Áp xe não

Áp xe não là gì?

Áp xe não là một ổ nhiễm trùng có mủ khu trú bên trong não. Nó thường hình thành khi vi khuẩn, nấm hoặc ký sinh trùng xâm nhập vào não. Áp xe não là một tình trạng nghiêm trọng có thể gây tổn thương não vĩnh viễn hoặc đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời.

Áp xe não không phổ biến, nhưng tỷ lệ mắc bệnh đang tăng lên, đặc biệt ở các nước đang phát triển. Điều này có thể là do sự gia tăng của các bệnh suy giảm miễn dịch và việc sử dụng các thủ thuật xâm lấn thần kinh.

Nguyên nhân gây ra áp xe não

Nguyên nhân

Áp xe não thường phát triển do nhiễm trùng lan từ các bộ phận khác của cơ thể đến não. Các nguyên nhân trực tiếp và gián tiếp có thể dẫn đến áp xe não bao gồm:

Nguyên nhân trực tiếp

• Nhiễm trùng tai giữa hoặc xoang: Nhiễm trùng từ tai hoặc xoang có thể lan trực tiếp đến não, đặc biệt là khi nhiễm trùng không được điều trị hoặc điều trị không hiệu quả.
• Chấn thương đầu: Vết thương xuyên thấu đầu, chẳng hạn như vết đạn hoặc mảnh vỡ, có thể đưa vi khuẩn trực tiếp vào não. Phẫu thuật thần kinh cũng có thể là một yếu tố nguy cơ nếu không đảm bảo vô trùng tuyệt đối.

Nguyên nhân gián tiếp

• Nhiễm trùng huyết: Vi khuẩn hoặc nấm từ nhiễm trùng ở các bộ phận khác của cơ thể (ví dụ: phổi, tim, da, ổ bụng) có thể xâm nhập vào máu và di chuyển đến não, gây áp xe não thứ phát.
• Viêm màng não: Trong một số trường hợp hiếm hoi, viêm màng não do vi khuẩn có thể tiến triển thành áp xe não.
• Suy giảm hệ miễn dịch: Những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như bệnh nhân HIV/AIDS, người ghép tạng hoặc người đang điều trị hóa trị, dễ bị nhiễm trùng cơ hội, bao gồm cả áp xe não.

Cơ chế

Cơ chế hình thành áp xe não thường bắt đầu bằng viêm não khu trú, thường là do nhiễm trùng do vi khuẩn, nấm hoặc ký sinh trùng gây ra. Khi hệ thống miễn dịch của cơ thể phản ứng với nhiễm trùng, các tế bào viêm và bạch cầu sẽ tập trung tại khu vực bị nhiễm trùng. Quá trình viêm này dẫn đến sự hình thành một vùng hoại tử trung tâm, chứa tế bào chết, vi sinh vật gây bệnh và mảnh vụn tế bào.

Xung quanh vùng hoại tử, một lớp vỏ bao xơ hình thành, được tạo thành từ các nguyên bào sợi và mạch máu tân sinh. Vỏ bao này có vai trò cô lập ổ nhiễm trùng, ngăn chặn sự lan rộng của nhiễm trùng sang các khu vực não khỏe mạnh khác. Tuy nhiên, vỏ bao cũng gây khó khăn cho việc điều trị bằng kháng sinh, vì thuốc khó xâm nhập vào bên trong ổ áp xe.

Bên trong vỏ bao, mủ tiếp tục tích tụ, làm tăng áp lực nội sọ. Áp lực gia tăng này, cùng với độc tố do vi sinh vật gây bệnh tiết ra, gây tổn thương nhu mô não xung quanh. Nếu không được điều trị, áp xe não có thể tiếp tục phát triển, gây ra các biến chứng nghiêm trọng như thoát vị não, viêm màng não thứ phát hoặc tử vong.

Triệu chứng của áp xe não

Triệu chứng phổ biến

Triệu chứng của áp xe não có thể khác nhau tùy thuộc vào vị trí, kích thước của áp xe và tốc độ phát triển của nó. Các triệu chứng thường tiến triển chậm trong vài tuần, nhưng đôi khi có thể xuất hiện đột ngột. Một số triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Đau đầu: Đau đầu là triệu chứng phổ biến nhất, thường dữ dội, liên tục và có thể trở nên tồi tệ hơn khi ho, hắt hơi hoặc thay đổi tư thế.
• Sốt: Sốt có thể xuất hiện, nhưng không phải lúc nào cũng có mặt, đặc biệt ở người lớn tuổi hoặc người suy giảm miễn dịch.
• Buồn nôn và nôn: Áp lực nội sọ tăng lên có thể gây buồn nôn và nôn mửa, đặc biệt là nôn vọt.
• Co giật: Co giật có thể xảy ra do sự kích thích của vỏ não bởi ổ áp xe hoặc do rối loạn điện giải.
• Yếu liệt hoặc tê bì: Áp xe não có thể gây yếu liệt hoặc tê bì ở một bên cơ thể, tùy thuộc vào vị trí của áp xe trong não.
• Thay đổi trạng thái tâm thần: Lú lẫn, ngủ gà, chậm chạp, thay đổi tính cách hoặc hôn mê có thể xảy ra khi áp xe não tiến triển và ảnh hưởng đến chức năng não.
• Rối loạn thị giác: Nhìn đôi, mờ mắt hoặc giảm thị lực có thể xảy ra do áp lực lên dây thần kinh thị giác hoặc các đường dẫn truyền thị giác.
• Khó nói hoặc khó nuốt: Nếu áp xe nằm ở vùng não kiểm soát ngôn ngữ hoặc nuốt, bệnh nhân có thể gặp khó khăn trong việc nói hoặc nuốt.

Triệu chứng theo mức độ

Trường hợp đặc biệt

• Áp xe não ở trẻ em: Trẻ em có thể có các triệu chứng không đặc hiệu như quấy khóc, bỏ bú, thóp phồng (ở trẻ sơ sinh), hoặc chậm phát triển. Co giật và sốt cao thường gặp hơn ở trẻ em.
• Áp xe não ở người già: Người lớn tuổi có thể có triệu chứng kín đáo hơn, như thay đổi trạng thái tâm thần nhẹ, lú lẫn hoặc té ngã không rõ nguyên nhân. Sốt có thể không rõ ràng.
• Áp xe não ở người suy giảm miễn dịch: Bệnh nhân suy giảm miễn dịch có thể có biểu hiện lâm sàng không điển hình và dễ bị nhiễm trùng đa vi sinh vật, làm cho chẩn đoán và điều trị trở nên phức tạp hơn.

Đường lây truyền của áp xe não

Áp xe não không phải là bệnh lây truyền theo nghĩa truyền nhiễm từ người sang người. Tuy nhiên, vi sinh vật gây áp xe não có thể xâm nhập vào não thông qua nhiều con đường khác nhau:

Lan truyền trực tiếp từ ổ nhiễm trùng lân cận

Nhiễm trùng từ các cấu trúc gần não, như tai giữa, xoang, răng hoặc màng não, có thể lan trực tiếp vào nhu mô não. Viêm tai giữa mãn tính hoặc viêm xoang sàng sau là những nguồn nhiễm trùng phổ biến dẫn đến áp xe não.

Lan truyền theo đường máu (huyết hành)

Vi sinh vật từ các ổ nhiễm trùng ở xa, như phổi (viêm phổi, áp xe phổi), tim (viêm nội tâm mạc nhiễm trùng), hoặc các vị trí khác trên cơ thể, có thể xâm nhập vào máu và di chuyển đến não. Đây là con đường lây truyền thường gặp ở bệnh nhân có bệnh tim bẩm sinh tím hoặc người nghiện chích ma túy.

Do chấn thương hoặc phẫu thuật

Vết thương xuyên thấu đầu hoặc phẫu thuật thần kinh có thể trực tiếp đưa vi sinh vật vào não, gây nhiễm trùng và hình thành áp xe. Nguy cơ này cao hơn nếu vết thương bị nhiễm bẩn hoặc phẫu thuật không đảm bảo vô trùng.

Không rõ nguồn gốc

Trong một số trường hợp, không thể xác định được nguồn gốc nhiễm trùng gây áp xe não. Những trường hợp này được gọi là áp xe não cryptogenic.

Các biến chứng của áp xe não

Áp xe não là một tình trạng nghiêm trọng và có thể dẫn đến nhiều biến chứng nguy hiểm, đặc biệt nếu không được điều trị kịp thời. Các biến chứng có thể bao gồm:

Tăng áp lực nội sọ

Áp xe não chiếm không gian trong hộp sọ và gây ra hiệu ứng choáng chỗ, dẫn đến tăng áp lực nội sọ. Áp lực nội sọ tăng cao có thể gây đau đầu dữ dội, nôn mửa, rối loạn thị giác, phù gai thị và thậm chí hôn mê.

Thoát vị não

Áp lực nội sọ tăng quá cao có thể đẩy nhu mô não qua các lỗ tự nhiên trong hộp sọ, gây thoát vị não. Thoát vị não là một biến chứng đe dọa tính mạng, có thể dẫn đến tổn thương não không hồi phục và tử vong.

Vỡ áp xe vào não thất hoặc khoang dưới nhện

Nếu áp xe vỡ vào hệ thống não thất hoặc khoang dưới nhện, mủ và vi sinh vật có thể lan rộng khắp não và gây viêm màng não mủ hoặc viêm não thất. Đây là những biến chứng rất nghiêm trọng, có tỷ lệ tử vong cao.

Di chứng thần kinh

Ngay cả khi được điều trị thành công, áp xe não vẫn có thể để lại di chứng thần kinh vĩnh viễn, tùy thuộc vào vị trí và mức độ tổn thương não. Các di chứng có thể bao gồm yếu liệt, động kinh, rối loạn ngôn ngữ, suy giảm nhận thức hoặc các vấn đề về thị giác.

Tái phát áp xe

Trong một số trường hợp, áp xe não có thể tái phát sau khi điều trị, đặc biệt nếu không loại bỏ hoàn toàn nguồn gốc nhiễm trùng hoặc nếu hệ miễn dịch của bệnh nhân suy yếu.

Đối tượng nguy cơ mắc áp xe não

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

• Nam giới: Nam giới có nguy cơ mắc áp xe não cao hơn nữ giới, có thể do tỷ lệ chấn thương đầu và nhiễm trùng tai giữa, xoang ở nam giới cao hơn.
• Trẻ em: Trẻ em, đặc biệt là trẻ nhỏ, dễ bị áp xe não do hệ miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện và tỷ lệ nhiễm trùng tai giữa cao.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

• Suy giảm miễn dịch: Người bị suy giảm miễn dịch do HIV/AIDS, ghép tạng, hóa trị, hoặc các bệnh lý khác có nguy cơ cao mắc áp xe não do nhiễm trùng cơ hội.
• Bệnh tim bẩm sinh tím: Trẻ em và người lớn mắc bệnh tim bẩm sinh tím có nguy cơ cao hơn do shunt phải-trái cho phép vi khuẩn vượt qua bộ lọc phổi và trực tiếp vào tuần hoàn não.
• Nghiện chích ma túy: Người nghiện chích ma túy có nguy cơ nhiễm trùng huyết và viêm nội tâm mạc nhiễm trùng, là những yếu tố nguy cơ gây áp xe não.
• Tiền sử phẫu thuật thần kinh hoặc chấn thương đầu: Những người đã từng phẫu thuật thần kinh hoặc bị chấn thương đầu có nguy cơ nhiễm trùng và áp xe não.
• Viêm xoang mãn tính hoặc nhiễm trùng tai giữa mãn tính: Những người bị nhiễm trùng mãn tính ở tai hoặc xoang có nguy cơ nhiễm trùng lan rộng đến não.

Phòng ngừa áp xe não

Phòng ngừa áp xe não chủ yếu tập trung vào việc kiểm soát và điều trị hiệu quả các nhiễm trùng có thể lan đến não. Các biện pháp phòng ngừa bao gồm:

Điều trị triệt để nhiễm trùng tai, xoang, răng

Điều trị sớm và dứt điểm các nhiễm trùng tai giữa, viêm xoang và nhiễm trùng răng miệng có thể ngăn ngừa nhiễm trùng lan rộng đến não. Tuân thủ phác đồ điều trị kháng sinh và tái khám theo hẹn của bác sĩ là rất quan trọng.

Phòng ngừa và điều trị nhiễm trùng huyết

Điều trị kịp thời các ổ nhiễm trùng ngoài não, như viêm phổi, nhiễm trùng da, nhiễm trùng đường tiết niệu, có thể ngăn ngừa nhiễm trùng huyết và giảm nguy cơ áp xe não do đường máu.

Vệ sinh vết thương và chăm sóc sau phẫu thuật

Đảm bảo vệ sinh sạch sẽ các vết thương hở, đặc biệt là vết thương ở đầu. Tuân thủ nghiêm ngặt các quy trình vô trùng trong phẫu thuật thần kinh và chăm sóc vết mổ sau phẫu thuật để giảm nguy cơ nhiễm trùng.

Tăng cường hệ miễn dịch

Duy trì lối sống lành mạnh, ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên, ngủ đủ giấc và tránh căng thẳng có thể giúp tăng cường hệ miễn dịch và giảm nguy cơ nhiễm trùng nói chung.

Kháng sinh dự phòng ở nhóm nguy cơ cao

Ở một số nhóm bệnh nhân có nguy cơ cao, như người bệnh tim bẩm sinh tím trước khi thực hiện các thủ thuật nha khoa hoặc phẫu thuật, có thể cần sử dụng kháng sinh dự phòng để ngăn ngừa nhiễm trùng.

Chẩn đoán áp xe não

Chẩn đoán áp xe não đòi hỏi sự kết hợp giữa đánh giá lâm sàng, tiền sử bệnh và các xét nghiệm hình ảnh học. Các phương pháp chẩn đoán chính bao gồm:

Khám lâm sàng và thần kinh

Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, các triệu chứng hiện tại và thực hiện khám thần kinh toàn diện để đánh giá chức năng não và thần kinh. Các dấu hiệu như đau đầu, sốt, yếu liệt, co giật và thay đổi trạng thái tâm thần có thể gợi ý áp xe não.

Chụp cắt lớp vi tính (CT scan) não có thuốc cản quang

CT scan là phương pháp hình ảnh học ban đầu thường được sử dụng để chẩn đoán áp xe não. CT scan có thể giúp xác định vị trí, kích thước và số lượng ổ áp xe, cũng như đánh giá mức độ phù não và hiệu ứng choáng chỗ.

Chụp cộng hưởng từ (MRI) não có thuốc đối quang từ

MRI là phương pháp hình ảnh học nhạy và đặc hiệu hơn CT scan trong chẩn đoán áp xe não, đặc biệt là ở giai đoạn sớm. MRI cung cấp hình ảnh chi tiết hơn về ổ áp xe, vỏ bao áp xe và nhu mô não xung quanh. MRI cũng giúp phân biệt áp xe não với các tổn thương não khác như u não hoặc nhồi máu não.

Xét nghiệm máu và dịch não tủy (trong một số trường hợp)

Xét nghiệm máu có thể giúp xác định các dấu hiệu nhiễm trùng như tăng bạch cầu và CRP. Chọc dò tủy sống và xét nghiệm dịch não tủy thường không được khuyến cáo trong áp xe não do nguy cơ gây thoát vị não, trừ khi cần loại trừ viêm màng não hoặc áp xe não thất.

Cấy máu và cấy mủ từ ổ áp xe (nếu có thể)

Cấy máu có thể giúp xác định vi sinh vật gây bệnh trong trường hợp áp xe não do đường máu. Trong quá trình phẫu thuật dẫn lưu hoặc sinh thiết áp xe, mủ từ ổ áp xe sẽ được gửi đi cấy để xác định chính xác tác nhân gây bệnh và lựa chọn kháng sinh phù hợp.

Điều trị áp xe não

Phương pháp y khoa

• Kháng sinh: Kháng sinh là nền tảng của điều trị áp xe não. Kháng sinh được lựa chọn dựa trên vi sinh vật gây bệnh (nếu xác định được) và khả năng xâm nhập vào hàng rào máu não. Thường sử dụng kháng sinh đường tĩnh mạch liều cao trong giai đoạn đầu, sau đó có thể chuyển sang đường uống khi tình trạng bệnh nhân ổn định. Thời gian điều trị kháng sinh thường kéo dài từ 4-6 tuần hoặc lâu hơn.
• Phẫu thuật dẫn lưu hoặc cắt bỏ áp xe: Phẫu thuật có thể cần thiết trong nhiều trường hợp áp xe não, đặc biệt là khi áp xe lớn, gây hiệu ứng choáng chỗ, không đáp ứng với điều trị kháng sinh đơn thuần, hoặc có nguy cơ vỡ. Các phương pháp phẫu thuật bao gồm dẫn lưu mủ qua lỗ khoan sọ hoặc mở sọ cắt bỏ toàn bộ ổ áp xe.
• Corticosteroid: Corticosteroid có thể được sử dụng để giảm phù não và áp lực nội sọ trong giai đoạn cấp tính của áp xe não. Tuy nhiên, việc sử dụng corticosteroid cần thận trọng vì có thể làm giảm khả năng xâm nhập của kháng sinh vào ổ áp xe và ức chế hệ miễn dịch.

Lối sống hỗ trợ

• Nghỉ ngơi đầy đủ: Nghỉ ngơi giúp cơ thể phục hồi và tăng cường hệ miễn dịch.
• Dinh dưỡng hợp lý: Chế độ ăn uống cân bằng, giàu dinh dưỡng giúp hỗ trợ quá trình phục hồi.
• Kiểm soát đau đầu: Sử dụng thuốc giảm đau theo chỉ định của bác sĩ để kiểm soát đau đầu.
• Vật lý trị liệu và phục hồi chức năng: Nếu có di chứng thần kinh sau điều trị, vật lý trị liệu và phục hồi chức năng có thể giúp cải thiện các chức năng bị suy giảm.

Lưu ý khi điều trị

• Theo dõi sát sao: Bệnh nhân áp xe não cần được theo dõi sát sao trong suốt quá trình điều trị để đánh giá đáp ứng với điều trị, phát hiện sớm các biến chứng và điều chỉnh phác đồ điều trị khi cần thiết.
• Tuân thủ điều trị: Tuân thủ đúng chỉ định của bác sĩ về thuốc men, liều lượng và thời gian dùng thuốc là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả điều trị.
• Tái khám định kỳ: Sau khi điều trị, bệnh nhân cần tái khám định kỳ để theo dõi tình trạng bệnh và phát hiện sớm tái phát (nếu có).
• Thông báo cho bác sĩ về bất kỳ triệu chứng mới hoặc xấu đi: Nếu xuất hiện bất kỳ triệu chứng mới hoặc triệu chứng cũ trở nên tồi tệ hơn, bệnh nhân cần thông báo ngay cho bác sĩ để được đánh giá và xử trí kịp thời.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

• U não: U não là một khối tăng sinh bất thường trong não, có thể lành tính hoặc ác tính. U não có thể gây ra các triệu chứng tương tự như áp xe não, như đau đầu, co giật, yếu liệt và thay đổi trạng thái tâm thần.
• Nhồi máu não: Nhồi máu não xảy ra khi nguồn cung cấp máu cho một phần não bị gián đoạn, dẫn đến tổn thương não. Nhồi máu não có thể gây ra các triệu chứng khởi phát đột ngột như yếu liệt, rối loạn ngôn ngữ và rối loạn thị giác, đôi khi có thể nhầm lẫn với áp xe não.
• Viêm não: Viêm não là tình trạng viêm nhu mô não, thường do virus gây ra. Viêm não có thể gây ra các triệu chứng như sốt, đau đầu, co giật, thay đổi trạng thái tâm thần và các dấu hiệu thần kinh khu trú, tương tự như áp xe não.
• Viêm màng não: Viêm màng não là tình trạng viêm màng não và màng não tủy sống, thường do vi khuẩn hoặc virus gây ra. Viêm màng não có thể gây ra các triệu chứng như sốt, đau đầu, cứng cổ và thay đổi trạng thái tâm thần, có thể chồng lấp với triệu chứng của áp xe não.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Áp xe não có nguy hiểm không?

Áp xe não là một tình trạng rất nguy hiểm và đe dọa tính mạng nếu không được điều trị kịp thời. Nó có thể gây ra tổn thương não vĩnh viễn, tàn tật hoặc tử vong. Tuy nhiên, với chẩn đoán sớm và điều trị thích hợp, nhiều bệnh nhân có thể hồi phục hoàn toàn.

Áp xe não sống được bao lâu?

Tiên lượng của áp xe não phụ thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm kích thước, vị trí, nguyên nhân gây bệnh, tình trạng sức khỏe tổng thể của bệnh nhân và thời gian điều trị. Nếu được chẩn đoán và điều trị sớm, tỷ lệ tử vong có thể dưới 10%. Tuy nhiên, nếu không được điều trị hoặc điều trị muộn, tỷ lệ tử vong có thể lên đến 50-70%. Ngay cả khi sống sót, bệnh nhân có thể phải đối mặt với các di chứng thần kinh lâu dài.

Áp xe não có tự khỏi không?

Áp xe não không thể tự khỏi. Đây là một tình trạng nhiễm trùng nghiêm trọng cần được điều trị y tế khẩn cấp. Nếu không được điều trị, áp xe não sẽ tiếp tục phát triển, gây ra các biến chứng nguy hiểm và cuối cùng dẫn đến tử vong.

Chi phí điều trị áp xe não là bao nhiêu?

Chi phí điều trị áp xe não có thể rất khác nhau tùy thuộc vào nhiều yếu tố, bao gồm mức độ nghiêm trọng của bệnh, phương pháp điều trị (kháng sinh đơn thuần hay phẫu thuật), thời gian nằm viện, cơ sở y tế và bảo hiểm y tế của bệnh nhân. Điều trị áp xe não thường tốn kém do đòi hỏi các xét nghiệm chuyên sâu, thuốc men đắt tiền, phẫu thuật (nếu cần) và chăm sóc hồi sức tích cực.

Áp xe não có lây không?

Áp xe não không lây truyền từ người sang người theo cách thông thường như các bệnh truyền nhiễm khác. Tuy nhiên, vi sinh vật gây áp xe não có thể lây lan từ các ổ nhiễm trùng khác trong cơ thể đến não thông qua đường máu hoặc lan truyền trực tiếp. Do đó, việc kiểm soát và điều trị các nhiễm trùng tiềm ẩn là rất quan trọng để ngăn ngừa áp xe não.

Áp xe não có tái phát không?

Áp xe não có thể tái phát sau khi điều trị, mặc dù tỷ lệ tái phát không cao. Nguy cơ tái phát có thể cao hơn nếu nguồn gốc nhiễm trùng ban đầu không được loại bỏ hoàn toàn, nếu hệ miễn dịch của bệnh nhân suy yếu hoặc nếu điều trị kháng sinh không đủ thời gian hoặc không hiệu quả. Tái khám định kỳ và theo dõi sát sao sau điều trị là rất quan trọng để phát hiện sớm và xử trí tái phát (nếu có).

Áp xe não có chữa được không?

Áp xe não có thể chữa được nếu được chẩn đoán sớm và điều trị kịp thời và đúng cách. Điều trị thường bao gồm sử dụng kháng sinh mạnh và phẫu thuật dẫn lưu hoặc cắt bỏ ổ áp xe (trong nhiều trường hợp). Với sự tiến bộ của y học, tỷ lệ chữa khỏi áp xe não ngày càng được cải thiện. Tuy nhiên, việc điều trị vẫn còn nhiều thách thức và đòi hỏi sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ và bệnh nhân.

Tài liệu tham khảo về áp xe não

• World Health Organization
• National Institutes of Health
• Mayo Clinic
• U.S. National Library of Medicine