Addison

Addison là gì?

Bệnh Addison, còn được gọi là suy tuyến thượng thận nguyên phát, là một rối loạn hiếm gặp xảy ra khi tuyến thượng thận không sản xuất đủ hormone cortisol và aldosterone. Cortisol đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh phản ứng căng thẳng, hệ miễn dịch, trao đổi chất và huyết áp. Aldosterone giúp duy trì sự cân bằng natri và kali trong cơ thể, từ đó điều chỉnh huyết áp và thể tích máu.

Bệnh Addison có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe nếu không được điều trị. Thiếu hụt cortisol có thể dẫn đến mệt mỏi nghiêm trọng, yếu cơ, sụt cân và hạ đường huyết. Thiếu hụt aldosterone có thể gây mất nước, hạ huyết áp và rối loạn điện giải nguy hiểm, đặc biệt là tăng kali máu và hạ natri máu. Trong những trường hợp nghiêm trọng, bệnh Addison có thể gây ra cơn Addisonian cấp tính, một tình trạng đe dọa tính mạng cần được cấp cứu y tế ngay lập tức.

Nguyên nhân gây ra Addison

Nguyên nhân

Nguyên nhân chính gây ra bệnh Addison là suy tuyến thượng thận nguyên phát, tình trạng tuyến thượng thận bị tổn thương trực tiếp và không thể sản xuất đủ hormone. Tổn thương này thường do hệ miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm lẫn tuyến thượng thận, gây ra bệnh tự miễn.

Ngoài ra, một số nguyên nhân khác ít phổ biến hơn cũng có thể dẫn đến bệnh Addison:

• Nhiễm trùng: Các bệnh nhiễm trùng như lao, nhiễm nấm hoặc HIV có thể gây tổn thương tuyến thượng thận.
• Xuất huyết tuyến thượng thận: Chảy máu vào tuyến thượng thận có thể phá hủy tuyến, thường liên quan đến hội chứng Waterhouse-Friderichsen hoặc sử dụng thuốc chống đông máu.
• Ung thư di căn: Ung thư từ các bộ phận khác của cơ thể có thể di căn đến tuyến thượng thận và phá hủy chúng.
• Bệnh di truyền: Một số bệnh di truyền hiếm gặp như tăng sản thượng thận bẩm sinh có thể ảnh hưởng đến chức năng tuyến thượng thận.
• Phẫu thuật cắt bỏ tuyến thượng thận: Việc phẫu thuật cắt bỏ cả hai tuyến thượng thận sẽ dẫn đến suy tuyến thượng thận hoàn toàn.
• Thuốc: Một số loại thuốc, như ketoconazole và etomidate, có thể ức chế sản xuất hormone tuyến thượng thận.

Triệu chứng của Addison

Triệu chứng phổ biến

Các triệu chứng của bệnh Addison thường phát triển chậm và có thể không rõ ràng trong giai đoạn đầu. Các triệu chứng phổ biến bao gồm:

• Mệt mỏi và suy nhược cơ thể: Đây là triệu chứng phổ biến nhất, người bệnh cảm thấy mệt mỏi liên tục và yếu cơ, ngay cả sau khi nghỉ ngơi.
• Sụt cân không rõ nguyên nhân: Giảm cân mặc dù không thay đổi chế độ ăn uống hoặc tập thể dục.
• Chán ăn: Mất cảm giác ngon miệng và không muốn ăn.
• Buồn nôn, nôn và tiêu chảy: Các vấn đề tiêu hóa có thể xảy ra thường xuyên.
• Hạ huyết áp: Huyết áp thấp, có thể gây chóng mặt hoặc ngất xỉu khi đứng lên.
• Da sạm màu (tăng sắc tố da): Da trở nên sẫm màu hơn, đặc biệt ở các vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, nếp gấp da, sẹo, và niêm mạc miệng.
• Thèm muối: Do mất natri qua nước tiểu, người bệnh có thể thèm ăn muối.
• Đau cơ và khớp: Đau nhức cơ bắp và khớp có thể xảy ra.
• Hạ đường huyết: Lượng đường trong máu thấp có thể gây run rẩy, đổ mồ hôi, lo lắng và lú lẫn.
• Rối loạn kinh nguyệt ở phụ nữ: Kinh nguyệt không đều hoặc vô kinh có thể xảy ra.

Triệu chứng theo mức độ

Trường hợp đặc biệt

Cơn Addisonian (suy thượng thận cấp) là một tình trạng cấp cứu y tế đe dọa tính mạng, xảy ra khi mức cortisol và aldosterone giảm xuống quá thấp. Cơn Addisonian có thể bị kích hoạt bởi:

• Căng thẳng nghiêm trọng: Ví dụ như phẫu thuật, nhiễm trùng, chấn thương.
• Bỏ lỡ liều thuốc hormone thay thế: Ở những người đã được chẩn đoán mắc bệnh Addison.
• Tổn thương tuyến thượng thận đột ngột: Do xuất huyết tuyến thượng thận.

Các triệu chứng của cơn Addisonian bao gồm:

• Đau đột ngột và dữ dội ở lưng, bụng hoặc chân
• Nôn mửa và tiêu chảy nặng, dẫn đến mất nước
• Hạ huyết áp nghiêm trọng
• Lú lẫn, mất phương hướng hoặc hôn mê
• Sốc

Cơn Addisonian cần được điều trị y tế khẩn cấp bằng cách truyền dịch tĩnh mạch, tiêm hormone corticosteroid và theo dõi chặt chẽ các dấu hiệu sinh tồn.

Các biến chứng của Addison

Nếu không được điều trị, bệnh Addison có thể dẫn đến nhiều biến chứng nghiêm trọng, bao gồm:

Cơn Addisonian (Suy thượng thận cấp)

Đây là biến chứng nguy hiểm nhất, có thể gây sốc, co giật và thậm chí tử vong nếu không được điều trị kịp thời.

Hạ đường huyết nghiêm trọng

Thiếu cortisol có thể gây hạ đường huyết nghiêm trọng, dẫn đến lú lẫn, mất ý thức và co giật.

Hạ natri máu và tăng kali máu

Thiếu aldosterone gây rối loạn cân bằng điện giải, có thể dẫn đến các vấn đề về tim mạch và thần kinh.

Các vấn đề tâm lý

Một số người mắc bệnh Addison có thể gặp các vấn đề tâm lý như trầm cảm, lo âu và dễ cáu gắt.

Đối tượng nguy cơ mắc Addison

Nhóm tuổi, giới tính dễ mắc bệnh (phổ biến)

Bệnh Addison có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi và giới tính, nhưng thường được chẩn đoán nhất ở người trưởng thành từ 30 đến 50 tuổi. Không có sự khác biệt đáng kể về tỷ lệ mắc bệnh giữa nam và nữ.

Nhóm yếu tố nguy cơ khác (hiếm hoặc ít phổ biến hơn)

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh Addison:

• Tiền sử gia đình mắc bệnh Addison hoặc các bệnh tự miễn khác: Yếu tố di truyền có thể đóng vai trò trong việc tăng nguy cơ mắc bệnh tự miễn.
• Mắc các bệnh tự miễn khác: Ví dụ như bệnh tiểu đường loại 1, bệnh tuyến giáp tự miễn (Hashimoto’s thyroiditis hoặc Graves’ disease), bệnh bạch biến, và viêm khớp dạng thấp.
• Nhiễm trùng mạn tính: Đặc biệt là lao và HIV.
• Đang dùng một số loại thuốc: Như ketoconazole, etomidate, và rifampicin.

Phòng ngừa Addison

Hiện tại, không có biện pháp phòng ngừa đặc hiệu bệnh Addison, đặc biệt là dạng tự miễn. Tuy nhiên, có một số cách để giảm nguy cơ và phát hiện bệnh sớm:

Kiểm soát các bệnh tự miễn khác

Nếu bạn mắc các bệnh tự miễn khác, việc kiểm soát tốt các bệnh này có thể giúp giảm nguy cơ phát triển thêm bệnh tự miễn khác, bao gồm cả bệnh Addison.

Điều trị nhiễm trùng kịp thời

Điều trị các bệnh nhiễm trùng, đặc biệt là lao và HIV, có thể giúp ngăn ngừa tổn thương tuyến thượng thận do nhiễm trùng.

Thận trọng khi dùng thuốc

Trao đổi với bác sĩ về các loại thuốc bạn đang dùng, đặc biệt là nếu bạn có yếu tố nguy cơ mắc bệnh Addison. Một số loại thuốc có thể ảnh hưởng đến chức năng tuyến thượng thận.

Nhận biết sớm các triệu chứng

Nắm rõ các triệu chứng của bệnh Addison, đặc biệt nếu bạn có yếu tố nguy cơ. Phát hiện sớm và điều trị kịp thời có thể giúp ngăn ngừa các biến chứng nghiêm trọng.

Chẩn đoán Addison

Chẩn đoán bệnh Addison thường bao gồm các phương pháp sau:

Xét nghiệm máu

Đo nồng độ cortisol và ACTH (hormone kích thích vỏ thượng thận) trong máu. Ở bệnh Addison, nồng độ cortisol thường thấp và ACTH cao.

Nghiệm pháp kích thích ACTH (Synacthen test)

Đây là xét nghiệm quan trọng nhất để chẩn đoán bệnh Addison. Bác sĩ sẽ tiêm ACTH tổng hợp và đo nồng độ cortisol trong máu trước và sau khi tiêm. Ở người bệnh Addison, tuyến thượng thận không đáp ứng với ACTH và nồng độ cortisol không tăng lên đáng kể.

Xét nghiệm điện giải đồ

Đo nồng độ natri và kali trong máu. Bệnh Addison thường gây hạ natri máu và tăng kali máu.

Xét nghiệm đường huyết

Kiểm tra đường huyết để phát hiện hạ đường huyết.

Chẩn đoán hình ảnh

Chụp CT hoặc MRI tuyến thượng thận có thể giúp phát hiện các bất thường về cấu trúc tuyến thượng thận, như teo tuyến, xuất huyết hoặc khối u.

Điều trị Addison

Phương pháp y khoa

Điều trị bệnh Addison chủ yếu là liệu pháp hormone thay thế để bù đắp sự thiếu hụt cortisol và aldosterone.

• Corticosteroid (hydrocortisone hoặc prednisone): Thay thế cortisol, thường được dùng đường uống hàng ngày, chia làm nhiều lần trong ngày để mô phỏng nhịp sinh học cortisol tự nhiên của cơ thể.
• Mineralocorticoid (fludrocortisone): Thay thế aldosterone, thường được dùng đường uống một lần mỗi ngày để giúp duy trì cân bằng natri và kali.

Trong trường hợp cơn Addisonian, cần điều trị cấp cứu bằng cách:

• Truyền dịch tĩnh mạch: Bù nước và điện giải bị mất.
• Tiêm hydrocortisone tĩnh mạch: Cung cấp cortisol nhanh chóng.
• Theo dõi huyết áp, đường huyết và điện giải đồ: Đảm bảo các chỉ số ổn định.

Lối sống hỗ trợ

Ngoài liệu pháp hormone thay thế, lối sống lành mạnh cũng đóng vai trò quan trọng trong việc kiểm soát bệnh Addison:

• Chế độ ăn uống cân bằng: Đảm bảo đủ muối (đặc biệt khi thời tiết nóng hoặc tập thể dục nhiều), đường và các chất dinh dưỡng cần thiết.
• Quản lý căng thẳng: Tìm các phương pháp giảm căng thẳng hiệu quả, như tập thể dục nhẹ nhàng, yoga, thiền hoặc các hoạt động thư giãn khác.
• Đeo vòng tay hoặc thẻ y tế: Thông báo cho người khác biết bạn mắc bệnh Addison và cần được tiêm hydrocortisone trong trường hợp khẩn cấp.
• Luôn mang theo thuốc dự phòng: Mang theo hydrocortisone dạng tiêm để sử dụng trong trường hợp không thể uống thuốc hoặc gặp tình huống khẩn cấp.

Lưu ý khi điều trị

• Không tự ý ngừng thuốc: Ngừng thuốc đột ngột có thể gây cơn Addisonian.
• Điều chỉnh liều thuốc khi cần thiết: Trong các tình huống căng thẳng (ốm, phẫu thuật, chấn thương), cần tăng liều corticosteroid theo hướng dẫn của bác sĩ.
• Theo dõi sức khỏe định kỳ: Khám bác sĩ thường xuyên để kiểm tra hiệu quả điều trị và phát hiện sớm các vấn đề phát sinh.
• Học cách nhận biết và xử trí cơn Addisonian: Biết các dấu hiệu cảnh báo và cách tự tiêm hydrocortisone khi cần thiết.

So sánh với bệnh lý tương tự

Bệnh lý tương tự

Một số bệnh lý có triệu chứng tương tự bệnh Addison và cần được phân biệt để chẩn đoán và điều trị chính xác:

• Suy tuyến thượng thận thứ phát: Do tuyến yên không sản xuất đủ ACTH, dẫn đến tuyến thượng thận không được kích thích sản xuất cortisol. Nguyên nhân thường gặp là sử dụng corticosteroid kéo dài rồi ngừng đột ngột.
• Suy tuyến thượng thận cấp tính do xuất huyết tuyến thượng thận: Thường liên quan đến hội chứng Waterhouse-Friderichsen hoặc sử dụng thuốc chống đông máu, gây suy thượng thận đột ngột.
• Hội chứng Cushing: Ngược lại với bệnh Addison, hội chứng Cushing là tình trạng cơ thể sản xuất quá nhiều cortisol, có thể do sử dụng corticosteroid quá liều hoặc do khối u tuyến yên hoặc tuyến thượng thận.

Phân biệt giữa các bệnh lý

Mọi người cũng hỏi

Bệnh Addison có nguy hiểm không?

Bệnh Addison có thể nguy hiểm nếu không được điều trị. Thiếu hụt hormone tuyến thượng thận có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng như cơn Addisonian cấp tính, hạ đường huyết, rối loạn điện giải và thậm chí tử vong. Tuy nhiên, với liệu pháp hormone thay thế thích hợp và tuân thủ điều trị, người bệnh Addison có thể sống khỏe mạnh và có chất lượng cuộc sống tốt.

Bệnh Addison có chữa khỏi được không?

Bệnh Addison là một bệnh mạn tính và hiện tại không có phương pháp chữa khỏi hoàn toàn. Tuy nhiên, bệnh có thể được kiểm soát hiệu quả bằng liệu pháp hormone thay thế suốt đời. Việc điều trị giúp bù đắp sự thiếu hụt hormone, giảm triệu chứng và ngăn ngừa các biến chứng nguy hiểm. Người bệnh Addison cần tuân thủ chặt chẽ phác đồ điều trị và theo dõi sức khỏe định kỳ để duy trì sức khỏe tốt.

Bệnh Addison có lây không?

Bệnh Addison không phải là bệnh truyền nhiễm và không lây từ người sang người. Nguyên nhân gây bệnh Addison thường là do các vấn đề tự miễn dịch hoặc các bệnh lý khác ảnh hưởng đến tuyến thượng thận. Do đó, bạn không cần lo lắng về việc lây bệnh Addison từ người khác.

Người bệnh Addison nên ăn uống như thế nào?

Người bệnh Addison nên duy trì chế độ ăn uống cân bằng và lành mạnh. Điều quan trọng là đảm bảo cung cấp đủ muối, đặc biệt là khi thời tiết nóng, tập thể dục nhiều hoặc bị tiêu chảy. Nên ăn đủ bữa, tránh bỏ bữa để duy trì đường huyết ổn định. Ngoài ra, nên ăn đa dạng các loại thực phẩm để cung cấp đủ vitamin và khoáng chất. Tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia dinh dưỡng để có chế độ ăn uống phù hợp với tình trạng sức khỏe của bạn.

Bệnh Addison ảnh hưởng đến cuộc sống như thế nào?

Nếu không được điều trị, bệnh Addison có thể ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống do các triệu chứng mệt mỏi, suy nhược, hạ huyết áp và các biến chứng nguy hiểm khác. Tuy nhiên, với liệu pháp hormone thay thế và lối sống phù hợp, người bệnh Addison có thể kiểm soát tốt bệnh và có cuộc sống gần như bình thường. Điều quan trọng là tuân thủ điều trị, quản lý căng thẳng, duy trì chế độ ăn uống lành mạnh và theo dõi sức khỏe định kỳ.

Cơn Addisonian cấp tính là gì và nguy hiểm như thế nào?

Cơn Addisonian cấp tính là một tình trạng cấp cứu y tế đe dọa tính mạng, xảy ra khi cơ thể thiếu hụt nghiêm trọng hormone cortisol và aldosterone. Cơn Addisonian có thể bị kích hoạt bởi căng thẳng, nhiễm trùng, chấn thương hoặc bỏ lỡ liều thuốc. Các triệu chứng bao gồm đau bụng dữ dội, nôn mửa, tiêu chảy, mất nước, hạ huyết áp nghiêm trọng, lú lẫn và sốc. Nếu không được điều trị kịp thời, cơn Addisonian có thể dẫn đến tử vong. Cần cấp cứu y tế ngay lập tức khi nghi ngờ cơn Addisonian.

Tài liệu tham khảo về Addison

• National Institute of Diabetes and Digestive and Kidney Diseases (NIDDK)
• Mayo Clinic
• World Health Organization (WHO)
• Endocrine Society