Bại não

Bại não là gì?

Bại não là một nhóm các rối loạn vĩnh viễn ảnh hưởng đến khả năng vận động và tư thế. Rối loạn này là do tổn thương não bộ đang phát triển, thường xảy ra trước, trong hoặc ngay sau khi sinh. Bại não ảnh hưởng đến các chức năng vận động, trương lực cơ, khả năng phối hợp và kiểm soát cử động. Mức độ ảnh hưởng của bại não rất khác nhau, từ khó khăn nhẹ trong vận động đến mất hoàn toàn khả năng vận động.

Bại não không phải là bệnh tiến triển, nghĩa là tổn thương não không nặng hơn theo thời gian, nhưng các triệu chứng và mức độ khuyết tật có thể thay đổi khi trẻ lớn lên. Việc điều trị sớm và can thiệp phù hợp có thể giúp người bệnh bại não cải thiện chất lượng cuộc sống và phát huy tối đa tiềm năng của họ.

Nguyên nhân gây ra bại não

Nguyên nhân

Bại não gây ra bởi tổn thương hoặc phát triển bất thường của não bộ, thường xảy ra trong quá trình phát triển của thai nhi hoặc trẻ nhỏ. Tổn thương này có thể xảy ra trước sinh, trong khi sinh hoặc sau sinh.

Nguyên nhân phổ biến

• Thiếu oxy lên não (ngạt): Tình trạng thiếu oxy não trong quá trình sinh nở là một nguyên nhân quan trọng. Điều này có thể xảy ra do các vấn đề về dây rốn, nhau thai hoặc quá trình sinh kéo dài.
• Xuất huyết não: Chảy máu trong não của trẻ sơ sinh, đặc biệt là ở trẻ sinh non, có thể gây tổn thương não dẫn đến bại não.
• Nhiễm trùng: Nhiễm trùng ở người mẹ trong thai kỳ (ví dụ: rubella, cytomegalovirus, toxoplasmosis) hoặc nhiễm trùng ở trẻ sơ sinh (ví dụ: viêm màng não, viêm não) có thể gây tổn thương não và dẫn đến bại não.
• Chấn thương đầu: Chấn thương đầu nghiêm trọng ở trẻ sơ sinh hoặc trẻ nhỏ cũng có thể là nguyên nhân gây bại não.
• Sinh non: Trẻ sinh non có nguy cơ cao bị bại não do não bộ chưa phát triển đầy đủ và dễ bị tổn thương hơn.
• Vàng da nhân: Vàng da nặng không được điều trị ở trẻ sơ sinh có thể gây tổn thương não do bilirubin tích tụ, dẫn đến bại não.

Triệu chứng của bại não

Triệu chứng phổ biến

Triệu chứng của bại não rất đa dạng và khác nhau ở mỗi người, tùy thuộc vào vị trí và mức độ tổn thương não. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Rối loạn vận động: Đây là triệu chứng chính của bại não, bao gồm cứng cơ (co cứng), yếu cơ, run, khó khăn trong việc phối hợp các cử động và giữ thăng bằng.
• Trương lực cơ bất thường: Trẻ bại não có thể có trương lực cơ quá cao (cứng cơ) hoặc quá thấp (nhão cơ).
• Chậm phát triển vận động: Trẻ chậm đạt các mốc phát triển vận động như lẫy, bò, ngồi, đi.
• Khó khăn trong ăn uống và nuốt: Do các vấn đề về kiểm soát cơ miệng và họng.
• Khó khăn về ngôn ngữ và giao tiếp: Một số trẻ bại não có thể gặp khó khăn trong việc phát triển ngôn ngữ hoặc giao tiếp.
• Co giật: Động kinh là một biến chứng phổ biến của bại não.
• Các vấn đề về thị giác và thính giác: Một số trẻ bại não có thể bị các vấn đề về thị lực hoặc thính giác.
• Khuyết tật trí tuệ: Mặc dù không phải tất cả trẻ bại não đều bị khuyết tật trí tuệ, nhưng đây là một khả năng.

Triệu chứng theo mức độ

Các biến chứng của bại não

Khuyết tật trí tuệ

Một số người bại não có thể bị khuyết tật trí tuệ ở các mức độ khác nhau, ảnh hưởng đến khả năng học tập và nhận thức.

Động kinh

Động kinh là một biến chứng thần kinh phổ biến ở người bại não do tổn thương não bộ gây ra sự phóng điện bất thường.

Vấn đề về xương khớp

Co cứng cơ và tư thế bất thường có thể dẫn đến các vấn đề về xương khớp như vẹo cột sống, trật khớp háng, biến dạng bàn chân.

Khó khăn trong ăn uống và dinh dưỡng

Các vấn đề về nuốt và kiểm soát cơ miệng có thể dẫn đến khó ăn, suy dinh dưỡng và chậm lớn.

Vấn đề về hô hấp

Yếu cơ hô hấp và các vấn đề về tư thế có thể gây ra các vấn đề về hô hấp, tăng nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp.

Vấn đề về giao tiếp

Khó khăn trong việc kiểm soát cơ miệng và lưỡi có thể ảnh hưởng đến khả năng nói và giao tiếp.

Các vấn đề về thị giác và thính giác

Tổn thương não có thể ảnh hưởng đến các trung tâm xử lý thị giác và thính giác, gây ra các vấn đề về thị lực và thính lực.

Đau mạn tính

Co cứng cơ, trật khớp và các vấn đề về tư thế có thể gây đau mạn tính ở người bại não.

Các vấn đề về tâm lý và xã hội

Người bại não và gia đình có thể phải đối mặt với các vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu và các vấn đề xã hội do sự kỳ thị và hạn chế trong hòa nhập xã hội.

Đối tượng nguy cơ mắc bại não

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

Bại não thường được chẩn đoán ở trẻ nhỏ, thường là trong những năm đầu đời. Không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ mắc bại não giữa giới tính nam và nữ.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

• Sinh non và nhẹ cân: Trẻ sinh non (dưới 37 tuần thai) và trẻ nhẹ cân (dưới 2500 gram) có nguy cơ cao hơn đáng kể bị bại não.
• Đa thai: Sinh đôi, sinh ba hoặc đa thai làm tăng nguy cơ bại não, đặc biệt là ở trẻ sinh non.
• Các vấn đề trong thai kỳ: Các vấn đề như nhiễm trùng trong thai kỳ, tiền sản giật, nhau tiền đạo, hoặc các bệnh mãn tính của mẹ (ví dụ: tiểu đường, bệnh tuyến giáp) có thể làm tăng nguy cơ bại não ở trẻ.
• Các biến chứng trong quá trình sinh: Ngạt khi sinh, sinh khó, ngôi thai ngược, sử dụng forceps hoặc giác hút có thể làm tăng nguy cơ bại não.
• Bất thường nhiễm sắc thể hoặc di truyền: Một số rối loạn di truyền và bất thường nhiễm sắc thể có thể liên quan đến bại não.
• Tiếp xúc với chất độc: Mẹ tiếp xúc với một số chất độc trong thai kỳ có thể làm tăng nguy cơ bại não.

Phòng ngừa bại não

Chăm sóc sức khỏe mẹ bầu tốt

Đảm bảo mẹ bầu được chăm sóc sức khỏe tốt trong suốt thai kỳ là biện pháp phòng ngừa quan trọng nhất. Điều này bao gồm:

• Khám thai định kỳ: Để phát hiện và xử lý sớm các vấn đề sức khỏe của mẹ và thai nhi.
• Tiêm phòng đầy đủ: Tiêm phòng các bệnh nhiễm trùng có thể gây hại cho thai nhi (ví dụ: rubella).
• Dinh dưỡng hợp lý: Đảm bảo chế độ dinh dưỡng cân bằng và bổ sung đầy đủ vitamin và khoáng chất, đặc biệt là axit folic.
• Tránh các chất độc hại: Tránh hút thuốc lá, uống rượu bia, sử dụng chất kích thích và tiếp xúc với các hóa chất độc hại.
• Kiểm soát các bệnh mãn tính: Nếu mẹ có các bệnh mãn tính như tiểu đường, cao huyết áp, cần kiểm soát tốt bệnh trước và trong khi mang thai.

Chăm sóc trẻ sơ sinh tốt

Chăm sóc trẻ sơ sinh sau sinh cũng rất quan trọng để giảm nguy cơ bại não:

• Theo dõi và xử trí vàng da sơ sinh: Điều trị vàng da sơ sinh kịp thời để ngăn ngừa vàng da nhân.
• Ngăn ngừa và điều trị nhiễm trùng sơ sinh: Phát hiện và điều trị sớm các nhiễm trùng ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là viêm màng não và viêm não.
• Đảm bảo cung cấp đủ oxy cho trẻ sơ sinh: Trong quá trình sinh và sau sinh, đảm bảo trẻ nhận đủ oxy để tránh tổn thương não do thiếu oxy.
• Phòng ngừa chấn thương đầu ở trẻ nhỏ: Tạo môi trường an toàn cho trẻ để giảm nguy cơ chấn thương đầu.

Chẩn đoán bại não

Đánh giá lâm sàng

Chẩn đoán bại não thường dựa trên đánh giá lâm sàng toàn diện, bao gồm:

• Tiền sử bệnh sử: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử mang thai, sinh nở và phát triển của trẻ.
• Khám sức khỏe tổng quát: Đánh giá các dấu hiệu và triệu chứng của bại não, bao gồm trương lực cơ, phản xạ, khả năng vận động và các mốc phát triển.
• Đánh giá thần kinh: Kiểm tra chi tiết chức năng thần kinh của trẻ, bao gồm vận động, cảm giác, phản xạ và phối hợp.

Các xét nghiệm hình ảnh não

• Chụp MRI não: MRI là phương pháp hình ảnh não bộ chi tiết nhất, giúp xác định các tổn thương não cấu trúc có thể gây ra bại não.
• Siêu âm não: Siêu âm não có thể được sử dụng ở trẻ sơ sinh, đặc biệt là trẻ sinh non, để phát hiện xuất huyết não hoặc các bất thường khác.
• Chụp CT não: CT scan có thể được sử dụng trong một số trường hợp, nhưng ít chi tiết hơn MRI trong việc đánh giá tổn thương não mềm.

Các xét nghiệm khác

• Điện não đồ (EEG): Nếu nghi ngờ trẻ bị động kinh, EEG có thể được thực hiện để ghi lại hoạt động điện não và xác định các sóng động kinh.
• Xét nghiệm di truyền: Trong một số trường hợp, xét nghiệm di truyền có thể được thực hiện để tìm kiếm các rối loạn di truyền liên quan đến bại não.

Điều trị bại não

Phương pháp y khoa

• Vật lý trị liệu: Vật lý trị liệu là nền tảng của điều trị bại não, giúp cải thiện vận động, tăng cường sức mạnh cơ bắp, cải thiện khả năng giữ thăng bằng và phối hợp.
• Liệu pháp nghề nghiệp: Liệu pháp nghề nghiệp tập trung vào việc giúp trẻ phát triển các kỹ năng cần thiết cho sinh hoạt hàng ngày, chẳng hạn như ăn uống, mặc quần áo, tắm rửa và các hoạt động vui chơi.
• Liệu pháp ngôn ngữ: Liệu pháp ngôn ngữ giúp cải thiện khả năng giao tiếp, phát âm và nuốt.
• Thuốc: Thuốc có thể được sử dụng để kiểm soát các triệu chứng liên quan đến bại não, chẳng hạn như thuốc giãn cơ để giảm co cứng, thuốc chống động kinh để kiểm soát cơn co giật, và thuốc giảm đau.
• Phẫu thuật: Phẫu thuật có thể được xem xét trong một số trường hợp để điều chỉnh các vấn đề về xương khớp, giảm co cứng cơ hoặc cải thiện khả năng vận động.
• Tiêm Botox: Tiêm Botox vào cơ bị co cứng có thể giúp giảm co cứng tạm thời và cải thiện vận động.

Lối sống hỗ trợ

• Chế độ dinh dưỡng hợp lý: Đảm bảo chế độ ăn uống cân bằng, đủ chất dinh dưỡng để hỗ trợ sự phát triển và duy trì sức khỏe.
• Tập thể dục thường xuyên: Khuyến khích trẻ tham gia các hoạt động thể chất phù hợp với khả năng để duy trì sức khỏe và cải thiện vận động.
• Sử dụng thiết bị hỗ trợ: Sử dụng các thiết bị hỗ trợ như nẹp, xe lăn, xe tập đi để giúp trẻ di chuyển và sinh hoạt dễ dàng hơn.
• Hỗ trợ tâm lý: Cung cấp hỗ trợ tâm lý cho trẻ và gia đình để giúp họ đối phó với những thách thức của bại não.
• Giáo dục đặc biệt: Đảm bảo trẻ được tiếp cận với giáo dục đặc biệt phù hợp với nhu cầu và khả năng của mình.

Lưu ý khi điều trị

• Điều trị sớm và liên tục: Điều trị bại não nên bắt đầu càng sớm càng tốt và cần được thực hiện liên tục, lâu dài để đạt hiệu quả tốt nhất.
• Cá nhân hóa phác đồ điều trị: Phác đồ điều trị cần được cá nhân hóa dựa trên tình trạng cụ thể của từng người bệnh, mức độ và loại bại não, cũng như các triệu chứng và nhu cầu cá nhân.
• Phối hợp đa chuyên khoa: Điều trị bại não thường cần sự phối hợp của nhiều chuyên gia, bao gồm bác sĩ nhi khoa, bác sĩ thần kinh, bác sĩ phục hồi chức năng, vật lý trị liệu, liệu pháp nghề nghiệp, liệu pháp ngôn ngữ, chuyên gia dinh dưỡng và chuyên gia tâm lý.
• Kiên trì và nhẫn nại: Quá trình điều trị bại não là một quá trình dài hơi, đòi hỏi sự kiên trì và nhẫn nại từ cả người bệnh, gia đình và đội ngũ y tế.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

• Rối loạn trương lực cơ: Rối loạn trương lực cơ cũng gây ra các vấn đề về trương lực cơ và vận động, nhưng nguyên nhân và cơ chế bệnh sinh khác với bại não.
• Teo cơ tủy sống: Teo cơ tủy sống là một bệnh di truyền ảnh hưởng đến tế bào thần kinh vận động, gây yếu cơ và teo cơ, có thể có một số triệu chứng tương tự bại não.
• Loạn dưỡng cơ: Loạn dưỡng cơ là một nhóm bệnh di truyền gây yếu cơ tiến triển, có thể có một số biểu hiện giống bại não ở giai đoạn đầu.
• Ataxia (mất điều hòa vận động): Ataxia là tình trạng mất khả năng phối hợp vận động, có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm cả tổn thương não và tủy sống, một số dạng ataxia có thể bị nhầm lẫn với bại não.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Bại não có chữa được không?

Bại não hiện tại không có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn. Tổn thương não đã xảy ra là vĩnh viễn. Tuy nhiên, bại não không phải là bệnh tiến triển, và có nhiều phương pháp điều trị và can thiệp có thể giúp người bệnh bại não cải thiện đáng kể chất lượng cuộc sống, phát huy tối đa tiềm năng và giảm thiểu các biến chứng. Điều trị thường tập trung vào việc quản lý các triệu chứng, cải thiện chức năng vận động, giao tiếp và sinh hoạt hàng ngày, cũng như hỗ trợ tâm lý và xã hội cho người bệnh và gia đình.

Bại não sống được bao lâu?

Tuổi thọ của người bại não rất khác nhau và phụ thuộc vào mức độ nghiêm trọng của bệnh, các biến chứng đi kèm và chất lượng chăm sóc. Với sự chăm sóc y tế và hỗ trợ phù hợp, nhiều người bại não có thể sống một cuộc sống lâu dài và khỏe mạnh. Bại não nhẹ thường không ảnh hưởng đáng kể đến tuổi thọ. Tuy nhiên, bại não nặng có thể đi kèm với các biến chứng nghiêm trọng như khó thở, nhiễm trùng tái phát, khó khăn trong ăn uống và suy dinh dưỡng, có thể làm giảm tuổi thọ. Điều quan trọng là người bại não cần được chăm sóc toàn diện, bao gồm điều trị y tế, phục hồi chức năng, hỗ trợ dinh dưỡng và tâm lý để tối ưu hóa sức khỏe và tuổi thọ.

Bại não có di truyền không?

Hầu hết các trường hợp bại não không phải do di truyền trực tiếp. Bại não thường là kết quả của tổn thương não xảy ra trong quá trình phát triển, thường do các yếu tố như thiếu oxy, nhiễm trùng, chấn thương hoặc sinh non. Tuy nhiên, trong một số ít trường hợp, bại não có thể liên quan đến các yếu tố di truyền. Một số rối loạn di truyền có thể làm tăng nguy cơ tổn thương não hoặc phát triển não bất thường, dẫn đến bại não. Nếu có tiền sử gia đình mắc các bệnh lý thần kinh hoặc di truyền, việc tư vấn di truyền có thể hữu ích để đánh giá nguy cơ và được cung cấp thông tin chi tiết hơn về khả năng di truyền trong trường hợp cụ thể.

Bại não có lây không?

Bại não hoàn toàn không phải là bệnh truyền nhiễm và không lây từ người này sang người khác. Bại não là một tình trạng gây ra bởi tổn thương não bộ, thường xảy ra trước, trong hoặc ngay sau khi sinh. Tổn thương não này có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng không liên quan đến vi khuẩn, virus hoặc bất kỳ tác nhân gây bệnh truyền nhiễm nào. Vì vậy, không có nguy cơ lây nhiễm bại não khi tiếp xúc hoặc chăm sóc người bại não. Cần nâng cao nhận thức cộng đồng để xóa bỏ sự kỳ thị và phân biệt đối xử với người bại não, đồng thời tạo điều kiện để họ hòa nhập và tham gia vào xã hội một cách bình đẳng.

Bại não có mấy dạng?

Bại não được phân loại thành nhiều dạng khác nhau dựa trên các triệu chứng vận động chính và vị trí tổn thương não. Các dạng bại não phổ biến nhất bao gồm: bại não co cứng (spastic), chiếm khoảng 70-80% trường hợp, đặc trưng bởi cứng cơ và tăng trương lực cơ; bại não múa vờn (dyskinetic), chiếm khoảng 10-15% trường hợp, đặc trưng bởi các cử động không tự chủ, chậm chạp hoặc giật cục; bại não mất điều hòa (ataxic), chiếm khoảng 5-10% trường hợp, đặc trưng bởi các vấn đề về thăng bằng và phối hợp; và bại não hỗn hợp, khi người bệnh có triệu chứng của nhiều hơn một dạng bại não. Việc phân loại bại não giúp các bác sĩ và chuyên gia phục hồi chức năng đưa ra kế hoạch điều trị và can thiệp phù hợp nhất cho từng cá nhân.

Tài liệu tham khảo về bại não

• Tổ chức Y tế Thế giới (WHO)
• Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC)
• Viện Y tế Quốc gia Hoa Kỳ (NIH)