Liệu pháp tế bào CAR T là gì?

Trong cuộc chiến chống ung thư, liệu pháp tế bào CAR T nổi lên như một tia hy vọng mới, mang đến cơ hội sống cho những bệnh nhân mắc các bệnh ung thư máu khó điều trị. Với khả năng biến đổi tế bào miễn dịch của chính bệnh nhân thành “chiến binh” tiêu diệt tế bào ung thư, liệu pháp CAR T tại Raffles Hospital đã và đang tạo ra những bước tiến vượt bậc trong lĩnh vực y học.

Liệu pháp tế bào CAR T là gì?

Liệu pháp tế bào CAR T (CAR T-cell therapy) là một phương pháp điều trị tiên tiến thuộc lĩnh vực miễn dịch học, được sử dụng chủ yếu để điều trị một số loại ung thư máu như bệnh bạch cầu cấp dòng lympho (acute lymphoblastic leukemia – ALL), lymphoma tế bào B lớn lan tỏa (diffuse large B-cell lymphoma – DLBCL) và một số dạng ung thư máu khác. 

Đây là một hình thức liệu pháp miễn dịch cá nhân hóa, trong đó các tế bào miễn dịch của chính bệnh nhân được chỉnh sửa gene để nhận diện và tấn công tế bào ung thư một cách hiệu quả hơn.

Ưu điểm của liệu pháp tế bào CAR T

Liệu pháp tế bào CAR T (CAR T-cell therapy) mang lại nhiều ưu điểm vượt trội đem đến hy vọng cho những bệnh nhân từng không còn lựa chọn với các phương pháp truyền thống:

• Thành công với bệnh nhân kháng trị: Liệu pháp CAR T đã chứng minh hiệu quả vượt trội ở những bệnh nhân không còn đáp ứng với hóa trị, xạ trị hoặc ghép tủy truyền thống.
• Tỷ lệ thuyên giảm ấn tượng: Trong các nghiên cứu và ứng dụng thực tế, tỷ lệ thuyên giảm hoàn toàn (complete remission) có thể đạt 70-90% ở một số nhóm bệnh nhân, đặc biệt với ALL ở trẻ em hoặc DLBCL ở người lớn.
• Giải pháp cho ca bệnh nặng: Đây thường là “cứu cánh” cuối cùng cho những người mắc ung thư máu tái phát hoặc kháng thuốc.
• Thiết kế riêng cho từng bệnh nhân: Tế bào T được lấy từ chính cơ thể người bệnh, chỉnh sửa theo đặc điểm ung thư của họ (như nhắm vào CD19), đảm bảo sự phù hợp tối đa.
• Tăng khả năng thành công: Việc sử dụng tế bào của chính bệnh nhân giảm nguy cơ bị hệ miễn dịch đào thải (so với dùng tế bào từ người hiến), đồng thời tối ưu hóa hiệu quả tấn công ung thư.
• Phác đồ linh hoạt: Có thể điều chỉnh thụ thể CAR để nhắm vào các kháng nguyên khác nhau, tùy thuộc vào loại ung thư máu.
• Hiệu quả kéo dài: Sau khi truyền, tế bào CAR T có khả năng tồn tại và hoạt động trong cơ thể từ vài tháng đến nhiều năm, đóng vai trò như “hệ miễn dịch sống” để giám sát và ngăn ngừa ung thư tái phát.
• Bảo vệ liên tục: Một số bệnh nhân duy trì trạng thái không còn dấu hiệu ung thư (disease-free) trong thời gian dài sau điều trị, thậm chí không cần can thiệp thêm.
• Giảm tần suất điều trị: Khác với hóa trị định kỳ, CAR T thường chỉ cần thực hiện một lần, nếu thành công.
• Tấn công có chọn lọc: Tế bào CAR T được lập trình để chỉ nhận diện và tiêu diệt các tế bào ung thư mang kháng nguyên mục tiêu (như CD19), giảm thiểu tổn thương đến mô lành so với hóa trị toàn thân.
• Hạn chế tác dụng phụ lan rộng: Không giống các phương pháp truyền thống gây rụng tóc, buồn nôn hoặc tổn thương nội tạng, CAR T tập trung vào tế bào ung thư, giúp bảo vệ các tế bào khỏe mạnh hơn.
• Ứng dụng nghiên cứu: Liệu pháp CAR T đang được cải tiến để nhắm vào nhiều loại ung thư hơn, không chỉ giới hạn ở ung thư máu mà còn hướng tới ung thư rắn (solid tumors).
• Kết hợp liệu pháp khác: Có thể phối hợp với các phương pháp miễn dịch khác (như checkpoint inhibitors) để tăng hiệu quả điều trị.
• Công nghệ cải tiến: Các thế hệ CAR T mới (như CAR T thế hệ 4, 5) đang được phát triển để giảm tác dụng phụ và tăng khả năng đáp ứng.
• Thay đổi tiên lượng: Nhiều bệnh nhân ung thư máu tái phát giờ đây có thể đạt được trạng thái thuyên giảm lâu dài, cải thiện chất lượng sống đáng kể.

Liệu pháp tế bào CAR T có thể điều trị bệnh nào?

Dưới đây là các bệnh mà liệu pháp tế bào CAR T có thể điều trị, dựa trên phê duyệt y tế chính thức và nghiên cứu hiện nay:

Bệnh bạch cầu cấp dòng lympho (Acute Lymphoblastic Leukemia – ALL)

• Mô tả: Đây là một loại ung thư máu hiếu động, thường gặp ở trẻ em nhưng cũng xuất hiện ở người lớn, gây ra sự tăng sinh không kiểm soát của tế bào lympho chưa trưởng thành trong tủy xương và máu.
• Ứng dụng CAR T:
  • Liệu pháp tế bào CAR T nhắm vào CD19, một protein trên bề mặt tế bào B ung thư, rất hiệu quả trong điều trị ALL tái phát hoặc kháng trị.
  • Ví dụ: Kymriah (tisagenlecleucel) của Novartis đã được FDA phê duyệt năm 2017 cho trẻ em và thanh niên dưới 25 tuổi mắc ALL dòng B tái phát hoặc không đáp ứng với điều trị chuẩn.
• Hiệu quả: Tỷ lệ thuyên giảm hoàn toàn (complete remission) lên đến 70-90% trong các thử nghiệm lâm sàng.

Lymphoma tế bào B lớn lan tỏa (Diffuse Large B-Cell Lymphoma – DLBCL)

• Mô tả: Là dạng ung thư hạch phổ biến nhất ở người lớn, phát triển từ tế bào B trong hệ bạch huyết, thường tiến triển nhanh và cần điều trị tích cực.
• Ứng dụng CAR T:
  • CAR T nhắm vào CD19 đã trở thành lựa chọn cho các trường hợp DLBCL tái phát hoặc kháng trị sau ít nhất hai liệu pháp trước đó.
  • Ví dụ: Yescarta (axicabtagene ciloleucel) của Gilead và Kymriah được phê duyệt cho DLBCL ở người lớn.
• Hiệu quả: Khoảng 50-70% bệnh nhân đạt thuyên giảm, với một số duy trì kết quả lâu dài.

Lymphoma nang (Follicular Lymphoma – FL)

• Mô tả: Một loại ung thư hạch không Hodgkin tiến triển chậm, bắt nguồn từ tế bào B, thường gặp ở người lớn tuổi.
• Ứng dụng CAR T:
  • CAR T nhắm CD19 được phê duyệt cho các trường hợp FL tái phát hoặc kháng trị sau nhiều dòng điều trị.
  • Ví dụ: Yescarta được FDA phê duyệt năm 2021 cho FL ở người lớn sau hai hoặc nhiều liệu pháp thất bại.
• Hiệu quả: Tỷ lệ đáp ứng tổng thể (overall response rate) khoảng 80-90%, với nhiều bệnh nhân đạt thuyên giảm kéo dài.

Lymphoma tế bào áo (Mantle Cell Lymphoma – MCL)

• Mô tả: Một dạng hiếm của ung thư hạch không Hodgkin, phát triển từ tế bào B trong vùng áo của nang lympho, thường khó điều trị và dễ tái phát.
• Ứng dụng CAR T:
  • CAR T nhắm CD19 được sử dụng cho MCL tái phát hoặc kháng trị.
  • Ví dụ: Tecartus (brexucabtagene autoleucel) của Gilead được FDA phê duyệt năm 2020 cho MCL ở người lớn sau khi các liệu pháp khác thất bại.
• Hiệu quả: Tỷ lệ đáp ứng tổng thể khoảng 85-90%, với hơn 50% đạt thuyên giảm hoàn toàn.

Đa u tủy xương (Multiple Myeloma – MM)

• Mô tả: Ung thư của các tế bào plasma trong tủy xương, gây ra sự tích tụ bất thường của protein và tổn thương xương.
• Ứng dụng CAR T:
  • CAR T nhắm vào BCMA (B-cell maturation antigen) – một protein trên bề mặt tế bào plasma ung thư – thay vì CD19 như các bệnh trên.
  • Ví dụ: Abecma (idecabtagene vicleucel) của Bristol Myers Squibb và Carvykti (ciltacabtagene autoleucel) của Janssen được phê duyệt cho MM tái phát hoặc kháng trị sau 4-5 dòng điều trị trước đó.
• Hiệu quả: Tỷ lệ đáp ứng tổng thể đạt 70-90%, mang lại hy vọng cho các ca bệnh nặng.

Các bệnh đang nghiên cứu và tiềm năng

Ngoài các bệnh đã được phê duyệt, liệu pháp tế bào CAR T đang được thử nghiệm cho nhiều bệnh lý khác:

• Bệnh bạch cầu mãn dòng lympho (Chronic Lymphocytic Leukemia – CLL): Một số thử nghiệm nhắm CD19 cho thấy kết quả khả quan ở giai đoạn đầu.
• Bệnh bạch cầu cấp dòng tủy (Acute Myeloid Leukemia – AML): Các thụ thể CAR mới (như CD33, CD123) đang được phát triển, dù chưa được phê duyệt chính thức.
• Ung thư rắn (Solid Tumors): Dù còn hạn chế, các nghiên cứu đang thử nghiệm CAR T cho ung thư phổi, não (glioblastoma) hoặc ung thư tuyến giáp, với mục tiêu nhắm vào các kháng nguyên khác ngoài CD19/BCMA.

Bệnh nhân nào đủ điều kiện để điều trị liệu pháp tế bào CAR T?

Dưới đây là các tiêu chí chính để một bệnh nhân được coi là đủ điều kiện điều trị bằng liệu pháp tế bào CAR T, dựa trên hướng dẫn y khoa quốc tế và thực tiễn lâm sàng:

Chẩn đoán bệnh lý phù hợp

Bệnh nhân cần mắc một trong những bệnh mà CAR T đã được phê duyệt hoặc đang thử nghiệm hiệu quả:

• Bệnh bạch cầu cấp dòng lympho (ALL): Thường áp dụng cho trẻ em và thanh niên dưới 25 tuổi (theo phê duyệt của Kymriah) mắc ALL dòng B tái phát hoặc kháng trị.
• Lymphoma tế bào B lớn lan tỏa (DLBCL): Người lớn có DLBCL tái phát hoặc không đáp ứng sau ít nhất 2 liệu pháp trước đó (Yescarta, Kymriah).
• Lymphoma nang (FL): Người lớn tái phát hoặc kháng trị sau 2 hoặc nhiều liệu pháp (Yescarta).
• Lymphoma tế bào áo (MCL): Người lớn tái phát hoặc kháng trị sau nhiều dòng điều trị (Tecartus).
• Đa u tủy xương (MM): Người lớn đã thất bại với 4-5 liệu pháp trước đó, bao gồm thuốc ức chế proteasome, thuốc điều hòa miễn dịch và kháng thể chống CD38 (Abecma, Carvykti).

Tình trạng bệnh đã thất bại với các phương pháp truyền thống

• Không đáp ứng hoặc tái phát: Bệnh nhân phải có tiền sử không đạt được thuyên giảm (refractory) hoặc ung thư tái phát (relapsed) sau các phương pháp chuẩn như hóa trị, xạ trị, hoặc ghép tủy.
• Hết lựa chọn điều trị: CAR T thường được xem là “cứu cánh cuối cùng” khi các liệu pháp thông thường không còn hiệu quả.

Sức khỏe tổng quát đủ tốt

Do liệu pháp tế bào CAR T đòi hỏi cơ thể chịu được quá trình thu thập tế bào, truyền tế bào và các tác dụng phụ tiềm ẩn, bệnh nhân cần đáp ứng các tiêu chí sức khỏe sau:

• Chức năng cơ quan ổn định:
  • Gan, thận, tim và phổi phải hoạt động đủ tốt để chịu đựng hóa trị liều thấp (lymphodepletion) và phản ứng miễn dịch mạnh sau truyền CAR T.
  • Ví dụ: Chỉ số creatinine (thận) và bilirubin (gan) trong ngưỡng chấp nhận được.
• Không có nhiễm trùng nặng: Bệnh nhân không được mắc các bệnh nhiễm trùng cấp tính (như viêm phổi, nhiễm trùng huyết) tại thời điểm điều trị.
• Tình trạng tủy xương: Cần có đủ tế bào T khỏe mạnh để thu thập và chỉnh sửa, dù tủy xương có thể bị ảnh hưởng bởi ung thư.
• Điểm ECOG từ 0-2: Bệnh nhân cần có khả năng tự chăm sóc bản thân ở mức tối thiểu (ECOG Performance Status), không quá yếu hoặc nằm liệt giường.

Độ tuổi và tình trạng thể chất

• Không giới hạn độ tuổi nghiêm ngặt:
  • Trẻ em từ 3 tuổi trở lên (với ALL) và người lớn (với lymphoma, MM) đều có thể được xem xét.
  • Tuy nhiên, người cao tuổi (>65-70 tuổi) cần đánh giá thêm vì khả năng chịu đựng tác dụng phụ giảm.
• Không mang thai hoặc cho con bú: Phụ nữ mang thai hoặc đang cho con bú không đủ điều kiện do nguy cơ ảnh hưởng đến thai nhi hoặc trẻ sơ sinh.

Không có bệnh lý nền nghiêm trọng hoặc chống chỉ định

• Bệnh tự miễn: Những người mắc bệnh tự miễn nặng (như lupus, viêm khớp dạng thấp) có thể không phù hợp do nguy cơ kích hoạt phản ứng miễn dịch quá mức.
• HIV hoặc viêm gan hoạt động: Bệnh nhân nhiễm HIV, viêm gan B/C không kiểm soát thường bị loại trừ vì ảnh hưởng đến quá trình sản xuất tế bào CAR T và an toàn.
• Ung thư thứ phát: Nếu có ung thư khác ngoài bệnh mục tiêu, cần đánh giá xem liệu pháp tế bào CAR T có phù hợp hay không.

Khả năng tài chính hoặc bảo hiểm

• Chi phí cao: Một liệu trình liệu pháp tế bào CAR T có thể tốn từ 300.000-500.000 USD (chưa kể chi phí nằm viện, quản lý biến chứng), nên bệnh nhân cần có bảo hiểm y tế hỗ trợ hoặc khả năng chi trả.
• Phê duyệt y tế: Tại một số quốc gia (như Mỹ, Singapore), liệu pháp này cần được cơ quan quản lý hoặc bảo hiểm phê duyệt dựa trên chỉ định cụ thể.

Đồng ý và hiểu rõ rủi ro

• Cam kết tham gia: Bệnh nhân và gia đình phải đồng ý với quy trình, hiểu rõ các tác dụng phụ tiềm ẩn như hội chứng giải phóng cytokine (CRS) hoặc độc tính thần kinh, và sẵn sàng ở lại bệnh viện để theo dõi (thường 1-2 tuần sau truyền).
• Theo dõi lâu dài: Sau điều trị, bệnh nhân cần tuân thủ lịch tái khám để đánh giá hiệu quả và quản lý biến chứng.

Quy trình thực hiện liệu pháp tế bào CAR T

Liệu pháp tế bào CAR T là một phương pháp điều trị ung thư tiên tiến, bao gồm các bước sau:

• Thu thập tế bào T: Tế bào T (một loại tế bào bạch cầu) được lấy từ máu của bệnh nhân thông qua một quá trình gọi là tách bạch cầu. Quá trình này tương tự như hiến máu, nhưng chỉ thu thập tế bào T thay vì toàn bộ máu.
• Biến đổi tế bào T: Trong phòng thí nghiệm, tế bào T được biến đổi gen để tạo ra thụ thể kháng nguyên dạng khảm (CAR). CAR là một protein nhân tạo cho phép tế bào T nhận diện và tấn công tế bào ung thư.
• Nhân lên tế bào CAR T: Tế bào CAR T được nhân lên trong phòng thí nghiệm để tạo ra hàng triệu tế bào.
• Hóa trị liệu: Trước khi truyền tế bào CAR T, bệnh nhân thường được hóa trị liệu để giảm số lượng tế bào miễn dịch trong cơ thể. Điều này giúp tế bào CAR T có nhiều không gian hơn để phát triển và hoạt động.
• Truyền tế bào CAR T: Tế bào CAR T được truyền trở lại vào cơ thể bệnh nhân qua đường truyền tĩnh mạch.
• Theo dõi sau điều trị: Sau khi truyền tế bào CAR T, bệnh nhân cần được theo dõi chặt chẽ để phát hiện và xử lý các biến chứng có thể xảy ra.

Tác dụng phụ của liệu pháp tế bào CAR T

Liệu pháp tế bào CAR T, mặc dù mang lại nhiều hy vọng trong điều trị ung thư, nhưng cũng tiềm ẩn một số tác dụng phụ nghiêm trọng. Dưới đây là những tác dụng phụ thường gặp:

Hội chứng giải phóng cytokine (CRS)

Đây là phản ứng viêm toàn thân xảy ra khi tế bào CAR T được kích hoạt và giải phóng một lượng lớn cytokine. Các triệu chứng bao gồm:

• Sốt cao
• Ớn lạnh
• Hạ huyết áp
• Khó thở
• Buồn nôn, nôn mửa
• Đau cơ.

Độc tính thần kinh

Liệu pháp tế bào CAR T có thể gây ra các tác dụng phụ lên hệ thần kinh trung ương, được gọi là hội chứng độc thần kinh liên quan đến tế bào hiệu ứng miễn dịch (ICANS). Các triệu chứng bao gồm:

• Lú lẫn
• Co giật
• Khó nói
• Run rẩy
• Mất phương hướng.

Giảm tế bào máu

Hóa trị liệu trước khi truyền tế bào CAR T có thể gây giảm số lượng tế bào máu, dẫn đến:

• Thiếu máu (thiếu hồng cầu)
• Giảm bạch cầu (tăng nguy cơ nhiễm trùng)
• Giảm tiểu cầu (tăng nguy cơ chảy máu)

Các tác dụng phụ khác

• Mệt mỏi
• Chán ăn
• Đau cơ và khớp
• Phù nề

Điều trị ung thư máu bằng liệu pháp tế bào CAR T cùng Raffles Hospital

Liệu pháp tế bào CAR T (CAR T-cell therapy) là một trong những bước tiến đột phá trong điều trị ung thư máu, và Raffles Hospital – bệnh viện tư nhân hàng đầu tại Singapore – là một trong những cơ sở y tế tiên phong áp dụng phương pháp này để mang lại hy vọng cho bệnh nhân. 

Liệu pháp tế bào CAR T tại Raffles Hospital hoạt động như thế nào?

Tại Raffles Hospital, quy trình thực hiện liệu pháp tế bào CAR T được tiến hành với sự chuyên nghiệp và công nghệ tiên tiến, bao gồm các bước sau:

• Thu thập tế bào T: Các tế bào T (một loại tế bào miễn dịch) được lấy từ máu của bệnh nhân thông qua quy trình tách huyết (leukapheresis). Bệnh nhân sẽ nằm hoặc ngồi thoải mái trong vài giờ để máu được lọc qua máy, tách tế bào T ra khỏi các thành phần khác.
  
• Chỉnh sửa gene: Tế bào T được gửi đến phòng thí nghiệm hiện đại, nơi chúng được tái lập trình bằng cách thêm thụ thể kháng nguyên chimeric (CAR). Thụ thể này giúp tế bào T nhận diện các protein đặc hiệu trên tế bào ung thư, như CD19 hoặc BCMA.
• Nhân bản tế bào: Các tế bào CAR T được nuôi cấy và nhân lên hàng triệu lần trong điều kiện kiểm soát nghiêm ngặt, thường mất vài tuần để đạt số lượng cần thiết.
• Truyền lại vào cơ thể: Trước khi truyền, bệnh nhân nhận hóa trị liều thấp để làm suy yếu hệ miễn dịch cũ, tạo điều kiện cho tế bào CAR T hoạt động. Sau đó, tế bào CAR T được truyền qua tĩnh mạch trong khoảng 30 phút đến 1 giờ.
• Tấn công ung thư: Tế bào CAR T bắt đầu tìm kiếm và tiêu diệt tế bào ung thư, đồng thời có thể tồn tại lâu dài trong cơ thể để ngăn ngừa tái phát.

Raffles Hospital thực hiện quy trình này với đội ngũ chuyên gia huyết học và ung bướu giàu kinh nghiệm, cùng cơ sở vật chất đạt tiêu chuẩn quốc tế, đảm bảo hiệu quả và an toàn tối đa.

Các loại ung thư máu được điều trị bằng liệu pháp tế bào CAR T tại Raffles Hospital

Raffles Hospital áp dụng liệu pháp CAR T cho các bệnh ung thư máu đã được chứng minh hiệu quả, bao gồm:

• Bệnh bạch cầu cấp dòng lympho (ALL): Đặc biệt hữu ích cho bệnh nhân trẻ tuổi (dưới 25 tuổi) tái phát hoặc kháng trị, nhắm vào CD19.
• Lymphoma tế bào B lớn lan tỏa (DLBCL): Dành cho người lớn sau khi các liệu pháp khác thất bại, với các sản phẩm như Yescarta hoặc Kymriah.
• Lymphoma nang (Follicular Lymphoma): Điều trị các trường hợp tái phát sau nhiều dòng trị liệu.
• Lymphoma tế bào áo (Mantle Cell Lymphoma): Áp dụng cho các ca kháng trị, sử dụng Tecartus.
• Đa u tủy xương (Multiple Myeloma): Nhắm vào BCMA với các liệu pháp như Abecma hoặc Carvykti cho bệnh nhân đã qua 4-5 liệu pháp trước đó.

Ngoài ra, Raffles Hospital cũng tham gia các thử nghiệm lâm sàng để mở rộng ứng dụng CAR T cho các bệnh khác như bệnh bạch cầu mãn dòng lympho (CLL) hoặc các dạng ung thư máu hiếm gặp.

Ưu điểm khi điều trị tại Raffles Hospital

• Công nghệ tiên tiến: Raffles Hospital sử dụng các thiết bị chẩn đoán tối tân như PET/CT, MRI 3.0 Tesla và phòng thí nghiệm đạt chuẩn quốc tế để sản xuất tế bào CAR T.
• Đội ngũ chuyên gia đa quốc gia: Các bác sĩ tại đây không chỉ có chuyên môn cao mà còn thông thạo nhiều ngôn ngữ, hỗ trợ tốt cho bệnh nhân quốc tế, bao gồm cả người Việt Nam.
• Chăm sóc toàn diện: Bệnh viện cung cấp dịch vụ cá nhân hóa, từ chẩn đoán, điều trị đến hỗ trợ tâm lý và phục hồi, với không gian tiện nghi như khách sạn 5 sao.
• Dịch vụ quốc tế: Raffles có đội ngũ điều phối viên và thông dịch viên, giúp bệnh nhân từ Việt Nam dễ dàng tiếp cận liệu pháp mà không gặp rào cản ngôn ngữ hay thủ tục.
• Hiệu quả cao: Tỷ lệ thuyên giảm hoàn toàn ở một số bệnh nhân ALL và DLBCL đạt 70-90%, mang lại cơ hội sống sót cho những ca từng hết hy vọng.

Lời kết

Liệu pháp tế bào CAR T đã chứng minh được tiềm năng to lớn trong việc điều trị ung thư, đặc biệt là các bệnh ung thư máu. Tuy nhiên, đây vẫn là một lĩnh vực đang được nghiên cứu và phát triển, với nhiều thách thức và cơ hội phía trước. Với sự tiến bộ không ngừng của khoa học công nghệ, liệu pháp CAR T của Raffles Hospital hứa hẹn sẽ mang đến những giải pháp điều trị hiệu quả hơn, giúp kéo dài tuổi thọ và nâng cao chất lượng cuộc sống cho bệnh nhân ung thư.