biệt là trong những năm đầu đời khi trẻ bắt đầu đi lại. Cần theo dõi và can thiệp sớm nếu có dấu hiệu tái phát.
Các biến chứng của bàn chân khoèo
Nếu không được điều trị, bàn chân khoèo có thể dẫn đến nhiều biến chứng ảnh hưởng đến khả năng vận động và chất lượng cuộc sống của trẻ, bao gồm:
Khó khăn khi đi lại
Bàn chân khoèo không được điều trị sẽ khiến trẻ gặp khó khăn khi đi lại, dáng đi bất thường, đi khập khiễng hoặc phải đi bằng cạnh ngoài bàn chân. Điều này ảnh hưởng đến sự phát triển thể chất và khả năng tham gia các hoạt động vui chơi, thể thao của trẻ.
Đau nhức bàn chân
Do bàn chân bị biến dạng, các điểm chịu lực trên bàn chân không cân bằng, dẫn đến đau nhức bàn chân, đặc biệt là khi đi lại nhiều hoặc đứng lâu. Cơn đau có thể trở nên nghiêm trọng hơn khi trẻ lớn lên.
Viêm khớp
Sự biến dạng của bàn chân có thể gây áp lực bất thường lên các khớp ở bàn chân và cổ chân, dẫn đến viêm khớp sớm. Viêm khớp gây đau, cứng khớp và hạn chế vận động.
Mất tự tin và các vấn đề tâm lý
Dáng đi bất thường và sự khác biệt về ngoại hình có thể khiến trẻ cảm thấy tự ti, xấu hổ, bị bạn bè trêu chọc và gặp các vấn đề tâm lý khác như lo âu, trầm cảm.
Giày dép đặc biệt
Người bị bàn chân khoèo không được điều trị thường phải mang giày dép đặc biệt để hỗ trợ đi lại và giảm đau. Việc tìm kiếm và sử dụng giày dép phù hợp có thể gây khó khăn và tốn kém.
Đối tượng nguy cơ mắc bàn chân khoèo
Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)
- Trẻ sơ sinh: Bàn chân khoèo là dị tật bẩm sinh, được phát hiện ngay sau khi sinh hoặc trong quá trình khám sức khỏe định kỳ cho trẻ sơ sinh.
- Giới tính nam: Bé trai có nguy cơ mắc bàn chân khoèo cao hơn bé gái, tỷ lệ bé trai mắc bệnh cao gấp đôi bé gái.
Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)
- Tiền sử gia đình: Gia đình có người thân (cha mẹ, anh chị em) bị bàn chân khoèo.
- Tư thế thai nhi bất thường: Thai nhi ở tư thế ngôi mông hoặc các tư thế khác gây áp lực lên bàn chân.
- Thiếu ối: Mẹ bầu bị thiếu ối trong thai kỳ.
- Mẹ hút thuốc lá hoặc uống rượu bia khi mang thai: Các thói quen xấu này làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh nói chung, bao gồm cả bàn chân khoèo.
- Mắc các bệnh lý hoặc hội chứng di truyền: Trẻ mắc các bệnh lý như nứt đốt sống, hội chứng Edwards, hội chứng Down.
Phòng ngừa bàn chân khoèo
Hiện nay, không có biện pháp phòng ngừa bàn chân khoèo đặc hiệu vì nguyên nhân gây bệnh còn chưa được hiểu rõ hoàn toàn. Tuy nhiên, có một số biện pháp có thể giúp giảm nguy cơ mắc bệnh:
Khám thai định kỳ và siêu âm
Khám thai định kỳ và siêu âm giúp phát hiện sớm các dị tật thai nhi, bao gồm cả bàn chân khoèo. Phát hiện sớm giúp cha mẹ có kế hoạch chuẩn bị và can thiệp kịp thời sau sinh.
Chế độ dinh dưỡng và sinh hoạt lành mạnh cho mẹ bầu
Mẹ bầu nên có chế độ dinh dưỡng cân bằng, bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất, tránh xa các chất kích thích như thuốc lá, rượu bia. Duy trì lối sống lành mạnh, vận động nhẹ nhàng trong thai kỳ.
Tránh tiếp xúc với hóa chất độc hại
Mẹ bầu nên tránh tiếp xúc với các hóa chất độc hại, môi trường ô nhiễm trong quá trình mang thai.
Chẩn đoán bàn chân khoèo
Chẩn đoán bàn chân khoèo thường được thực hiện ngay sau khi sinh thông qua khám lâm sàng. Bác sĩ sẽ quan sát hình dạng bàn chân, kiểm tra độ linh hoạt và khả năng nắn chỉnh của bàn chân.
Khám lâm sàng
Bác sĩ chuyên khoa chỉnh hình sẽ khám bàn chân của trẻ để đánh giá mức độ biến dạng, vị trí biến dạng và khả năng nắn chỉnh của bàn chân. Khám lâm sàng là phương pháp chẩn đoán chính xác và đủ để xác định bàn chân khoèo.
Siêu âm trước sinh
Trong một số trường hợp, bàn chân khoèo có thể được phát hiện qua siêu âm trước sinh, thường là trong quý 2 của thai kỳ. Tuy nhiên, siêu âm không phải lúc nào cũng phát hiện được bàn chân khoèo, đặc biệt là các trường hợp nhẹ.
X-quang
X-quang thường không cần thiết để chẩn đoán bàn chân khoèo ở trẻ sơ sinh. X-quang có thể được sử dụng ở trẻ lớn hơn hoặc người lớn để đánh giá mức độ biến dạng xương và khớp, đặc biệt là trong trường hợp bàn chân khoèo không được điều trị hoặc điều trị không hiệu quả.
Điều trị bàn chân khoèo
Phương pháp y khoa
- Phương pháp Ponseti: Đây là phương pháp điều trị bàn chân khoèo phổ biến và hiệu quả nhất hiện nay. Phương pháp này bao gồm bó bột hàng tuần để nắn chỉnh dần dần bàn chân về vị trí bình thường, sau đó là phẫu thuật cắt gân gót Achilles (tenotomy) và cuối cùng là mang nẹp bàn chân khoèo (brace) trong thời gian dài để duy trì kết quả điều trị.
- Phẫu thuật: Phẫu thuật được chỉ định trong trường hợp bàn chân khoèo nặng, kháng trị với phương pháp Ponseti hoặc tái phát sau điều trị Ponseti. Phẫu thuật nhằm giải phóng các mô mềm bị co rút, kéo dài gân và dây chằng, chỉnh hình xương và khớp để bàn chân về vị trí bình thường. Có nhiều loại phẫu thuật khác nhau tùy thuộc vào mức độ biến dạng và tuổi của bệnh nhân.
Lối sống hỗ trợ
- Vật lý trị liệu: Vật lý trị liệu đóng vai trò quan trọng trong quá trình điều trị bàn chân khoèo, đặc biệt là sau khi bó bột hoặc phẫu thuật. Các bài tập vật lý trị liệu giúp tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện độ linh hoạt của khớp và phục hồi chức năng vận động của bàn chân.
- Sử dụng nẹp chỉnh hình: Sau khi điều trị bằng phương pháp Ponseti hoặc phẫu thuật, trẻ cần mang nẹp chỉnh hình trong thời gian dài (thường đến 4-5 tuổi) để duy trì kết quả điều trị và ngăn ngừa tái phát. Nẹp giúp giữ bàn chân ở vị trí đúng và hỗ trợ sự phát triển bình thường của bàn chân.
Lưu ý khi điều trị
- Tuân thủ phác đồ điều trị: Điều trị bàn chân khoèo là một quá trình dài hơi và đòi hỏi sự kiên trì, tuân thủ phác đồ điều trị của bác sĩ. Cha mẹ cần đưa trẻ tái khám đúng hẹn, tuân thủ việc bó bột, mang nẹp và thực hiện các bài tập vật lý trị liệu theo hướng dẫn.
- Theo dõi sát sao: Cần theo dõi sát sao tình trạng bàn chân của trẻ trong suốt quá trình điều trị và sau điều trị để phát hiện sớm các dấu hiệu tái phát hoặc biến chứng.
- Chăm sóc bàn chân: Giữ vệ sinh bàn chân sạch sẽ, khô ráo, tránh để bàn chân bị ẩm ướt, trầy xước. Kiểm tra và chăm sóc da vùng bó bột hoặc nẹp để tránh kích ứng da.
So sánh với bệnh lý tương tự
Bệnh lý tương tự
- Bàn chân vẹo trong (Metatarsus adductus): Đây là một dị tật bàn chân khác ở trẻ sơ sinh, trong đó bàn chân bị cong vào trong ở phần trước bàn chân (ngón chân). Tuy nhiên, khác với bàn chân khoèo, bàn chân vẹo trong không có tình trạng gập cổ chân xuống dưới (equinus) và vòm bàn chân cao (cavus). Bàn chân vẹo trong thường nhẹ hơn và có thể tự khỏi hoặc điều trị đơn giản hơn bàn chân khoèo.
- Bàn chân bẹt (Flatfoot): Bàn chân bẹt là tình trạng vòm bàn chân bị xẹp xuống, khiến toàn bộ lòng bàn chân tiếp xúc với mặt đất. Bàn chân bẹt có thể là sinh lý ở trẻ nhỏ (do vòm bàn chân chưa phát triển hoàn thiện) hoặc bệnh lý (do các vấn đề về xương, khớp, dây chằng). Bàn chân bẹt khác với bàn chân khoèo ở chỗ không có tình trạng xoắn vẹo bàn chân và gập cổ chân xuống dưới.
Phân biệt giữa các bệnh lý
| Tiêu chí | Bàn chân khoèo | Bàn chân vẹo trong | Bàn chân bẹt |
|---|---|---|---|
| Định nghĩa | Dị tật bẩm sinh, bàn chân xoắn vào trong và xuống dưới do gân và dây chằng ngắn. | Dị tật bẩm sinh, phần trước bàn chân cong vào trong. | Vòm bàn chân xẹp xuống, lòng bàn chân tiếp xúc mặt đất. |
| Triệu chứng | Bàn chân xoay trong, hướng xuống dưới, vòm cao, hình hạt đậu, bắp chân nhỏ. | Bàn chân cong vào trong ở phần trước, gót chân thẳng hàng với cẳng chân. | Lòng bàn chân phẳng, không có vòm, có thể đau nhức khi đi lại. |
| Nguyên nhân | Yếu tố di truyền, môi trường (tư thế thai nhi, thiếu ối, chất độc), hội chứng. | Tư thế thai nhi trong tử cung, chèn ép trong tử cung. | Sinh lý (ở trẻ nhỏ), bệnh lý (xương khớp, dây chằng), di truyền. |
| Tiến triển | Nếu không điều trị, gây khó khăn đi lại, đau, viêm khớp, biến dạng nặng. | Thường tự khỏi hoặc cải thiện theo thời gian, ít gây biến chứng nghiêm trọng. | Có thể gây đau, mỏi chân, ảnh hưởng dáng đi, ít khi biến dạng nặng. |
| Điều trị | Ponseti (bó bột, tenotomy, nẹp), phẫu thuật (nặng, kháng trị, tái phát). | Nắn chỉnh, bó bột (ít khi), giày dép chỉnh hình, vật lý trị liệu. | Giày dép chỉnh hình, miếng lót vòm, vật lý trị liệu, phẫu thuật (hiếm). |
Mọi người cũng hỏi
Bàn chân khoèo có tự khỏi không?
Không, bàn chân khoèo không thể tự khỏi nếu không được điều trị. Đây là một dị tật cấu trúc cần được can thiệp y tế để nắn chỉnh và phục hồi chức năng bàn chân. Nếu không điều trị, bàn chân khoèo sẽ gây ra nhiều biến chứng ảnh hưởng đến khả năng đi lại và chất lượng cuộc sống của trẻ khi lớn lên.
Điều trị bàn chân khoèo bằng phương pháp Ponseti mất bao lâu?
Thời gian điều trị bàn chân khoèo bằng phương pháp Ponseti có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh và đáp ứng điều trị của từng trẻ. Thông thường, giai đoạn bó bột để nắn chỉnh bàn chân kéo dài khoảng 6-8 tuần, với việc thay bột hàng tuần. Sau đó, trẻ cần trải qua phẫu thuật cắt gân gót Achilles và mang nẹp bàn chân khoèo liên tục trong khoảng 3 tháng, sau đó chỉ mang nẹp vào ban đêm đến khi trẻ 4-5 tuổi.
Chi phí điều trị bàn chân khoèo là bao nhiêu?
Chi phí điều trị bàn chân khoèo phụ thuộc vào nhiều yếu tố như phương pháp điều trị, cơ sở y tế, mức độ bệnh và thời gian điều trị. Phương pháp Ponseti thường có chi phí thấp hơn so với phẫu thuật. Tại Việt Nam, chi phí điều trị bàn chân khoèo có thể dao động từ vài triệu đến vài chục triệu đồng, tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể. Bảo hiểm y tế có thể chi trả một phần chi phí điều trị bàn chân khoèo.
Bàn chân khoèo có tái phát không?
Bàn chân khoèo có thể tái phát sau điều trị, đặc biệt là trong những năm đầu đời khi trẻ bắt đầu đi lại và phát triển nhanh chóng. Tỷ lệ tái phát bàn chân khoèo sau điều trị Ponseti dao động từ 10-20%. Việc mang nẹp bàn chân khoèo đúng cách và đủ thời gian theo chỉ định của bác sĩ đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn ngừa tái phát. Theo dõi định kỳ và can thiệp sớm khi có dấu hiệu tái phát là cần thiết để đảm bảo kết quả điều trị lâu dài.
Trẻ bị bàn chân khoèo có đi lại bình thường được không sau điều trị?
Với điều trị đúng phương pháp và tuân thủ phác đồ, đa số trẻ bị bàn chân khoèo có thể đi lại bình thường hoặc gần như bình thường. Phương pháp Ponseti có tỷ lệ thành công cao trong việc nắn chỉnh bàn chân và giúp trẻ có thể đi giày dép bình thường, tham gia các hoạt động thể chất. Tuy nhiên, một số trẻ có thể vẫn còn một số hạn chế nhẹ về vận động hoặc sự linh hoạt của bàn chân, đặc biệt là trong các hoạt động đòi hỏi sự nhanh nhẹn và khéo léo.
Bàn chân khoèo có ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ không?
Nếu không được điều trị, bàn chân khoèo có thể ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ, không chỉ về thể chất mà còn về tâm lý và xã hội. Khả năng đi lại hạn chế có thể khiến trẻ chậm phát triển các kỹ năng vận động, ít tham gia các hoạt động vui chơi, thể thao, ảnh hưởng đến sự tự tin và hòa nhập xã hội. Điều trị sớm và hiệu quả bàn chân khoèo giúp trẻ phát triển bình thường và có cuộc sống khỏe mạnh, năng động.
Có thể phát hiện bàn chân khoèo trước sinh không?
Có, bàn chân khoèo có thể được phát hiện trước sinh thông qua siêu âm thai. Siêu âm thường quy trong thai kỳ, đặc biệt là trong quý 2 (khoảng tuần thứ 18-20), có thể giúp phát hiện các dị tật thai nhi, bao gồm cả bàn chân khoèo. Tuy nhiên, độ chính xác của siêu âm trong việc phát hiện bàn chân khoèo không phải là tuyệt đối, đặc biệt là trong các trường hợp nhẹ hoặc khi tư thế thai nhi không thuận lợi. Phát hiện sớm bàn chân khoèo trước sinh giúp cha mẹ có sự chuẩn bị tốt hơn về tâm lý và kế hoạch điều trị cho con sau sinh.
Bàn chân khoèo có di truyền không?
Bàn chân khoèo có yếu tố di truyền. Nguy cơ mắc bàn chân khoèo tăng lên nếu trong gia đình có người thân (cha mẹ, anh chị em ruột) bị bệnh này. Tuy nhiên, di truyền không phải là nguyên nhân duy nhất gây ra bàn chân khoèo, mà có sự kết hợp của nhiều yếu tố khác như môi trường và các yếu tố ngẫu nhiên trong quá trình phát triển của thai nhi. Do đó, không phải tất cả trẻ có tiền sử gia đình bị bàn chân khoèo đều sẽ mắc bệnh, và ngược lại, nhiều trẻ bị bàn chân khoèo không có tiền sử gia đình mắc bệnh.
Bàn chân khoèo một bên và hai bên khác nhau như thế nào?
Bàn chân khoèo có thể xảy ra ở một bên chân (bàn chân khoèo một bên) hoặc cả hai bên chân (bàn chân khoèo hai bên). Bàn chân khoèo hai bên thường gặp hơn bàn chân khoèo một bên. Mức độ nghiêm trọng của bàn chân khoèo có thể khác nhau giữa hai bên chân ở trường hợp bàn chân khoèo hai bên. Điều trị bàn chân khoèo một bên và hai bên thường tương tự nhau, nhưng có thể có một số điều chỉnh về phác đồ và thời gian điều trị tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể.
Có phương pháp điều trị bàn chân khoèo nào khác ngoài Ponseti và phẫu thuật không?
Phương pháp Ponseti và phẫu thuật là hai phương pháp điều trị chính và hiệu quả nhất cho bàn chân khoèo. Ngoài ra, có một số phương pháp điều trị khác được sử dụng trong quá khứ hoặc trong một số trường hợp đặc biệt, như phương pháp French functional method (vật lý trị liệu kết hợp băng dính), bó bột theo phương pháp Kite, hoặc sử dụng giày dép chỉnh hình. Tuy nhiên, các phương pháp này thường ít hiệu quả hơn phương pháp Ponseti và phẫu thuật, và ít được sử dụng rộng rãi hiện nay. Phương pháp Ponseti được coi là tiêu chuẩn vàng trong điều trị bàn chân khoèo trên toàn thế giới.
Tài liệu tham khảo về bàn chân khoèo
- Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
- Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC)
- Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH)
- Học viện Phẫu thuật Chỉnh hình Hoa Kỳ (AAOS)
