Các phương pháp tầm soát ung thư phổi phổ biến nhất hiện nay

Ung thư phổi là một trong những bệnh ung thư nguy hiểm và phổ biến hàng đầu thế giới, với tỷ lệ tử vong cao. Tuy nhiên, việc phát hiện bệnh ở giai đoạn sớm có ý nghĩa quyết định đến hiệu quả điều trị và tiên lượng sống cho bệnh nhân. Đó là lý do vì sao các phương pháp tầm soát ung thư phổi ra đời, giúp nhận diện những dấu hiệu bất thường trước khi các triệu chứng rõ rệt xuất hiện. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về các phương pháp tầm soát hiện có, đối tượng nên thực hiện, cũng như những lợi ích và rủi ro liên quan.

Các phương pháp tầm soát ung thư phổi hiện nay và đối tượng khuyến nghị

Các phương pháp tầm soát ung thư phổi chủ yếu tập trung vào việc phát hiện sớm các tổn thương hoặc khối u nhỏ trong phổi trước khi chúng gây ra triệu chứng. Hiện nay, chụp cắt lớp vi tính liều thấp là phương pháp được khuyến nghị rộng rãi nhất.

Chụp cắt lớp vi tính liều thấp (LDCT) – Phương pháp chính yếu

Chụp cắt lớp vi tính liều thấp (Low-Dose Computed Tomography – LDCT) là phương pháp tầm soát ung thư phổi hiệu quả và được khuyến nghị hàng đầu bởi các tổ chức y tế lớn trên thế giới. Kỹ thuật này sử dụng tia X để tạo ra hình ảnh chi tiết các lớp cắt ngang của phổi, cho phép bác sĩ phát hiện các nốt hoặc khối u nhỏ mà X-quang thông thường có thể bỏ sót.

• Ưu điểm của LDCT:
  • Độ nhạy cao: Có khả năng phát hiện các tổn thương nhỏ, không triệu chứng.
  • Giảm tỷ lệ tử vong: Các nghiên cứu lớn đã chứng minh LDCT giúp giảm đáng kể tỷ lệ tử vong do ung thư phổi ở nhóm nguy cơ cao.
  • Thời gian thực hiện nhanh chóng: Quá trình chụp thường chỉ mất vài phút.
• Hạn chế của LDCT:
  • Phơi nhiễm bức xạ: Mặc dù liều thấp, nhưng vẫn có bức xạ.
  • Tỷ lệ dương tính giả: Có thể phát hiện các nốt lành tính, dẫn đến lo lắng không cần thiết và các xét nghiệm bổ sung xâm lấn (sinh thiết) không cần thiết.
  • Tỷ lệ âm tính giả: Dù hiếm, vẫn có trường hợp bỏ sót tổn thương.

Các phương pháp khác (ít được khuyến nghị hoặc đang nghiên cứu)

Chụp X-quang phổi:
Từng được sử dụng trong tầm soát ung thư phổi nhưng hiện nay không còn được khuyến nghị như một phương pháp tầm soát độc lập. X-quang có độ nhạy thấp hơn nhiều so với LDCT, thường chỉ phát hiện được các khối u đã lớn hoặc đã di căn.

Xét nghiệm tế bào học đờm:
Phương pháp này phân tích các tế bào bất thường trong mẫu đờm của người bệnh. Mặc dù có thể phát hiện một số loại ung thư biểu mô vảy ở đường hô hấp lớn, nhưng độ nhạy tổng thể thấp và không hiệu quả trong việc phát hiện ung thư ở giai đoạn sớm. Hiện không được khuyến nghị là phương pháp tầm soát chính thức.

Dấu ấn sinh học (biomarkers) trong máu (đang nghiên cứu):
Các nhà khoa học đang nghiên cứu các dấu ấn sinh học trong máu hoặc hơi thở có thể chỉ ra sự hiện diện của ung thư phổi. Tuy nhiên, các phương pháp này vẫn đang trong giai đoạn nghiên cứu và chưa đủ cơ sở để áp dụng rộng rãi trong tầm soát.

Ai nên tầm soát ung thư phổi? Tiêu chí khuyến nghị

Việc tầm soát ung thư phổi được khuyến nghị cho những người có nguy cơ cao mắc bệnh, chủ yếu dựa trên tiền sử hút thuốc lá. Các tiêu chí khuyến nghị chung từ các tổ chức y tế lớn (như Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ – ACS, Lực lượng Đặc nhiệm Dịch vụ Dự phòng Hoa Kỳ – USPSTF) bao gồm:

• Nhóm người có nguy cơ cao:
  • Tuổi từ 50 đến 80 (hoặc 50 đến 77 tùy theo khuyến nghị của từng tổ chức).
  • Có tiền sử hút thuốc lá nặng (tối thiểu 20 gói-năm, ví dụ: hút 1 gói/ngày trong 20 năm, hoặc 2 gói/ngày trong 10 năm).
  • Đang hút thuốc hoặc đã bỏ thuốc trong vòng 15 năm gần đây.
  • Không có triệu chứng ung thư phổi hiện tại.
• Tần suất tầm soát:
  • Thường xuyên hàng năm bằng LDCT, cho đến khi người bệnh không còn đáp ứng các tiêu chí về tuổi tác hoặc đã bỏ thuốc lá hơn 15 năm.

Việc thảo luận với bác sĩ để xác định liệu bạn có thuộc nhóm đối tượng cần tầm soát hay không là vô cùng quan trọng.

Lợi ích của việc tầm soát ung thư phổi sớm

Việc tầm soát ung thư phổi mang lại những lợi ích đáng kể, đặc biệt là khả năng thay đổi đáng kể tiên lượng của bệnh.

• Tăng tỷ lệ chữa khỏi và kéo dài sự sống: Phát hiện ung thư phổi ở giai đoạn sớm, khi khối u còn nhỏ và chưa di căn, giúp tăng cơ hội phẫu thuật triệt căn hoặc các phương pháp điều trị khác hiệu quả hơn. Tỷ lệ sống sót sau 5 năm của bệnh nhân ung thư phổi được phát hiện ở giai đoạn I có thể lên tới 50-70%, cao hơn rất nhiều so với khi phát hiện ở giai đoạn muộn.
• Phát hiện tổn thương nhỏ, dễ điều trị: LDCT có khả năng phát hiện các nốt phổi có kích thước rất nhỏ, đôi khi chỉ vài milimet. Những tổn thương này, nếu được xác định là ác tính, thường có thể được loại bỏ hoặc điều trị thành công hơn với ít tác dụng phụ hơn so với các khối u lớn.

Những rủi ro và hạn chế cần biết khi tầm soát ung thư phổi

Mặc dù mang lại nhiều lợi ích, tầm soát ung thư phổi cũng tiềm ẩn một số rủi ro và hạn chế mà người bệnh cần nắm rõ.

• Kết quả dương tính giả (False positive): Đây là trường hợp phổ biến khi LDCT phát hiện các nốt hoặc bất thường trong phổi nhưng chúng không phải là ung thư. Điều này có thể dẫn đến lo lắng không cần thiết, yêu cầu chụp chiếu bổ sung hoặc thậm chí là các thủ thuật xâm lấn (như sinh thiết) không cần thiết.
• Kết quả âm tính giả (False negative): Mặc dù hiếm, nhưng vẫn có khả năng LDCT bỏ sót một khối u ung thư, đặc biệt nếu nó rất nhỏ hoặc nằm ở vị trí khó quan sát. Điều này có thể gây ra sự yên tâm sai lầm và trì hoãn chẩn đoán thực sự.
• Phơi nhiễm bức xạ: Mặc dù LDCT sử dụng liều bức xạ thấp, nhưng việc chụp lặp lại hàng năm có thể tích lũy theo thời gian. Nguy cơ nhỏ từ bức xạ này cần được cân nhắc với lợi ích của việc phát hiện sớm ung thư.
• Quá chẩn đoán (Overdiagnosis): Là tình trạng phát hiện và điều trị những bệnh ung thư mà lẽ ra sẽ không gây hại hoặc không phát triển trong suốt cuộc đời của bệnh nhân. Điều này có thể dẫn đến các phương pháp điều trị không cần thiết và những rủi ro liên quan.
• Gánh nặng tâm lý và tài chính: Quá trình chờ đợi kết quả, đối phó với các kết quả dương tính giả và có thể phải trải qua các thủ thuật xâm lấn có thể gây căng thẳng, lo âu và tốn kém tài chính cho người bệnh và gia đình.

Quy trình và chuẩn bị khi thực hiện tầm soát ung thư phổi

Việc hiểu rõ quy trình và chuẩn bị trước khi tầm soát sẽ giúp bạn có trải nghiệm tốt hơn và đạt được kết quả chính xác nhất.

• Tham vấn bác sĩ: Đây là bước đầu tiên và quan trọng nhất. Bác sĩ sẽ đánh giá tiền sử sức khỏe, tiền sử hút thuốc lá và các yếu tố nguy cơ khác để xác định xem bạn có đủ điều kiện để tầm soát ung thư phổi bằng LDCT hay không. Bác sĩ cũng sẽ giải thích về lợi ích và rủi ro của việc tầm soát.
• Chuẩn bị trước khi chụp LDCT:
  • Thông thường không yêu cầu chuẩn bị đặc biệt như nhịn ăn.
  • Bạn cần thông báo cho kỹ thuật viên hoặc bác sĩ nếu bạn đang mang thai hoặc có bất kỳ vấn đề sức khỏe nào khác.
  • Bạn sẽ được yêu cầu tháo bỏ các vật kim loại như trang sức, khóa kéo để tránh ảnh hưởng đến chất lượng hình ảnh.
• Sau khi có kết quả:
  • Kết quả LDCT sẽ được đọc bởi bác sĩ chẩn đoán hình ảnh và báo cáo cho bác sĩ điều trị của bạn.
  • Nếu phát hiện nốt phổi hoặc bất thường, bác sĩ sẽ giải thích ý nghĩa và thảo luận về các bước tiếp theo, có thể bao gồm theo dõi định kỳ, chụp chiếu bổ sung (ví dụ: chụp PET/CT) hoặc các thủ thuật chẩn đoán xâm lấn hơn (ví dụ: sinh thiết).
  • Nếu kết quả âm tính (không phát hiện bất thường), bạn sẽ được khuyến nghị tiếp tục tầm soát hàng năm theo lịch trình đã định, miễn là vẫn còn đủ điều kiện.

Việc tầm soát ung thư phổi bằng chụp cắt lớp vi tính liều thấp (LDCT) đã được chứng minh là một công cụ hữu ích trong việc phát hiện sớm và giảm tỷ lệ tử vong do căn bệnh nguy hiểm này ở những người có nguy cơ cao. Tuy nhiên, quyết định tầm soát cần được đưa ra sau khi tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa, cân nhắc kỹ lưỡng giữa lợi ích tiềm năng và các rủi ro có thể có. Việc chủ động tìm hiểu thông tin và tuân thủ các khuyến nghị y tế là chìa khóa để bảo vệ sức khỏe phổi của chính bạn.