Amidan

Amidan là gì?

Amidan, hay còn gọi là tonsil, là hai khối mô mềm nằm ở phía sau cổ họng, mỗi bên một khối. Chúng là một phần quan trọng của hệ thống miễn dịch, hoạt động như những “người lính canh” đầu tiên để bảo vệ cơ thể khỏi vi khuẩn và virus xâm nhập qua đường miệng và mũi. Amidan chứa các tế bào bạch cầu, giúp nhận diện và tiêu diệt các tác nhân gây bệnh. Mặc dù có vai trò quan trọng, amidan không phải là cơ quan thiết yếu và có thể được loại bỏ nếu gây ra các vấn đề sức khỏe nghiêm trọng.

Tổng quan về Amidan

Cấu trúc

Amidan mà chúng ta thường thấy ở hai bên cổ họng là amidan khẩu cái (palatine tonsils). Chúng có hình bầu dục và bề mặt có nhiều khe nhỏ gọi là hốc amidan (tonsillar crypts). Về mặt mô học, amidan khẩu cái được bao phủ bởi biểu mô lát tầng không sừng hóa và chứa nhiều nang lympho. Các nang lympho này là nơi tập trung các tế bào lympho B và T, những tế bào chủ chốt của hệ thống miễn dịch.

Nguồn gốc

Amidan bắt đầu phát triển trong giai đoạn phôi thai từ các túi họng thứ hai. Chúng là một phần của vòng Waldeyer, một vòng các mô bạch huyết bao quanh lối vào của đường tiêu hóa và đường hô hấp trên. Vòng Waldeyer bao gồm amidan khẩu cái, amidan lưỡi (lingual tonsils) ở đáy lưỡi, amidan vòm họng (pharyngeal tonsil) hay còn gọi là VA ở phía sau mũi, và amidan vòi tai (tubal tonsils) xung quanh lỗ vòi nhĩ.

Cơ chế

Cơ chế hoạt động chính của amidan là lọc và phản ứng với các tác nhân gây bệnh. Khi vi khuẩn hoặc virus xâm nhập vào miệng hoặc mũi, chúng sẽ tiếp xúc với bề mặt của amidan. Các tế bào miễn dịch trong amidan sẽ nhận diện các tác nhân này và kích hoạt phản ứng miễn dịch. Điều này có thể bao gồm việc sản xuất kháng thể để chống lại nhiễm trùng và kích hoạt các tế bào miễn dịch khác để tiêu diệt mầm bệnh. Các hốc amidan làm tăng diện tích bề mặt tiếp xúc, giúp amidan hoạt động hiệu quả hơn trong việc bắt giữ và xử lý các tác nhân gây bệnh.

Chức năng của Amidan

Chức năng chính của amidan là tham gia vào hệ thống miễn dịch của cơ thể, đặc biệt là trong việc bảo vệ đường hô hấp trên khỏi nhiễm trùng. Cụ thể, amidan có các vai trò sau:

• Sản xuất kháng thể: Các tế bào lympho B trong amidan có khả năng sản xuất các kháng thể đặc hiệu để chống lại các tác nhân gây bệnh cụ thể.
• Kích hoạt tế bào miễn dịch: Khi phát hiện mầm bệnh, amidan có thể kích hoạt các tế bào lympho T và các tế bào miễn dịch khác để tiêu diệt tác nhân xâm nhập.
• “Huấn luyện” hệ thống miễn dịch: Amidan giúp hệ thống miễn dịch của cơ thể “học hỏi” và ghi nhớ các tác nhân gây bệnh đã từng gặp phải, từ đó có phản ứng nhanh chóng và hiệu quả hơn trong những lần nhiễm trùng sau.

Tầm quan trọng của amidan đặc biệt lớn ở trẻ em, khi hệ thống miễn dịch chưa phát triển hoàn thiện. Ở người lớn, vai trò của amidan có thể giảm đi.

Ảnh hưởng đến sức khỏe

Amidan thường không gây ra vấn đề gì nếu chúng khỏe mạnh và hoạt động bình thường. Tuy nhiên, chúng có thể bị viêm nhiễm, dẫn đến các tình trạng bất thường ảnh hưởng đến sức khỏe.

Bình thường với bất thường

Các bệnh lý liên quan

• Viêm amidan (Tonsillitis): Đây là tình trạng viêm nhiễm phổ biến nhất ở amidan, thường do vi khuẩn (ví dụ: Streptococcus gây bệnh viêm họng liên cầu khuẩn) hoặc virus gây ra. Triệu chứng bao gồm đau họng dữ dội, khó nuốt, sốt, amidan sưng đỏ và có thể có mủ trắng. Hậu quả của viêm amidan không được điều trị có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như thấp tim hoặc viêm cầu thận cấp.
• Viêm họng liên cầu khuẩn (Strep throat): Một loại viêm amidan do vi khuẩn Streptococcus pyogenes gây ra. Cần được điều trị bằng kháng sinh để ngăn ngừa các biến chứng.
• Áp xe quanh amidan (Peritonsillar abscess): Một túi mủ hình thành phía sau một trong hai amidan, thường là biến chứng của viêm amidan không được điều trị. Gây đau họng dữ dội, khó nuốt, khó mở miệng và có thể cần phẫu thuật để dẫn lưu mủ.
• Phì đại amidan (Enlarged tonsils): Amidan có thể trở nên lớn hơn bình thường do viêm nhiễm tái phát hoặc mãn tính. Phì đại amidan có thể gây khó thở, ngáy to, và trong một số trường hợp có thể dẫn đến ngưng thở khi ngủ.
• Sỏi amidan (Tonsil stones): Các mảnh vụn thức ăn, tế bào chết và vi khuẩn có thể mắc kẹt trong các hốc amidan và cứng lại thành sỏi. Chúng thường nhỏ và không gây ra triệu chứng, nhưng đôi khi có thể gây hôi miệng hoặc cảm giác khó chịu ở cổ họng.

Chẩn đoán và điều trị khi bất thường

Các phương pháp chẩn đoán

• Khám lâm sàng: Bác sĩ sẽ kiểm tra cổ họng, quan sát kích thước và màu sắc của amidan, và hỏi về các triệu chứng.
• Xét nghiệm phết họng: Một mẫu dịch được lấy từ bề mặt amidan và gửi đến phòng thí nghiệm để xác định xem có vi khuẩn (đặc biệt là Streptococcus) gây bệnh hay không.
• Xét nghiệm máu: Trong một số trường hợp, xét nghiệm máu có thể được thực hiện để đánh giá tình trạng nhiễm trùng hoặc loại trừ các nguyên nhân khác gây đau họng.

Các phương pháp điều trị

• Điều trị nội khoa:
  • Kháng sinh: Nếu viêm amidan do vi khuẩn gây ra, bác sĩ sẽ kê đơn thuốc kháng sinh.
  • Thuốc giảm đau và hạ sốt: Các loại thuốc như acetaminophen hoặc ibuprofen có thể giúp giảm đau họng và hạ sốt.
  • Súc họng bằng nước muối ấm: Có thể giúp làm dịu cổ họng và loại bỏ bớt vi khuẩn.
  • Uống nhiều nước: Giúp giữ ẩm cho cổ họng và ngăn ngừa mất nước.
• Phẫu thuật cắt amidan (Tonsillectomy): Trong trường hợp viêm amidan tái phát thường xuyên, phì đại amidan gây khó thở hoặc ngưng thở khi ngủ, hoặc khi có áp xe quanh amidan không đáp ứng với điều trị nội khoa, bác sĩ có thể chỉ định phẫu thuật cắt amidan.

Liên kết với các bộ phận khác trong cơ thể

• Hệ thống bạch huyết: Amidan là một phần quan trọng của hệ thống bạch huyết, một mạng lưới các mạch và hạch bạch huyết giúp vận chuyển bạch huyết (một chất lỏng chứa tế bào bạch cầu) đi khắp cơ thể. Amidan hoạt động như các trạm kiểm soát trong hệ thống này, lọc các tác nhân gây bệnh và kích hoạt phản ứng miễn dịch khi cần thiết.
• Hệ thống miễn dịch: Như đã đề cập, amidan đóng vai trò then chốt trong hệ thống miễn dịch, đặc biệt là miễn dịch dịch thể (sản xuất kháng thể) và miễn dịch tế bào (kích hoạt tế bào T). Chúng phối hợp với các cơ quan miễn dịch khác như lá lách, hạch bạch huyết và tủy xương để bảo vệ cơ thể.
• Hệ thống hô hấp: Vị trí của amidan ở phía sau cổ họng khiến chúng có mối liên hệ chặt chẽ với hệ thống hô hấp. Phì đại amidan có thể gây cản trở đường thở, dẫn đến các vấn đề như ngáy to và ngưng thở khi ngủ. Nhiễm trùng amidan cũng có thể lan sang các bộ phận khác của đường hô hấp.

Mọi người cũng hỏi

Amidan có quan trọng không?

Amidan đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch, đặc biệt là ở trẻ em. Chúng giúp bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng bằng cách lọc vi khuẩn và virus xâm nhập qua đường miệng và mũi. Tuy nhiên, chúng không phải là cơ quan thiết yếu, và cơ thể vẫn có thể hoạt động bình thường nếu amidan bị cắt bỏ.

Khi nào cần cắt amidan?

Phẫu thuật cắt amidan thường được cân nhắc khi có các vấn đề sau: viêm amidan tái phát thường xuyên (thường là 7 lần trở lên trong một năm, hoặc 5 lần mỗi năm trong hai năm liên tiếp, hoặc 3 lần mỗi năm trong ba năm liên tiếp), phì đại amidan gây khó thở hoặc ngưng thở khi ngủ, áp xe quanh amidan không đáp ứng với điều trị nội khoa, hoặc nghi ngờ có khối u ác tính ở amidan.

Cắt amidan có ảnh hưởng gì không?

Sau khi cắt amidan, một số người có thể cảm thấy đau họng trong vài ngày đến một tuần. Tuy nhiên, về lâu dài, hầu hết mọi người không gặp phải tác dụng phụ đáng kể nào. Một số nghiên cứu cho thấy có thể có sự gia tăng nhẹ nguy cơ mắc một số bệnh nhiễm trùng đường hô hấp, nhưng điều này vẫn đang được tranh luận và thường không đáng kể.

Làm thế nào để giảm đau họng do viêm amidan?

Để giảm đau họng do viêm amidan, bạn có thể thử các biện pháp sau: súc họng bằng nước muối ấm, uống nhiều chất lỏng ấm (như trà hoặc nước chanh ấm), sử dụng thuốc giảm đau không kê đơn như acetaminophen hoặc ibuprofen, ngậm viên ngậm trị đau họng, và tránh các chất kích thích như khói thuốc lá.

Viêm amidan có lây không?

Viêm amidan do vi khuẩn hoặc virus gây ra đều có thể lây lan qua tiếp xúc trực tiếp với người bệnh, chẳng hạn như qua ho, hắt hơi, hoặc dùng chung đồ dùng cá nhân. Để phòng ngừa lây nhiễm, hãy rửa tay thường xuyên, tránh tiếp xúc gần với người bệnh, và che miệng khi ho hoặc hắt hơi.

Sỏi amidan có nguy hiểm không?

Sỏi amidan thường không nguy hiểm và không gây ra triệu chứng. Tuy nhiên, đôi khi chúng có thể gây hôi miệng, cảm giác khó chịu ở cổ họng, hoặc khó nuốt. Trong hầu hết các trường hợp, sỏi amidan sẽ tự bong ra. Nếu chúng gây ra vấn đề, bác sĩ có thể loại bỏ chúng bằng các phương pháp đơn giản.

Có phải cứ đau họng là do viêm amidan?

Không phải cứ đau họng là do viêm amidan. Đau họng có thể do nhiều nguyên nhân khác nhau, bao gồm nhiễm virus thông thường (như cảm lạnh hoặc cúm), dị ứng, không khí khô, hoặc các bệnh lý khác. Nếu bạn bị đau họng kéo dài hoặc có các triệu chứng nghiêm trọng khác, hãy đi khám bác sĩ để được chẩn đoán và điều trị đúng cách.

Trẻ em có dễ bị viêm amidan hơn người lớn không?

Trẻ em thường dễ bị viêm amidan hơn người lớn vì hệ thống miễn dịch của trẻ chưa phát triển hoàn thiện và trẻ thường có xu hướng tiếp xúc gần gũi với nhiều người khác ở trường học hoặc nhà trẻ, làm tăng nguy cơ lây nhiễm các tác nhân gây bệnh.

Có cách nào để phòng ngừa viêm amidan không?

Để phòng ngừa viêm amidan, bạn nên thực hiện các biện pháp vệ sinh cá nhân tốt, chẳng hạn như rửa tay thường xuyên bằng xà phòng và nước, tránh dùng chung đồ dùng cá nhân với người khác, tránh tiếp xúc gần với người đang bị bệnh, và duy trì một lối sống lành mạnh để tăng cường hệ thống miễn dịch.

Viêm amidan mãn tính là gì?

Viêm amidan mãn tính là tình trạng viêm amidan kéo dài hoặc tái phát nhiều lần trong một thời gian dài. Các triệu chứng có thể bao gồm đau họng dai dẳng, hôi miệng, khó nuốt, và đôi khi có thể dẫn đến phì đại amidan và các biến chứng khác. Điều trị viêm amidan mãn tính có thể bao gồm dùng kháng sinh kéo dài hoặc phẫu thuật cắt amidan.

Tài liệu tham khảo về Amidan

• Sách giáo khoa Giải phẫu học người.
• Các nghiên cứu khoa học về hệ thống miễn dịch và bệnh lý vùng họng.
• Tài liệu từ các tổ chức y tế uy tín như Bộ Y tế, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO).