Androgen

Androgen là gì?

Androgen là một nhóm các hormone steroid, chủ yếu được biết đến với vai trò là hormone sinh dục nam. Hormone quan trọng nhất trong nhóm này là testosterone. Androgen đóng vai trò then chốt trong sự phát triển các đặc điểm sinh dục nam thứ cấp, như giọng nói trầm hơn, mọc lông trên cơ thể và tăng khối lượng cơ bắp. Tuy nhiên, androgen cũng có mặt ở nữ giới với nồng độ thấp hơn và đóng góp vào nhiều chức năng sinh lý quan trọng, bao gồm chức năng buồng trứng, sức khỏe xương và ham muốn tình dục. Theo nghiên cứu, nồng độ testosterone ở nam giới trưởng thành thường dao động từ 270 đến 1070 ng/dL, trong khi ở nữ giới là từ 15 đến 70 ng/dL.

Tổng quan về Androgen

Cấu trúc

Về mặt hóa học, androgen là các steroid có cấu trúc tương tự nhau, đều có khung cyclopentanoperhydrophenanthrene (khung steroid) gồm bốn vòng carbon liên kết. Sự khác biệt giữa các androgen khác nhau nằm ở các nhóm chức năng gắn vào khung này.

Nguồn gốc

Ở nam giới, phần lớn androgen, đặc biệt là testosterone, được sản xuất tại các tế bào Leydig trong tinh hoàn. Một lượng nhỏ androgen cũng được sản xuất bởi tuyến thượng thận ở cả nam và nữ. Ở nữ giới, buồng trứng và tuyến thượng thận là những nguồn chính sản xuất androgen, bao gồm androstenedione, sau đó có thể được chuyển đổi thành testosterone và các androgen khác trong các mô ngoại biên.

Cơ chế

Androgen hoạt động bằng cách gắn vào các thụ thể androgen (AR) bên trong tế bào. Phức hợp hormone-thụ thể này sau đó di chuyển vào nhân tế bào và liên kết với DNA, ảnh hưởng đến sự biểu hiện của nhiều gen. Cơ chế này dẫn đến một loạt các tác động sinh học, bao gồm phát triển và duy trì các đặc điểm sinh dục nam, tăng tổng hợp protein, kích thích sản xuất tế bào máu và ảnh hưởng đến chức năng não.

Chức năng của Androgen

• Phát triển và duy trì các đặc điểm sinh dục nam thứ cấp (ví dụ: giọng nói trầm, lông trên mặt và cơ thể).
• Tăng trưởng và phát triển của cơ bắp và xương.
• Kích thích sản xuất tinh trùng (spermatoogenesis).
• Duy trì ham muốn tình dục và chức năng cương dương ở nam giới.
• Đóng vai trò trong chức năng buồng trứng và sức khỏe xương ở nữ giới.
• Ảnh hưởng đến tâm trạng, mức năng lượng và nhận thức ở cả nam và nữ.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Mức độ androgen bình thường rất quan trọng cho sức khỏe tổng thể. Nhu cầu về mức độ androgen có thể khác nhau tùy thuộc vào độ tuổi, giới tính và sức khỏe cá nhân.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Suy sinh dục nam (Hypogonadism): Tình trạng cơ thể không sản xuất đủ testosterone, dẫn đến các triệu chứng như giảm ham muốn tình dục, mệt mỏi và giảm khối lượng cơ bắp. Nguyên nhân có thể do các vấn đề ở tinh hoàn hoặc tuyến yên. Hậu quả bao gồm giảm chất lượng cuộc sống và tăng nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và loãng xương.
• Hội chứng buồng trứng đa nang (Polycystic Ovary Syndrome – PCOS): Một rối loạn nội tiết phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, thường liên quan đến mức độ androgen cao hơn bình thường. Điều này có thể gây ra kinh nguyệt không đều, mụn trứng cá, tăng lông trên cơ thể và khó mang thai. Nguyên nhân chính xác vẫn chưa được hiểu rõ, nhưng có liên quan đến sự kháng insulin và di truyền. Hậu quả lâu dài có thể bao gồm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường type 2, bệnh tim và ung thư nội mạc tử cung.
• Tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh (Congenital Adrenal Hyperplasia – CAH): Một nhóm các rối loạn di truyền ảnh hưởng đến tuyến thượng thận, dẫn đến sản xuất quá nhiều androgen. Mức độ nghiêm trọng có thể khác nhau, từ các triệu chứng nhẹ đến các vấn đề nghiêm trọng ảnh hưởng đến sự phát triển giới tính. Hậu quả có thể bao gồm sự phát triển giới tính không điển hình ở trẻ em gái và các vấn đề về nội tiết suốt đời.
• Khối u sản xuất androgen: Hiếm gặp, nhưng các khối u có thể phát triển ở tinh hoàn, buồng trứng hoặc tuyến thượng thận và sản xuất quá nhiều androgen, dẫn đến các triệu chứng tương ứng với mức độ hormone cao. Hậu quả phụ thuộc vào vị trí và loại khối u, nhưng có thể bao gồm các vấn đề về sinh sản và các triệu chứng do hormone dư thừa gây ra.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Xét nghiệm máu: Đo nồng độ testosterone và các androgen khác trong máu là phương pháp chẩn đoán phổ biến nhất.
• Khám sức khỏe: Bác sĩ sẽ hỏi về tiền sử bệnh, các triệu chứng và thực hiện khám sức khỏe tổng quát.
• Xét nghiệm hormone khác: Để xác định nguyên nhân của sự bất thường androgen, bác sĩ có thể yêu cầu xét nghiệm các hormone khác như hormone luteinizing (LH), hormone kích thích nang trứng (FSH) và hormone tuyến giáp.
• Chẩn đoán hình ảnh: Trong một số trường hợp, có thể cần đến siêu âm, chụp MRI hoặc CT scan để kiểm tra các khối u ở tuyến thượng thận, buồng trứng hoặc tinh hoàn.
• Xét nghiệm di truyền: Đối với các tình trạng như tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh, xét nghiệm di truyền có thể giúp xác định đột biến gen cụ thể.

Các phương pháp điều trị

• Liệu pháp thay thế testosterone (Testosterone Replacement Therapy – TRT): Được sử dụng cho nam giới bị suy sinh dục để tăng mức testosterone trở lại bình thường. Các phương pháp bao gồm tiêm, miếng dán, gel bôi hoặc viên uống.
• Thuốc kháng androgen: Được sử dụng để giảm tác động của androgen, đặc biệt ở phụ nữ mắc PCOS hoặc các tình trạng liên quan đến androgen cao. Các loại thuốc bao gồm spironolactone, cyproterone acetate và finasteride.
• Thuốc điều trị các triệu chứng cụ thể: Ví dụ, thuốc tránh thai có thể được sử dụng để điều hòa kinh nguyệt ở phụ nữ mắc PCOS, hoặc thuốc điều trị mụn trứng cá có thể được chỉ định.
• Phẫu thuật: Trong trường hợp có khối u sản xuất androgen, phẫu thuật có thể cần thiết để loại bỏ khối u.
• Thay đổi lối sống: Duy trì cân nặng hợp lý, tập thể dục thường xuyên và có chế độ ăn uống lành mạnh có thể giúp cải thiện sự cân bằng hormone.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

• Hệ sinh sản: Androgen đóng vai trò trung tâm trong sự phát triển và chức năng của các cơ quan sinh sản nam giới (tinh hoàn, tuyến tiền liệt) và ảnh hưởng đến chức năng sinh sản ở nữ giới (buồng trứng).
• Hệ cơ xương: Androgen kích thích sự phát triển cơ bắp và duy trì mật độ xương. Mức độ androgen thấp có thể dẫn đến giảm khối lượng cơ và loãng xương.
• Hệ nội tiết: Androgen chịu sự kiểm soát của các hormone khác từ tuyến yên (LH và FSH). Ngược lại, androgen cũng có thể tác động ngược lên tuyến yên và vùng dưới đồi để điều chỉnh việc sản xuất các hormone này.
• Hệ thần kinh: Androgen có thể ảnh hưởng đến tâm trạng, hành vi và chức năng nhận thức. Sự thay đổi nồng độ androgen có liên quan đến các tình trạng như trầm cảm và lo lắng ở một số người.
• Hệ tim mạch: Mối quan hệ giữa androgen và hệ tim mạch rất phức tạp và vẫn đang được nghiên cứu. Mức độ testosterone thấp có liên quan đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch ở nam giới, nhưng vai trò chính xác của androgen trong sức khỏe tim mạch vẫn cần được làm rõ.

Mọi người cũng hỏi

Androgen có vai trò gì ở nữ giới?

Ở nữ giới, androgen được sản xuất với nồng độ thấp hơn so với nam giới, nhưng chúng vẫn đóng vai trò quan trọng. Androgen góp phần vào chức năng buồng trứng, sức khỏe xương, ham muốn tình dục và có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và mức năng lượng. Sự mất cân bằng androgen ở nữ giới có thể dẫn đến các tình trạng như hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS).

Mức độ androgen thấp ảnh hưởng đến sức khỏe như thế nào?

Mức độ androgen thấp, đặc biệt là testosterone ở nam giới, có thể gây ra nhiều triệu chứng như giảm ham muốn tình dục, rối loạn cương dương, mệt mỏi, giảm khối lượng cơ bắp, tăng mỡ cơ thể, thay đổi tâm trạng và loãng xương. Việc chẩn đoán và điều trị kịp thời có thể giúp cải thiện các triệu chứng này và ngăn ngừa các biến chứng lâu dài.

Nguyên nhân nào gây ra mức độ androgen cao?

Mức độ androgen cao có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau. Ở nữ giới, hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là một nguyên nhân phổ biến. Các nguyên nhân khác có thể bao gồm tăng sản tuyến thượng thận bẩm sinh, khối u sản xuất androgen ở buồng trứng, tinh hoàn hoặc tuyến thượng thận, và việc sử dụng các chất kích thích androgen (ví dụ: steroid đồng hóa).

Làm thế nào để kiểm tra mức độ androgen?

Cách phổ biến nhất để kiểm tra mức độ androgen là thông qua xét nghiệm máu. Bác sĩ sẽ lấy mẫu máu và gửi đến phòng thí nghiệm để đo nồng độ testosterone và các androgen khác. Thông thường, xét nghiệm testosterone nên được thực hiện vào buổi sáng khi nồng độ hormone này ở mức cao nhất.

Liệu pháp thay thế testosterone có an toàn không?

Liệu pháp thay thế testosterone (TRT) có thể an toàn và hiệu quả cho nam giới bị suy sinh dục khi được sử dụng dưới sự giám sát y tế chặt chẽ. Tuy nhiên, nó cũng có thể có các rủi ro và tác dụng phụ tiềm ẩn, bao gồm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch, phì đại tuyến tiền liệt và các vấn đề về hô hấp khi ngủ. Việc thảo luận kỹ lưỡng với bác sĩ về lợi ích và rủi ro là rất quan trọng trước khi bắt đầu điều trị.

Androgen ảnh hưởng đến tâm trạng như thế nào?

Androgen, đặc biệt là testosterone, có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi. Mức độ testosterone thấp có liên quan đến các triệu chứng như mệt mỏi, cáu kỉnh và trầm cảm ở một số nam giới. Ngược lại, mức độ testosterone cao bất thường cũng có thể dẫn đến những thay đổi về tâm trạng và hành vi, chẳng hạn như tăng tính hung hăng.

Có những phương pháp điều trị tự nhiên nào để tăng mức độ androgen?

Một số thay đổi lối sống có thể giúp hỗ trợ mức độ androgen khỏe mạnh, bao gồm duy trì cân nặng hợp lý, tập thể dục thường xuyên (đặc biệt là tập tạ), ngủ đủ giấc và giảm căng thẳng. Một số nghiên cứu cũng cho thấy rằng việc bổ sung vitamin D và kẽm có thể có lợi cho mức độ testosterone ở một số người. Tuy nhiên, điều quan trọng là phải tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi thử bất kỳ phương pháp điều trị tự nhiên nào, đặc biệt nếu bạn có mức độ androgen thấp đã được chẩn đoán.

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) có liên quan đến androgen như thế nào?

Hội chứng buồng trứng đa nang (PCOS) là một rối loạn nội tiết phổ biến ở phụ nữ trong độ tuổi sinh sản, và một trong những đặc điểm chính của nó là mức độ androgen cao hơn bình thường. Sự dư thừa androgen này có thể gây ra nhiều triệu chứng, bao gồm kinh nguyệt không đều, mụn trứng cá, tăng lông trên cơ thể (rậm lông) và khó mang thai. Việc quản lý PCOS thường tập trung vào việc điều chỉnh mức độ hormone, bao gồm cả androgen.

Androgen có vai trò gì trong quá trình dậy thì?

Androgen đóng vai trò then chốt trong quá trình dậy thì ở nam giới. Sự gia tăng sản xuất testosterone là nguyên nhân gây ra nhiều thay đổi về thể chất, bao gồm sự phát triển của cơ quan sinh dục, sự xuất hiện của lông trên mặt và cơ thể, giọng nói trầm hơn và sự phát triển của cơ bắp. Ở nữ giới, androgen cũng tham gia vào một số thay đổi trong quá trình dậy thì, chẳng hạn như sự phát triển của lông mu và lông nách.

Mức độ androgen có thay đổi theo tuổi không?

Có, mức độ androgen có xu hướng thay đổi theo tuổi. Ở nam giới, mức độ testosterone thường đạt đỉnh ở độ tuổi thanh niên và đầu tuổi trưởng thành, sau đó giảm dần theo tuổi tác. Sự suy giảm này có thể dẫn đến các triệu chứng liên quan đến tuổi tác như giảm năng lượng và giảm ham muốn tình dục. Ở nữ giới, mức độ androgen cũng có xu hướng giảm sau thời kỳ mãn kinh.

Tài liệu tham khảo về Androgen

• Guyton and Hall Textbook of Medical Physiology
• Harrison’s Principles of Internal Medicine
• Williams Textbook of Endocrinology
• Mayo Clinic
• National Institutes of Health (NIH)